کارکرد دادرسی الکترونیکی در حمایت از حقوق بزه‌دیدگان با تأکید بر وضعیت ناشنوایان

محورهای موضوعی :

الهام قویدل شهرکی ¹ , عباس شیخ الاسلامی ^{2 *} , فرهاد شاهیده ³

1 - گروه حقوق جزا و جرم شناسی، واحد مشهد، دانشگاه ازاد اسلامی، مشهد، ایران
2 - گروه حقوق جزا و جرم شناسی، واحد مشهد، دانشگاه ازاد اسلامی، مشهد، ایران
3 - گروه حقوق جزا و جرم شناسی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

تاریخ دریافت : 1403/12/18 تاریخ پذیرش : 1404/04/08 تاریخ انتشار : 1404/04/31

کلید واژه: دادرسی الکترونیکی, عدالت کیفری, بزه دیده, مترجم, ناشنوایان,

چکیده مقاله :

فناوری مدرن، امکان ارائه خدمات ابلاغ، بازجویی، تحقیقات، دادرسی و صدور حکم را از طریق تجهیزات مخابراتی، یارانه¬ای و بن سازه¬های از راه دور، فراهم کرده است. کاربست این فناوری¬ها بر حقوق طرفین دعاوی تأثیرگذار است. کاهش هزینه¬ها، تقویت ملاحظات امنیتی، افزایش دقت و جلوگیری از اطاله دادرسی، از برجسته¬ترین این تأثیرات است. این میان، وضعیت بزه¬دیدگانی در کانون توجه است که تضمین و رعایت حقوق آنان، فارغ از وقوع رفتارهای مجرمانه علیه آنان، تحت تأثیر برخی کاستی¬ها یا رویکردهای موجود در اعمال قوانین موضوعه نیز قرار می¬گیرد. تجزیه و تحلیل جوانب حقوق و حمایت¬ها از بزه¬دیدگان، خصوصاً، از این حیث، اهمیت پیدا می¬کند که در مواقعی ممکن است با ناتوانی¬های جسمی و حرکتی نیز مواجه باشند. مشکلات فهمیدن و فهمیده شدن به لحاظ ناشنوایی و یا کم شنوایی، در همین زمره است. توجه به این چالش¬های¬ بزه¬دیدگان خاص، از آن جهت، ضروری است که گسترش کاربست فناوری¬های اطلاعات و ارتباطات و به طور خاص، دادرسی الکترونیکی می¬تواند وضعیت و حقوق اینان را بیش از پیش تحت تأثیر قرار دهد؛ لذا مقاله حاضر، با روش توصیفی تحلیلی و بهره¬مندی از منابع کتابخانه¬ای، به دنبال کشف این واقعیت است که عمده چالش¬های بزه¬دیدگان ناشنوا در فرآیند دادرسی کیفری کدام است و کاربست دادرسی الکترونیکی چه تأثیری بر بهبود وضعیت و اعمال حقوق ایشان دارد.

چکیده انگلیسی:

Modern technologies have facilitated the provision of services such as the service of process, conducting investigations, holding hearings, and issuing judgments through telecommunications equipment, computer technologies, and remote platforms. The application of such technologies has significant implications for the rights of parties to proceedings, most notably by reducing costs, reinforcing security measures, enhancing precision, and expediting proceedings. However, considering the rights of victims — and the observance of their situation regardless of the crimes they suffered — is central to the administration of justice, and may be undermined by certain deficiencies or prevailing approaches within the existing legal provisions or during their application. An analysis of the rights and protections afforded to victims is of particular significance where these victims also experience physical or mobility-related disabilities, including deafness or hearing loss, which complicate their ability to comprehend their rights and proceedings or make themselves understood. This is why particular attention must be paid to the challenges faced by such victims, as the increasing use of information and communication technologies, especially in the context of electronic proceedings, has the potential to profoundly affect their status and the protection of their rights. Therefore, employing a descriptive-analytical approach and drawing upon relevant library resources, this article aims to address the central question of what the primary challenges are for deaf victims within the criminal proceedings process, and how the implementation of electronic justice can contribute to improving their status and the realisation of their rights. To this end, it is structured in three main sections: a theoretical and conceptual framework, an examination of fair proceedings and the specific challenges faced by deaf victims in the exercise of their rights, and an assessment of the impact of electronic proceedings on the rights of deaf victims. The article concludes by presenting its final observations and findings.

