بررسی رابطه بین عزت نفس، شجاعت اخلاقی و مقاصد هشداردهي داخلی حسابداران
محورهای موضوعی : کیفیت گزارشگری مالی
علی جعفری
1
*
,
میثم مشعوفیان
2
1 - گروه حسابداری، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران.
2 - گروه حسابداری، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران.
کلید واژه: حسابداران, عزت نفس, شجاعت اخلاقی, هشداردهي.,
چکیده مقاله :
هدف: حسابداران یک شرکت نقش کلیدی در افشای اشتباهات یا تقلب دارند، زیرا آنها تنها ارائهدهنده اطلاعات در مورد امور مالی شرکت هستند که در تصمیمگیری سودمند است. هدف اصلی این پژوهش بررسی رابطه بین عزت نفس، شجاعت اخلاقی و قصد هشداردهی داخلی حسابداران میباشد.
روش: این پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و از نظر ماهیت دادهها، کمّی و از نظر روش شناخت، توصیفی از نوع پیمایشی و از لحاظ زمان، گذشتهنگر از لحاظ طول مدت زمان، پژوهش مقطعی (سال 1403) میباشد. متغیرهای پژوهش از طریق گویههای پرسشنامه اندازهگیری شده است. دادههای پژوهش با استفاده از پرسشنامه استاندارد توزیع شده بین 330 نفر از حسابداران شاغل در دایره مالی و حسابداری کارخانجات و شرکتهای صنعتی و تجاری شهرکهای صنعتی شهرستان تبریز در سال 1403، منتخب به روش نمونهگیری تصادفی ساده، جمعآوری و با از استفاده نرمافزارهای SPSS و Smart PLS3 مورد تحلیل قرار گرفت.
یافتهها: یافتههای پژوهش نشان داد عزت نفس بر قصد افشاگری داخلی حسابداران تاثیر مثبت و معنیداری دارد. همچنین، عزت نفس بر شجاعت اخلاقی تاثیر مثبت و معنیداری دارد. علاوه بر این، شجاعت اخلاقی بر قصد هشداردهی داخلی حسابداران تاثیر مثبت و معنیداری دارد. در نهایت، شجاعت اخلاقی در رابطه بین عزت نفس و قصد هشداردهی داخلی حسابداران نقش میانجی دارد.
نتیجه‌گیری: یافتههای این پژوهش دلالت بر لزوم تدوین سیاستی در مورد هشداردهی و اجتماعی کردن این سیاست دارد، برای مثال با سیاست درهای باز، فعال کردن یک خط تلفن ناشناس و انتصاب شخصی به عنوان مدیر اخلاق، میتواند محیط مساعدی برای گزارش خطاها در شرکت ایجاد کند.
Objective: Accountants of a company plays a key role in disclosing errors or fraud because they are the sole provider of information about corporate finances that is useful in decision-making. This research aims to examine the relationship between self-esteem, moral courage, and accountants’ internal whistleblowing intentions. The primary research framework uses prosocial theory to build logic to develop hypotheses.
Method: This research is applied in terms of purpose and cross-sectional in terms of duration, because it was conducted in 2024. This research was designed as a survey method on the accountants of Companies. The research variables were measured through questionnaire items. Data were collected using simple random sampling using a questionnaire from a sample of 330 accountants. To meet the goals of the study, SPSS and Smart PLS software were used to prepare and process the data.
Findings: The research findings show that self-esteem has a positive and significant effect on accountants' internal disclosure intention. Also, self-esteem has a positive and significant effect on moral courage. In addition, moral courage has a positive and significant effect on accountants' internal whistleblowing intention. Finally, moral courage plays a mediating role in the relationship between self-esteem and accountants' internal whistleblowing intention.
Conclusion: The findings of this study have implications for the need to make a policy on whistleblowing and socialize the policy, for example with an open-door policy, activating an anonymous hotline, and appointing someone as an ethics manager can create a favorable environment for reporting errors within the company.
آذر، عادل، غلامزاده، رسول، و قنواتی مهدی. (1391). مدلسازی مسیری - ساختاری در مدیریت: کاربرد نرم افزارSmartPLS. ناشر: نگاه دانش.
پورصمیمی، علی، طهرانی، مریم، و وکیلی، یوسف. (1400). شناسایی و رتبه‌بندی پیشایندهای افشاگری در سازمان: رهیافت فراترکیب. چشم انداز مدیریت دولتی، 12(1)، 33-54.
