واکنش شناختی جرایم بورسی در سیاست کیفری ایران

محورهای موضوعی : آموزه های فقه و حقوق جزاء

محمد صادقی ¹ , جواد رجبی سلمان ² , حسن حاجی تبار فیروزجائی ³

1 - دانشجوی دکترا حقوق جزا و جرم شناسی، واحدآیت الله آملی، دانشگاه آزاد اسلامی، آمل، ایران
2 - استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران
3 - دانشیار گروه حقوق، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران

تاریخ دریافت : 1402/10/11 تاریخ پذیرش : 1403/03/17 تاریخ انتشار : 1403/04/04

کلید واژه: جرایم اقتصادی, جرایم بورسی, حمایت کیفری بازار سرمایه, سیاست کیفری جرایم بورسی,

چکیده مقاله :

حمایت کیفری از بازار سرمایه، موضوعی مستقل، در حقوق مربوط به سرمایه¬گذاری به شمار می¬آید. هدف این حمایت، حفظ حقوق سهامداران، ایجاد نظم در بازار داد و ستد سهام و همچنین جلوگیری از رفتارهای زیان‌بار است. برای رسیدن به این مقاصد، لازم است که ضمانت اجراهای کیفری تعیین شده، با رفتارهای ارتکابی، متناسب باشد و در جهت دستیابی به این مقاصد، تدوین و تصویب شده باشد. مجازات¬های تعزیری درجه¬ی 6 و 7 که در اصلاحات سال 1399 نیز به اشکال مختلف مورد تعدیل و تعلیق نیز قرار گرفته است، نمی¬تواند عاملی بازدارنده و البته اصلاحگر، در مورد رفتارهای زیان¬آور بورسی به حساب آید؛ از سوی دیگر، به دلیل گستردگی فعالیت¬های بورسی در سطح جامعه و درگیرشدن گروه¬های مختلف مردم در این صحنه¬ی اقتصادی و به دنبال آن، وقوع برخی رفتارهای زیان‌بار با گستره¬ی وسیع، موجب شده است که تناسب بین رفتار مجرمانه و مجازات¬های قانونی تعیین شده، به شکلی آشکار، مورد خدشه قرار گیرد. به نظر می¬رسد: برای جبران این نقیصه در سیاست کیفری ایران، لازم است که در رفتارهای مجرمانه، بازنگری اساسی انجام شود و از سوی دیگر، با در نظر گرفتن میزان خسارت وارده به اشخاص و کلیت اقتصادی، مجازات¬های متناسبی وضع شود که قدرت بازدارندگی و خاصیت ترمیمی را داشته باشد.

چکیده انگلیسی:

Criminal protection of the capital market is considered as an independent matter in the rights related to investment. The purpose of this support is to protect the rights of shareholders, to create order in the stock trading market and even to prevent harmful behaviors. In order to achieve these objectives, it is necessary that the determined criminal execution guarantees will be appropriate with the committed behaviors and have been formulated and approved in order to achieve these objectives. The 6th and 7th degree Taeziart punishments, which have been modified and suspended in various ways in the reforms of 2019, cannot be considered as a deterrent factor and, of course, a reformer in the case of harmful stock market behavior. On the other hand, due to the wide spread of stock exchange activities at the community level and the involvement of different groups of people in this economic scene, and the occurrence of some harmful behaviors with a wide range, this has caused that the appropriateness between the criminalized behavior and determined legal punishments, to be violated obviously. It seems that in order to compensate this shortcoming in Iran's criminal policy, it is necessary to fundamentally review the criminal behavior and on the other hand, taking into account the amount of damage caused to individuals and the economy as a whole, appropriate punishments should be established that have deterrent power and restorative properties.

منابع و مأخذ:

