تحلیل محتوای برنامۀ درسی فارسی دورۀ ابتدایی بر اساس رویکرد تفکر انتقادی

محورهای موضوعی : برنامه درسی

پریچهر جبلی آده ¹ , محمد نوریان ² , سودابه عضدالملکی ³

1 - دانشجوی دکتری رشته برنامه ریزی درسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب
2 - گروه علوم تربیتی،دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی،واحد تهران جنوب - ایران- مجتمع ولیعصر
3 - گروه علوم تربیتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب مجتمع ولیعصر(عج)

تاریخ دریافت : 1402/11/19 تاریخ پذیرش : 1403/03/01 تاریخ انتشار : 1403/05/08

کلید واژه: محتوای برنامۀ درسی, زبان فارسی, تفکر انتقادی, دورۀ ابتدایی,

چکیده مقاله :

هدف پژوهش حاضر، تحلیل محتوای برنامۀ درسی فارسی دورۀ ابتدایی بر اساس رویکرد تفکر انتقادی است. روش پژوهش تحلیل محتوای کیفی (استقرایی-قیاسی) است. جامعۀ مورد پژوهش شامل راهنمای معلم درس فارسی پایه‌های اول تا ششم ابتدایی، نسخه غیرنهایی راهنمای برنامۀ درسی حوزۀ زبان و ادبیات فارسی سال 1399 به همراه راهنمای برنامۀ درسی حوزۀ تربیت و یادگیری زبان و ادبیات فارسی سال 1394، می باشد. برای تحلیل داده‌ها از دو شیوۀ کدگذاری باز و محوری استفاده شده است. در وهلۀ اول محتوای برنامۀ درسی فارسی دورۀ ابتدایی از منابع مذکور، استخراج و طبقه بندی شده است و سپس ارتباط طبقات استخراج شده برنامۀ درسی با مولفه‌های تفکر انتقادی (بر مبنای لیست 16مولفه‌‌ای تفکر انتقادی جبلی‌آده 2023)، مشخص گردیده است. بر اساس نتایج به دست آمده، محتوای برنامۀ درسی فارسی شامل 8 طبقۀ کلی می‌گردد که عبارتند از: پرورش دانش ادبی-زبانی، خودآگاهی، ترویج نقش برهم کنشی، تاکید بر زنجیرۀ دریافت مفهوم، اعتلای فرهنگی و هویتی دینی- ملی، تقویت قوۀ ابتکار، تفکرمداری و نظام‌یافتگی. از میان این طبقات، طبقه‌های پرورش دانش ادبی-زبانی و اعتلای فرهنگی و هویتی دینی-ملی دارای ارتباط با هیچ‌یک از مؤلفه‌های تفکر انتقادی نبوده‌اند. بنابراین پیشنهاد می‌شود محتوای برنامۀ درسی فارسی دورۀ ابتدایی بازبینی گردد و کلیۀ ابعاد تفکر انتقادی به گونه‌ای متوازن در آن مورد توجه قرار گیرد.

چکیده انگلیسی:

The present research aims to analyze the content of the Persian elementary school curriculum from a critical thinking perspective. The research method is qualitative content analysis (inductive-deductive). The research population includes the teacher’s guide for Persian languages in grades 1 to 6 of elementary school, the non-final version of the curriculum guide for the field of Persian language and literature in the year 2019, and the curriculum guide for the field of education and learning of Persian language and the literature in the year 2014. Two open and axial coding methods were used to analyze the data. First, the content of a Persian elementary school curriculum was extracted from the mentioned sources and classified. Then, the relationship between the extracted curriculum categories and the components of critical thinking (based on the 16 component list of Critical thinking by Jebeliadeh, 2023) was determined. Based on the qualitative content analysis, the content of the Persian curriculum was divided into 8 categories, which are: fostering literary-linguistic knowledge, self-awareness, promoting the role of interaction, emphasizing the chain of understanding the concept, enhancing cultural and religious-national identity, strengthening the power of initiative, Thinking and systematization. Among these classes, the classes of cultivating literary-linguistic knowledge and enhancing cultural and religious-national identity have not been related to any of the components of critical thinking. Therefore, it is suggested to revise the content of the Persian curriculum of the elementary school and to pay attention to all aspects of critical thinking in a balanced way.