حسن¬زاده، علی. (1402). شاخص ادراک از فساد سال ۲۰۲۳ منتشر شد؛ ایران در جایگاه ۱۴۹ از ۱۸۰ کشور. پایگاه اندیشکده شفافیت برای ایران، https://tp4.ir/?p=7090 .
حیدری، رسول، خواجوی، شکراله، تهرانی، رضا، و بغزیان، آلبرت. (1398). نظریه رفتار برنامه¬ریزی شده و مدل ارائه گزارشگری پایندگی توسط مدیران. حسابداری مالی، 11(42)، 24-51.
داوري، علي و رضازاده، آرش. (1393). مدل‌سازي معادلات ساختاري با نرمافزار PLS. ناشر: جهاد دانشگاهي.
صدیقی، روح اله، بولو، قاسم، نعیمی، ابراهیم، و عالی خانی، محسن. (1403). واکاوی فرایند انگیزه سوت¬زنی در سازمان؛ مبتنی بر استراتژی نظریه داده¬بنیاد. حسابداری دولتی، 11(1)، 1-20.
علیدادی، حسین، و آسایش، فرزاد. (1403). واکاوی نقش هوش اخلاقی حسابرسان در تمایل به سوت زنی (افشاگری). پژوهش-های مالی و رفتاری در حسابداری، 4(2)، 26-40.
مهدوی، غلامحسین، و خادمی، ساسان. (1400). بررسی ویژگی‌های فردی و عوامل اثرگذار بر تمایلات افشاگری تقلب دربارۀ حسابداران (مطالعه موردی: حسابداران شاغل در بیمارستان‌های دولتی شیراز). حسابداری سلامت، 10(1)، 91-114.
نژادتولمی، بابک، رهنمای رودپشتی، فریدون، نیکو مرام، هاشم، و وکیلی فرد، حمید رضا. (1398). بررسی تمایل به افشاگری تقلب حسابداری در بین حسابداران بخش خصوصی و عمومی مبتنی بر عدالت رویه¬ای، تعاملی و توزیعی. دانش حسابداری مالی، 6(4)، 47-75.
نظری¬پور، محمد، و زکی¬زاده، بابک. (1401). بررسی اثرات پیشایندهای شخصی بر قصد سوت زنی حسابداران با تعدیل گری عوامل سازمانی و فردی. حسابداری و منافع اجتماعی، 12(3)، 71-102.
نمازی، محمد، و ابراهیمی، فهیمه. (1395). مدل‌بندی و تعیین اولویت عوامل مؤثر بر قصدگزارش تقلب‌های مالی توسط حسابداران. مطالعات تجربی حسابداری مالی، 12(49)، 1-28.
Ajzen, I. & Fishbein, M. (1980). Understanding attitudes and predicting social behavior. Englewood Cliffs: Prentice-Hall.
Ajzen, I. (1988). Attitudes, personality, and behavior The Dorsey Press.
Ajzen, I. (1991). The theory of planned behavior. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 50(2):179–211.
Alidadi, H., & Asayesh, F, (2024). Analyzing the role of auditors' moral intelligence in the tendency to blow the whistle. Financial and Behavioral Researches in Accounting, 4(2), 26-40 (In Persian).
Alleyne, P. (2016). The influence of organisational commitment and corporate ethical values on non-public accountants’ whistle-blowing intentions in Barbados. Journal of Applied Accounting Research, 17(2), 190-210.
Azar, A., Gholamzadeh, R., & Ganavati, M. (2012). Path-structural modeling in management: Application of SmartPLS software. Publisher: Negah. (In Persian)
Bernawati, Y., & Saputra, R. S. (2020). The effect of individual factors, subjective norms, and self-efficacy on the intention of whistleblowing. Public Management and Accounting Review, 1(1), 20-31.
Brown, J. O., Hays, J., & Stuebs Jr, M. T. (2016). Modeling accountant whistleblowing intentions: Applying the theory of planned behavior and the fraud triangle. Accounting and the Public Interest, 16(1), 28-56.
Cheng, J., Bai, H., & Yang, X. (2019). Ethical leadership and internal whistleblowing: A mediated moderation model. Journal of Business Ethics, 155, 115-130.
Chin, W. W. (1998). The partial least squares approach to structural equation modeling. Modern methods for business research, 295(2), 295-336.