1. اسدی، حمید؛ مهدوی‌پور، اعظم؛ رضوانی سودابه، (1398)، مفهوم و جایگاه تنظیم‌گری اقتصادی با تأکید بر پاسخگویی به جرایم بورسی، پژوهشنامه حقوق اسلامی، دوره:¬ 20، شماره: 2، پیاپی: 50، ص473-498.
2. اشتیاق، وحید، (1385)، وقف سهام شرکت¬ها: امکان حقوقی و ضرورت اجتماعی، مجله پژوهش‌های حقوقی، شماره: 10، ص85-112.
3. باقری، محمود؛ نصرالهی، علی، (1395)، کارایی اقتصادی ضمانت اجراهای کیفری قانون بازار اوراق بهادار، مطالعات حقوق خصوصی، دوره: 2، شماره: 46، ص187–206.
4. توسلی‌ زاده، توران، (1392)، پیشگیری از جرایم اقتصادی، تهران، انتشارات جنگل.
5. جوانمردی، محمد، (1393)، نقض مقررات در ارائه اسناد و مدارک به سازمان بورس و اوراق بهادار، فصلنامه بورس اوراق بهادار، شماره: 26، ص162-127.
6. جوانمردی، محمد؛ بهره‌مند، حمید، (1399)، مواجهه با جرایم بورسی به مثابه قسمی از جرایم اقتصادی، مجله بورس اوراق بهادار، سال سیزدهم، شماره: 51.
7. جوانمردی، محمد؛ مسعودی مقام، اسدالله، (1396)، تأثیرپذیری جرایم بورسی از نوآوری‌های قانون مجازات اسلامی، بورس اوراق بهادار سال دهم، تابستان، شماره: 38.
8. حاجی ده¬آبادی، محمد علی؛ سلیمی، احسان، (1398)، مبانی، اصول و سازوکارهای اجرایی مدلِ کیفرگذاری هدفمند، فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، دوره: 8، شماره: 29، ص101-134.
9. حاجی ‌ده‌آبادی، محمّد علی؛ سلیمی، احسان، (1396)، عمومی شدن جرم در فضای سایبر؛ از علّت‌ شناسی تا پاسخ ‌دهی در پارادایم عدالت ترمیمی، دانشنامه عدالت ترمیمی، مجموعه مقاله‌های همایش بین ‌المللی عدالت ترمیمی و پیشگیری از جرم، تهران، انتشارات میزان.
10. حسین الحسینی، سید علی؛ حکیمی¬ها، سعید؛ گلباغی ماسوله، سید علی جبار، (1401)، چالش‌های سیاست جنایی قضایی ایران در رویارویی با جرایم مخل نظام اقتصادی کشور (با رویکردی انتقادی به شماری از آراء محاکم کیفری)‌، آموزه‌های فقه و حقوق جزا، دوره: 1، شماره: 3.
11. دوانی، غلامحسین، (1384)، بورس، سهام و نحوه قیمت گذاری سهام، تهران، نشر نخستین.
12. زرگر، علی، (1397)، بررسی جرائم بورسی و اوراق بهادار در قانون جزایي کشور، پژوهش حقوقی قانون یار، دوره¬ی اول.
13. ژیان، پژمان، (1392)، بررسی تحلیل ماهیت و رژیم حقوقی حاکم بر معاملات سهام در بازار سرمایه، پایان-نامه کارشناسی ارشد حقوق خصوصی، تهران، دانشگاه خوارزمی.
12. ساکی مالحی، رضا، (1395)، بررسی مسئولیت مدنی ناشی از جرایم بورسی، پایان‌نامه کارشناسی ‌ارشد، سمنان، دانشگاه سمنان.
13. ساکی، محمد رضا، (1396)، حقوق کیفری اقتصادی، تهران، انتشارات جنگل.
14. سلطانی فرد، حسین؛ مالمیر، محمود؛ عالی ‌پور، حسن، (1397)، آئین دادرسی جرائم اقتصادی؛ پیوند محتوا و شکل، مطالعات حقوقی، دوره: 10 شماره: 3، ص59-194.
15. شاه بیگی، ایمان، (1395)، تنظیم¬گری پاسخگو، تهران، معاونت طرح و برنامه¬ی اداره¬ی کل آموزش و پژوهش سازمان تعزیرات حکومتی.
16. شریفی، الهام ‌الدین، (1388)، بررسی تطبیقی جنبه‌های حقوقی معاملات در بازار بورس اوراق بهادار با استفاده از اطلاعات محرمانه، مجله پژوهش‌های حقوقی، شماره: 6.
17. صادقی قهساره، محمد رضا، (1390)، بررسی فرآیند دادرسی به جرایم بورس اوراق بهادار، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، اصفهان، مؤسسه آموزشی عالی شهید اشرفی اصفهانی.
18. قاسمی، محمد، (1389)، گفتمان سیاست جنائی قانونگذار ایران در قانون بازار اوراق بهادار ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران.
19. قربانی، مجید؛ باقری، عباس، (1389)، دستکاری بازار اوراق بهادار، فصلنامه پژوهش حقوق، سال دوازدهم، شماره: 29،
20. محسنی، فرید، (1391)، جرایم شرکتی از دیدگاه جرمشناختی، فصلنامه دیدگاه‌های حقوق قضایی، شماره: 57.
21. محمدی، علیرضا، (1389)، بررسی آراء قضایی صادره در خصوص معامله اوراق بهادار با استفاده از اطلاعات نهانی، مجله پژوهش‌های حقوقی، شماره: 17، ص285-302.
22. مدیریت آموزش بورس اوراق بهادار تهران، (1388)، آشنائی با ارکان بازار اوراق بهادار، تهران، مرکز بورس اوراق بهادار.
23. مهدوی ‌پور، اعظم، (1390)، سیاست کیفری افتراقی در قلمرو بزهکاری اقتصادی، تهران، بنیاد حقوقی میزان.
24. میرزایی منفرد، غلامعلی، (1397)، حمایت کیفری از شفافیت در بازار اوراق بهادار، رساله دکتری، رشته حقوق کیفری و جرم شناسی، قم، دانشگاه قم.
25. میرزایی منفرد، غلامعلی؛ خالقی، ابوالفتح، (1394)، خیانت در امانت نسبت به وجوه یا اوراق بهادار در بازار اوراق بهادار، بورس اوراق بهادار، سال هشتم، پاییز، شماره: 31.
26. نورزاد، مجتبی، (1389)، جرایم اقتصادی در حقوق کیفری ایران، تهران، انتشارات جنگل.
27. ولیدی، محمد صالح، (1393)، حقوق کیفری اقتصادی، جرائم علیه امنینت اقتصادی، تهران، انتشارات جنگل.
28. یاری، رحیم؛ کارگری، نوروز؛ شاملو، باقر، قاسمی، قاسم، (1401)، جرم انگاری اقتصادی در پرتو اقتصاد نهادگرایی، پژوهش‌های حقوق جزا و جرم شناسی، دوره: 10، شماره: 19، ص127–152.
29. Richard A. (1985), Posner, an Economic Theory of the Criminal Law, Columbia Law Review, Vol. 85, No. 6.
30. Suber, Peter, (1999), paternalism, in philosophy of law: An Encyclopedia, Edit by Christopher B. Gray, Garland pub.