منابع و مأخذ:

1. آشوری، محمد، (1400)، آیین دادرسی کیفری، تهران: سمت، بیست و سوم.
2. آشوری، محمد؛ خدادی، ابوالقاسم، (1390)، حقوق بنیادین بزه‌دیده در فرایند دادرسی کیفری، آموزه‌های حقوق کیفری، دوره جدید، شماره: ۲، 3–36.
3. آیین نامه نحوه استفاده از سامانه¬های رایانه¬ای یا مخابراتی (۱۳۹۵).
4. اختری، عباس؛ مؤذن زادگان، حسنعلی، (1398)، جایگاه حقوق بزه¬دیده در مرحله تحقیقات مقدماتی از منظر قانون آیین دادرسی کیفری ایران، فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، سال هفتم، شماره: 26، 41-73.
5. اسمعیلی، اکبر؛ پورقهرمانی، بابک، (1398)، چالش¬های فراروی دادرسی الکترونیک در ایران، فصلنامه دیدگاه¬های حقوق قضایی، سال بیست و چهارم، شماره: 87، ص 29-59.
6. ایسنا، (02/07/1403)، حضور الکترونیکی ۸۰ درصد زندانیان کشور در جلسات رسیدگی، تاریخ دریافت: 30/03/1404، https://www.isna.ir/xdRTRh.
7. جعفر، کوشا؛ پاک ¬نیت، مصطفی، (1396)، توازن میان حقوق متهم و بزه¬¬دیده در قانون آیین دادرسی کیفری 1392 و اسناد بین ¬المللی، مجله حقوقی دادگستری، سال هشتاد و یکم، شماره: 97، ص 29-52.
8. دستور العمل نحوه تحقیق و رسیدگی با استفاده از سامانه های ارتباط الکترونیک (1399).
9. دستور العمل نحوه حمایت از حقوق اشخاص دارای معلولیت و سالمند در فرآیند دادرسی (1402).
10. رایجیان اصلی، مهرداد؛ رزاقی موسوی، سید سجاد، (1400)، ارائه دیدگاه‌ها، ‌نگرانی‌ها و مشارکت در فرایند کیفری به مثابه حق شنیده شدن کودکان بزه‌دیده: با رویکردی تطبیقی به اسناد بین‌المللی و سامانۀ حقوقی ایران، پژوهش‌نامه حقوق کیفری، سال دوازدهم، شماره: 2، 159-184.
11. زاده حسین علیائی، زهرا؛ احمدی، احمدی، (1397)، دادرسی الکترونیک در حقوق ایران؛ اهداف، مبانی و ویژگی ها، فصلنامه تحقیقات حقوق خصوصی و کیفری، سال چهاردهم، شماره: 35، 117-136.
12. شایان، علی، (1384)، عدالت برای بزه‌دیدگان: اداره‌ی کنترل مواد مخدر و پیشگیری از جرم سازمان ملل متحد، تهران: نشر سلسبیل.
13. شهسواری، سجاد؛ مؤذن زادگان، حسنعلی؛ رایجیان اصلی، مهرداد، (1402)، مشارکت بزه‌دیده در فرایند دادرسی؛ مبانی، چالش‌ها و راهکارها، فصلنامه دیدگاه‌های حقوق قضائی، سال بیست و هشتم، شماره: 102، 127-164.
14. قانون آیین دادرسی کیفری (1392).
15. لپز، فیلیزولا، (1388)، بزه‌دیده‌شناسی، تهران: انتشارات مجد، دوم.
16. مؤذن¬ زادگان، حسنعلی؛ عابدی نیستانک، امیر حسین، (1402)، امکان ¬سنجی اقدامات بازپرس در فرآیند دادرسی الکترونیک، حقوقی دادگستری، سال هشتاد و هفتم، شماره: 123، 267-292.
17. نجفی ابرندآبادی، علی¬حسین، (1391)، درآمدی بر پژوهش در نظام عدالت کیفری : فرصت¬ها و چالش¬ها، فصلنامه قضاوت، سال دوازدهم، شماره: 77، 52-54.
18. نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه، شماره: 1903/97/7، (1397).
19. نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه، شماره: 490/1403/7، (1403).
20. وحدتی، مهدی؛ طاهرخانی، حسین؛ ساورائی، پرویز؛ نورشرق، جمشید، (1401)، بررسی چالش¬ها و رفع تعارض قوانین و مقررات مربوط به ابلاغ الکترونیک در فقه و نظام حقوقی ایران با نگاهی به قوانین و مقررات کشور فرانسه، پژوهش¬های فقه و حقوق اسلامی، سال هجدهم، شماره: 68، 221-253.
21.American Bar Association (2020-08-04), “Resolution”, Retrieved 2025-06-26, https://www.americanbar.org/content/dam/aba/directories/policy/annual-2020/117-annual-2020.pdf.
22.Braun, S.; Taylor, J.L.; Miler-Cassino, J.; Rybińska, Z.; Balogh, K.; Hertog, E.; Vanden Bosch, Y.; Rombouts, D., (2012), “Training in Video-Mediated Interpreting in Legal Proceedings: Modules for Interpreting Students, Legal Interpreters and Legal Practitioners” in Sabine Braun, Judith L.Taylor (Eds.), Videoconference and Remote Interpreting in Criminal Proceedings, p. 233-288, Cambridge, Intersentia Publishing Ltd.
23.Convention on the Rights of Persons with Disabilities (2006).
24.De Resende Chaves Junior, J.E., (2012), “Proceedings on the Web” in Miklós Kengyel, Zoltán Nemessányi (Eds.), Electronic Technology and Civil Procedure: New Paths to Justice from Around the World, p. 101-124, New York, Springer.
25.Directive 2012/29/EU of the European Parliament and of the Council of 25 October 2012 establishing minimum standards on the rights, support and protection of victims of crime, and replacing Council Framework Decision 2001/220/JHA.