Christina, V., Sarumpaet, T. L., & Novatiani, A. (2020). The Interaction Effect Between Internal Control and Self Esteem on Ethical Behavior. Inte International Journal of Psychosocial Rehabilitation, 24(2).
Davari, Ali and Rezazadeh, Arash. (2014). Structural Equation Modeling with PLS Software. Publisher: Academic Jahad. (In Persian)
De Araujo, P., & Lagos, S. (2013). Self-esteem, education, and wages revisited. Journal of Economic Psychology, 34, 120-132.
Ebaid, I. E. S. (2023). The courage of whistleblowing of prospective accountants: evidence from Saudi Arabia. Journal of Applied Research in Higher Education, 15(3), 713-730.
Eisenberg, N., Spinrad, T. L., & Morris, A. S. (2013). 13 Prosocial Development. The Oxford handbook of developmental psychology, Vol. 2: Self and other, 2, 300.
Fernando, M., Akter, S., & Bandara, R. J. (2022). Employee–organisation connectedness and ethical behaviour: the mediating role of moral courage. International Journal of Productivity and Performance Management, 71(7), 2771-2792.
Fornell, C., & Larcker, D. F. (1981). Evaluating structural equation models with unobservable variables and measurement error. Journal of marketing research, 18(1), 39-50.
Geisser, S. (1974). A predictive approach to the random effect model. Biometrika, 61(1), 101–107.
Hannah, S. T., Avolio, B. J., & Walumbwa, F. O. (2011). Relationships between authentic leadership, moral courage, and ethical and pro-social behaviors. Business Ethics Quarterly, 21(4), 555-578.
Hari, K. K., Sabrina, N., & Meratia, M. (2025). The Role of Whistleblowing in Moderate Factors Affecting Accounting Fraud Tendencies. Journal of Accounting Science, 9(1), 25-61.
Hassanzadeh, A. (1402). Corruption perceptions index 2023, Iran ranks 149th out of 180 countries, Transparency for Iran site, https://tp4.ir/?p=7090 (In Persian).
Heidari, R., Khajavi, S., Tehrani, R., & Boghosian, A. (2019). The theory of planned behavior and managers’ sustainability reporting model. Quarterly Financial Accounting, 11(42), 24-51 (In Persian).
Henseler, J., Ringle, C. M., & Sinkovics, R. R. (2009). The use of partial least squares path modeling in international marketing. In New challenges to international marketing (Vol. 20, pp. 277-319). Emerald Group Publishing Limited.
Jubb, P. B. (1999). Whistleblowing: A restrictive definition and interpretation. Journal of Business Ethics, 21, 77-94.
Kanten, P., Yesiltas, M., & Kanten, S. (2013). The Effects of Self-Esteem, Virtuousness and Work Values on the Ethical Behaviors: An Empirical Study in the Hotel Industry. UBT International Conference. 34. https://knowledgecenter.ubt-uni.net/conference/2013/all-events/34
Khelil, I. (2023). The working relationship between internal and external auditors and the moral courage of internal auditors: Tunisian evidence. Arab Gulf Journal of Scientific Research, 41(4), 462-477.
Khelil, I., Akrout, O., Hussainey, K., & Noubbigh, H. (2018). Breaking the silence: An empirical analysis of the drivers of internal auditors' moral courage. International Journal of Auditing, 22(2), 268-284.
King, M. (1997). Changes in UK monetary policy: Rules and discretion in practice. Journal of Monetary Economics, 39(1), 81-97.
Latan, H., Chiappetta Jabbour, C. J., & Lopes de Sousa Jabbour, A. B. (2019). Ethical awareness, ethical judgment and whistleblowing: A moderated mediation analysis. Journal of Business Ethics, 155, 289-304.
Liyanarachchi, G., & Newdick, C. (2009). The impact of moral reasoning and retaliation on whistle-blowing: New Zealand evidence. Journal of business ethics, 89, 37-57.
MacGregor, J., & Stuebs, M. (2014). The silent Samaritan syndrome: Why the whistle remains unblown. Journal of business ethics, 120, 149-164.
Mahdavi, G., & Khademi, S. (2021). Examining individual characteristics and influencing factors on accountants' willingness to disclose fraud (case study: accountants working in Shiraz public hospitals). Journal of Health Accounting, 10(1), 91-114 (In Persian).
Mukhlasin, M. (2022). The Self-Esteem, Moral Courage, and Whistleblowing: Case of Corporate Accounting Staff in Indonesia. Jurnal Dinamika Akuntansi, 14(2), 195-209.
Namazi, M., & Ebrahimi, F. (2016). Modeling and Identifying Effective Factors Affecting the Intention of Reporting Financial Fraudulent by Accountant. Empirical Studies in Financial Accounting, 13(49), 1-28 (In Persian).
Nayır, D. Z., Rehg, M. T., & Asa, Y. (2018). Influence of ethical position on whistleblowing behaviour: do preferred channels in private and public sectors differ?. Journal of Business Ethics, 149, 147-167.
Nazaripour, M., & Zakizadeh, B. (2022). The Effects of the Individual-Level Antecedents on the Intention of Accountants' Whistleblowing by Moderating Organizational and Individual Factors. Journal of Accounting and Social Interests, 12(3), 71-102 (In Persian).
Near, J. P., & Miceli, M. P. (1985). Organizational dissidence: The case of whistle-blowing. Journal of business ethics, 4, 1-16.
Nejad Toolami, B., Rahnamay Roodposhti, F., Nikoumaram, H., & Vakilifard, H. (2020). Whistleblowing Intentions for Accounting Fraud between Accountants in the Private and Public Sectors based on Procedural, Interactive and Distributive Justice. Financial Accounting Knowledge, 6(4), 47-75 (In Persian).
Nunnally, J. C. Bernstein, IH. (1994). Psychometric Theory (3rd ed.), New York: McGraw-Hill.
Otchere, O. A. S., Owusu, G. M. Y., & Bekoe, R. A. (2023). Determinants of whistleblowing intentions of accountants: a middle range theoretical perspective. Journal of Financial Crime, 30(5), 1162-1181.
Owusu, G. M. Y., Bekoe, R. A., Anokye, F. K., & Okoe, F. O. (2020). Whistleblowing intentions of accounting students: An application of the theory of planned behaviour. Journal of Financial Crime, 27(2), 477-492.
Park, H., & Blenkinsopp, J. (2009). Whistleblowing as planned behavior–A survey of South Korean police officers. Journal of business ethics, 85, 545-556.
Poursamimi, A., Tehrani, M., & Vakili, Y. (2021). Identifying and Ranking the Predictors of Whistle-blowing in Organization: A Meta-Synthesis Approach. Public Administration Perspective, 12(1), 33-54 (In Persian).
Ramlee, A. D. B. A., Syed Yusuf, S. N., Ahmad Nadzri, F. A., Zolkaflil, S., & Mohamad, M. (2025). Factors affecting future accountants and auditors' whistleblowing intentions. Asian Journal of University Education (AJUE), 21(1), 52-67.
Sari, K. K. (2024). Whistleblowing System: The Effective Solution to Prevent Financial Accounting Fraud?. Owner: Riset dan Jurnal Akuntansi, 8(2), 1746-1758.
Sarikhani, M., & Ebrahimi, F. (2022). Whistleblowing by accountants: an integration of the fraud pentagon and the extended theory of planned behavior. Meditari Accountancy Research, 30(6), 1740-1763.
Sarstedt, M., Hair Jr, J. F., Nitzl, C., Ringle, C. M., & Howard, M. C. (2020). Beyond a tandem analysis of SEM and PROCESS: Use of PLS-SEM for mediation analyses!. International Journal of Market Research, 62(3), 288-299.
Sarstedt, M., Ringle, C. M., Henseler, J., & Hair, J. F. (2014). On the emancipation of PLS-SEM: A commentary on Rigdon (2012). Long range planning, 47(3), 154-160.
Seddighi, R., Bolo, G., Naeimi, E., & Alikhani, M. (2024). Analysis of process for whistle-blowing intention in the organization; Based on the strategy of grounded theory. Governmental Accounting, 11(1), 1-20 (In Persian).
Smaili, N., & Arroyo, P. (2019). Categorization of whistleblowers using the whistleblowing triangle. Journal of Business Ethics, 157, 95-117.
Stone, M. (1974). Cross-validation choice and assessment of statistical prediction. Journal of Royal Statistical Society, 36(2), 111–147.
Suar, D., Gochhayat, J., & Suar, J. (2016). Influence of self-esteem on ethical behaviours and corporate responsibility values: the mediating role of power-distance. Global Business Review, 17(6), 1401-1411.