26.Federman, M., (2006), On The Media Effects of Immigration And Refugee Board Hearings Via Videoconference, Journal of Refugee Studies, 19(4), 433-452.
27.German Code of Criminal Procedur (Strafprozeßordnung – StPO).
28. Haas, A., (2006), Videoconferencing in Immigration Proceedings, Pierce Law Review, 5(1), 59-90.
29.Harvard Law Review, (2009), Developments in the Law: Access to Courts, Harvard Law Review, 122(4), 1151–1216.
30.Hillman, Z.M., (2007), Pleading Guilty and Video Teleconference: Is a Defendant Constitutionally “Present” when Pleading Guilty by Video Teleconference? Journal of High Technology Law, VII(1), 41-70.
31.Jougleux, P., (2024), Open Justice in the Digital Age: The Relationship Between Justice and Media in Europe, Cham, Springer.
32.Judicial Council of California, Recommended Guidelines for Video Remote Interpreting (VRI) for ASL-Interpreted Events (2012).
33.Kadrić, M.; Stempkowski, M.; Havelka, I., (2024), Legal Interpreting and Questioning Techniques Explained, Oxon, Routledge.
34.Katsh, E.; Rule, C., (2016), What We Know and Need to Know a bout Online Dispute Resolution, South Carolina Law Review, 67(2), 329-344.
35.Kim, K.; Bang. J.P.; Han, M., (2023-08-18), “Advocacy in Virtual Hearings”, Retrieved 2025-06-25, https://globalarbitrationreview.com/guide/the-guide-advocacy/sixth-edition/article/advocacy-in-virtual-hearings.
36.Lanzara, G.F., (2009), “Building Digital Institutions: ICT and the Rise of Assemblages in Government”, in Francesco Contini, Giovan Francesco Lanzara (Eds.), ICT and Innovation in the Public Sector: European Studies in the Making of E-Government, p. 9-49, Basingstoke, Palgrave Macmillan.
37.Moshkov, E.A., (2015), Content of Electronic Justice in Russia and Foreign Countries, In Problems of law, 4(52), 148-152.
38.Munoz, J.C.; Cebrian, N.H., (2021), “Guide to Good Practices Relating to the Right to Translatin and Interpretation of Suspected and Accused Persons” in Coral Arangüena Fanego, Montserrat de Hoyos Sancho, Alejandro Hernández López (Eds.), Procedural Safeguards for Suspects and Accused Persons in Criminal Proceedings, p. 1-15, Cham, Springer.
39.National Association of the Deaf (NAD), (2022), “Position Statement on Video Remote Interpreting in Courts and Legal Settings”, Retrieved 2025-06-26, https://www.nad.org/wp-content/uploads/2023/04/NAD-Position-Statement-on-VRI-in-Court_final.pdf.
40.National Association of the Deaf, (2016-07-01), “Minimum Standards for Video Remote Interpreting Services in Medical Settings”, Retrieved 2025-06-25, https://www.nad.org/about-us/position-statements/minimum-standards-for-video-remote-interpreting-services-in-medical-settings/.
41.NCSC (2024-03-01), “Hybrid Hearings Improvement Initiative”, Retrieved 2025-06-25, https://www.ncsc.org/resources-courts/hybrid-hearings-improvement-initiative.
42.Online Litigation Rules for People's Courts (2021).
43.Rakipova, I; Podobnyi, O.; Smirnov, M.; Ulianov, O.; Chipko, N., (2023), Communication of the Victim in the Criminal Proceedings of Ukraine in the Conditions of Martial Law, DIXI, 25(2), 1-18.
44.Rozi, R.M.; Nisya, (2020) Validity and Legal Protection of Defendant in an Online Trial System, Proceedings of the 1st International Conference on Law and Human Rights 2020 (ICLHR 2020), 549, 182-190.
45.Smith, S.E., (2021), The Online Criminal Trial as a Public Trial, Southwest Law Rreview, 51, 116-132.
46.The German Code of Civil Procedure (Zivilprozessordnung or ZPO).
47.UN General Assembly Resolution, Declaration of Basic Principles of Justice for Victims of Crime and Abuse of Power, UN Doc No. 40/34 (1985).
48.United Nations Treaty Collection, (2025-06-24), “Depositary”, Retrieved 2025-06-25, https://treaties.un.org/pages/viewdetails.aspx?src=treaty&mtdsg_no=iv-15&chapter=4&clang=_en.
49.Witwer, A.R.; Langton, L.; Banks, D.; Woods, D.; Vermeer, M.J.D.; Jackson, B.A., (2021), Online Dispute Resolution: Perspectives to Support Successful Implementation and Outcomes in Court Proceedings, Santa Monica: RAND Corporation.