Taylor, E. Z., & Curtis, M. B. (2013). Whistleblowing in audit firms: Organizational response and power distance. Behavioral Research in Accounting, 25(2), 21-43.
Tenehaus, M., Amato, S., & Esposito Vinzi, V. (2005). A global goodness-of-fit index for PLS structural equation modeling. In proceedings of the XLII SIS scientific meeting (pp. 739-742).
Journal of Accounting and Corporate Governance Researches
Vol. 3, No. 10, Winter 2025 (67-86)
Paper type: Research Article
The Relationship between Self-Esteem, Moral Courage, and Internal Whistleblowing Intentions of Accountants
Ali Jafari*1, Meysam Mashoufian2
Abstract
Objective: Accountants of a company plays a key role in disclosing errors or fraud because they are the sole provider of information about corporate finances that is useful in decision-making. This research aims to examine the relationship between self-esteem, moral courage, and accountants’ internal whistleblowing intentions. The primary research framework uses prosocial theory to build logic to develop hypotheses. Method: This research is applied in terms of purpose and cross-sectional in terms of duration, because it was conducted in 2024. This research was designed as a survey method on the accountants of Companies. The research variables were measured through questionnaire items. Data were collected using simple random sampling using a questionnaire from a sample of 330 accountants. To meet the goals of the study, SPSS and Smart PLS software were used to prepare and process the data. Findings: The research findings show that self-esteem has a positive and significant effect on accountants' internal disclosure intention. Also, self-esteem has a positive and significant effect on moral courage. In addition, moral courage has a positive and significant effect on accountants' internal whistleblowing intention. Finally, moral courage plays a mediating role in the relationship between self-esteem and accountants' internal whistleblowing intention. Conclusion: The findings of this study have implications for the need to make a policy on whistleblowing and socialize the policy, for example with an open-door policy, activating an anonymous hotline, and appointing someone as an ethics manager can create a favorable environment for reporting errors within the company.
Keywords: Accountants, Self-esteem, Moral Courage, Whistleblowing.
|
[1] . Department of Acconting, Bon.C., Islamic Azad University, Bonab, Iran.
*Corresponding Author: Alijafari1355@iau.ir
[2] . Department of Acconting, Bon.C., Islamic Azad University, Bonab, Iran.
بررسی رابطه بین عزت نفس، شجاعت اخلاقی و مقاصد هشداردهي داخلی حسابداران
تاریخ دریافت: 17/03/1404 تاریخ پذیرش: 24/04/1404
چکیده
هدف: حسابداران یک شرکت نقش کلیدی در افشای اشتباهات یا تقلب دارند، زیرا آنها تنها ارائهدهنده اطلاعات در مورد امور مالی شرکت هستند که در تصمیمگیری سودمند است. هدف اصلی این پژوهش بررسی رابطه بین عزت نفس، شجاعت اخلاقی و قصد هشداردهی داخلی حسابداران میباشد. روش: این پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و از نظر ماهیت دادهها، کمّی و از نظر روش شناخت، توصیفی از نوع پیمایشی و از لحاظ زمان، گذشتهنگر از لحاظ طول مدت زمان، پژوهش مقطعی (سال 1403) میباشد. متغیرهای پژوهش از طریق گویههای پرسشنامه اندازهگیری شده است. دادههای پژوهش با استفاده از پرسشنامه استاندارد توزیع شده بین 330 نفر از حسابداران شاغل در دایره مالی و حسابداری کارخانجات و شرکتهای صنعتی و تجاری شهرکهای صنعتی شهرستان تبریز در سال 1403، منتخب به روش نمونهگیری تصادفی ساده، جمعآوری و با از استفاده نرمافزارهای SPSS و Smart PLS3 مورد تحلیل قرار گرفت. یافتهها: یافتههای پژوهش نشان داد عزت نفس بر قصد افشاگری داخلی حسابداران تاثیر مثبت و معنیداری دارد. همچنین، عزت نفس بر شجاعت اخلاقی تاثیر مثبت و معنیداری دارد. علاوه بر این، شجاعت اخلاقی بر قصد هشداردهی داخلی حسابداران تاثیر مثبت و معنیداری دارد. در نهایت، شجاعت اخلاقی در رابطه بین عزت نفس و قصد هشداردهی داخلی حسابداران نقش میانجی دارد. نتیجه‌گیری: یافتههای این پژوهش دلالت بر لزوم تدوین سیاستی در مورد هشداردهی و اجتماعی کردن این سیاست دارد، برای مثال با سیاست درهای باز، فعال کردن یک خط تلفن ناشناس و انتصاب شخصی به عنوان مدیر اخلاق، میتواند محیط مساعدی برای گزارش خطاها در شرکت ایجاد کند. واژههای کلیدی: حسابداران، عزت نفس، شجاعت اخلاقی، هشداردهي.
|
[1] . گروه حسابداری، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران. *نویسنده مسئول: Alijafari1355@iau.ir
[2] 2. گروه حسابداری، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران.
مقدمه
گزارش‌های مالی، تصویری کلی از وضعیت شرکت در یک مقطع زمانی مشخص ارائه می‌دهند. مدیریت شرکت تمام تلاش خود را میکند تا بهترین تصویر ممکن از وضعیت شرکت را ارائه دهد. این امر میتواند منجر به دستکاری گزارش‌های مالی برای خوب جلوه دادن وضعیت شرکت شود. تقلب1 شدیدترین شکل نقض اخلاق، قراردادها و مقررات است که در آن عناصری از قصد و فریب وجود دارد (هاری و همکاران2، 2025). تقلب مالي نه تنها زيان مالي به شركت وارد ميكند، بلكه باعث از بين رفتن اعتبار و خدشهدار شدن اطمينان مشتريان به سيستم نيز ميشود. تقلبي كه در اين رسواييها به وجود ميآيد، از نظر رواني بر وضعيت روح جامعه تاثير ميگذارد. بنابراين، بايد براي كشف تقلب تلاش كرد (مُخلاسین3، 2022). از زمان فروپاشی شرکتهای چندملیتی مانند انرون4 و ورلدکام5، هشداردهی6 توجه جهانی را به خود جلب کرده است. ورشکستگی و انحلال یک شرکت حسابداری و حسابرسی به نام آرتور اندرسن، اعتبار و وجهه حرفه حسابداری را خدشهدار کرده است. این رسوایی‌های شرکتی، ضررهای مالی قابل توجهی را به افراد و سرمایه‌گذاران نهادی وارد کرده و اعتماد عمومی به بازارهای مالی را از بین برده است. اگرچه بسیاری از شرکتها سازوکارهای افشاگری را پیاده‌سازی کردهاند، اما همه کارمندان قصد ندارند اقدامات غیرقانونی، به ویژه مواردی که توسط مافوق‌های مستقیم آنها انجام میشود را افشا کنند (راملی و همکاران7، 2025).
اصطلاح سوتزنی یا هشداردهی ریشه در دنیای ورزش دارد، جایی که یک داور معمولاً سوت می‌زند تا یک بازی غیرقانونی یا غیرمنصفانه را که توسط یک بازیکن به نمایش گذاشته شده است را متوقف کند. در حوزه حسابداری، هشداردهی یعنی افشای فعالیتهای غیرقانونی، غیراخلاقی و غیرمشروع انجام شده توسط اعضای فعلی یا سابق سازمان به افراد یا سازمانهایی که قادرند چنین فعالیتهایی را تحت تاثیر قرار دهند. این شامل فرآیند گزارش تخلفات یک سازمان یا فردی در سازمان به مقامات مربوطه با توانایی متوقف کردن تخلف است (اووسو و همکاران8، 2020). انجمن بازرسان خبره تقلب9 (2012)، هشداردهی را به عنوان رایج ترین روش متوقف کردن تقلب حسابداری داخلی در نظر می گیرد. نایر و همکاران10 (2018) بیان می کنند که هشداردهی باید به عنوان صدای وجدان در یک سازمان تلقی شود. اسمائیلی و آرویو11 (2019) اظهار می کنند که موارد افشا شده توسط این افشاگران نسبت به حسابرسی های داخلی و مستقل، ابزار قوی تری برای کشف تقلب است.
هشداردهی یکی از بحث برانگیزترین مشکلات در اخلاق و حسابداری است، زیرا حسابداران اغلب با انتخاب «هشدار دادن یا ساکت ماندن» مواجه هستند (مک گرگور و استوبز12، 2014). کارکنان دایره حسابداری شرکت نقش کلیدی در افشای اشتباهات یا تقلب دارند، زیرا آنها تنها ارائه دهنده اطلاعات در مورد امور مالی شرکت هستند که در تصمیم گیری مفید می باشد (مُخلاسین، 2022). رسوایی مالی شرکت با گزارشگری مالی متقلبانه شروع می شود که کارکنان دایره حسابداری شرکت را در تهیه آن مشارکت می دهد، بنابراین حسابداران شرکت کارکنانی هستند که از تقلب مطلع هستند. بنابراین، کارکنان دایره حسابداری شرکت اغلب در موقعیتی دوگانه برای افشا و گزارش تخلف قرار می گیرند، زیرا به شواهد و اطلاعات حسابداری و درک صورت های مالی متقلبانه دسترسی دارند (براون و همکاران13، 2016). حسابداران شرکت معمولاً از تخلفات جدی در سازمان آگاه هستند. با این حال، آنها در مورد اینکه آیا برای تقلب و اشتباه همکاران هشدار بدهند یا خیر، مشکل دارند (آلین14، 2016).
ساریخانی و ابراهیمی15 (2022) دریافتند که مؤلفه‌های نظریه رفتار برنامهریزی شده توسعه‌یافته (کنترل رفتاری ادراک‌شده، هنجارهای ذهنی ادراک‌شده، تعهد اخلاقی ادراک‌شده و نگرش نسبت به هشداردهی) تاثیر مثبتی بر قصد هشداردهی داخلی حسابداران دارند. همچنین، شدت اخلاقی ادراک‌شده، اثر هنجارهای ذهنی ادراک شده بر مقاصد هشداردهی را تعدیل میکند. اوچِر و همکاران16 (2023) معتقدند که قصد گزارش تخلف در سازمان تحت تاثیر سطح تردید حرفه‌ای افراد، سبک شناختی و این تصور است که آنها در گزارش تخلف از حمایت سازمان خود برخوردار خواهند بود. همچنین، زنان و افرادی که سنشان بالاتر رفته است، انگیزه بیشتری برای گزارش تخلفات در سازمان دارند. عبید17 (2023) بیان میکند که دانشجویان حسابداری شجاعت هشدار دادن تخلفات را دارند. آنچه دانشجویان را به هشداردهی تشویق میکند، این تصور آنهاست که تقلب و فساد رفتاری غیراخلاقی و مغایر با ارزشهای دینی است. با این حال، ترس از انتقام‌جویی و عدم پاسخگو بودن فرد خاطی عواملی هستند که بر شجاعت دانشجویان برای هشداردهی تاثیر منفی می‌گذارند. راملی و همکاران (2025) اظهار میکنند که استدلال اخلاقی و احساس گناه رابطه مثبت با قصد هشداردهی دارند. هاری و همکاران (2025) دریافتند که هشداردهی، رابطه تعاملی بین عدم تقارن اطلاعاتی و تمایل به تقلب حسابداری را تقویت و رابطه تعاملی بین درستکاری و تمایل به تقلب حسابداری را تضعیف میکند.
عزت نفس18 به عنوان يک صفت مهم روانی، نگرش کلی فرد نسبت به خود است. تحقیقات قبلی در مورد تجزیه و تحلیل عزت نفس مرتبط با رفتار اخلاقی متناقض بوده است. سوار و همکاران19 (2016) شواهدی یافتند که هرچه عزت نفس بالاتر باشد، رفتار اخلاقی بالاتر است. در همین حال، کریستینا و همکاران20 (2020) نشان می دهند که تاثیر عزت نفس بر رفتار اخلاقی ثابت نشده است. افزون بر این، شجاعت اخلاقی21 برای یک حسابدار مهم است که قدم بردارد و بر اساس باورها و قضاوت های کارکنان دایره حسابداری شرکت عمل کند. حسابداران اغلب با دو راهیهای اخلاقی مواجه هستند، زیرا آنها میتوانند حتی قبل از اینکه تاثیر آنچنان بد باشد که دوام شرکت زیر سوال می رود، به اشتباهات پی ببرند. شجاعت اخلاقی بر رفتار بدون ترس و خود باختن تمرکز می کند تا اخلاقیات نهفته در آنها را حفظ کند، حتی اگر هنوز ترس از انزوا دارند. نتایج به دست آمده از تحقیقات قبلی متفاوت است. چنگ و همکاران22 (2019) شواهدی یافتند مبنی بر اینکه روابط بین شجاعت اخلاقی و هشداردهی داخلی وجود دارد، در همین حال، برناواتی و ساپوترا23 (2020) نتوانستند ثابت کنند که شجاعت اخلاقی در میان پاسخ دهندگان دانشجو بر هشداردهی داخلی تاثیر گذاشته است. اگرچه در خصوص هشداردهی در حرفه حسابداري پژوهشهاي متعددي همچون تیلور و کورتیس24 (2013)، آلین (2016)، لاتان و همکاران25 (2019)، چنگ و همکاران (2019) و نظریپور و زکیزاده (1401) انجام شده است، اما در هیچ کدام از آنها متغیرهاي عزت نفس و شجاعت اخلاقی حسابداران و رابطه آنها با قصد هشداردهی درون سازمانی حسابداران شاغل در واحدهای اقتصادی مورد بررسی قرار نگرفته است.
بر اساس مطالب پیش گفته، هدف این پژوهش تبیین تاثیر عزت نفس بر مقاصد هشداردهی داخلی حسابداران و همچنین تبیین نقش میانجی شجاعت اخلاقی بر رابطه بین عزت نفس و قصد هشداردهی داخلی حسابداران میباشد. از این رو، پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این سوالها است که عزت نفس بر مقاصد هشداردهی داخلی حسابداران چگونه تاثیر میگذارد؟ آیا شجاعت اخلاقی بر رابطه بین عزت نفس و قصد هشداردهی داخلی حسابداران نقش میانجی دارد؟ از نظر ارزش افزوده پژوهش، انتظار میرود که نتایج پژوهش با پر کردن شکاف تحقیقاتی باعث توسعه مبانی نظری پدیده هشداردهی در حوزه حسابداری رفتاری شود و بر مقاصد هشداردهی همچون یک رفتار اخلاقی و فرانقشی توجه شود. بهعلاوه، این مطالعه پشتیبانی تجربی برای کاربرد نظریه افتراقی منفعت به هزینه در ادبیات هشداردهی را ارائه میدهد. همچنین این پژوهش در زمان مناسبی انجام شده است، زیرا کشور عزیزمان ایران در حال حاضر شاهد افزایش علاقه به مبارزه با فساد، چه در بخشهای دولتی و چه خصوصی، است و قانون حمایت از گزارشگران فساد در سال 1402 توسط مجلس شورای اسلامی به تصویب رسیده است.
مبانی نظری و پیشینه
نیر و میسلی26 (1985) هشداردهی یا سوتزنی را تحت عنوان افشاي فساد توسط اعضاي سابق یا کنونی سازمان، درباره اقدامات نامشروع، غیراخلاقی و غیرقانونی کارفرمایان، به اشخاص یا سازمانهایی که می توانند اقدامی را صورت بدهند، تعریف می کنند. از نظر کینگ27 (1997) مهمترین مزیت این تعریف آن است که در سازمانهاي مختلف اعم از دولتی و غیردولتی، در صنایع، مشاغل و کشورهاي مختلف مورداستفاده قرار می گیرد. جاب28 (1999) هشداردهی را چنین تعریف کرده است: «هشداردهی، عمل افشای اختیاری (غیراجباری) اطلاعات مربوط به موارد غیرقانونی یا سایر خطاکاریها اعم از واقعی یا مشکوک یا پیشبینی شده که تحت کنترل سازمان بوده، توسط فردی است که دسترسی مجاز به اطلاعات و دادههای سازمان را دارد و در اختیار گذاشتن آن اطلاعات به نهادهای بیرونی که پتانسیل اصلاح چنین اعمالی را دارند». هشداردهی اولین بار به مفهوم امروزی به اتو اتوپکا29 (1963) کارمند اداره امنیت اطلاق شد که اسناد طبقهبندی شده و رسمی در مورد خطرات امنیتی در دولت جدید را در اختیار مجلس سنا قرار داد. بعد از اتو اتوپکا (1963) مقوله هشداردهی گسترش یافت. این مبحث در اوایل دهه 1980 توسط پژوهشگرانی همچون نیر و میسلی وارد ادبیات مدیریت و حوزه رفتار سازمانی شد و این دو با پژوهشی با عنوان «ارتباط بین باور، جایگاه سازمانی و هشداردهی»، اولین پژوهش در زمینه هشداردهی را انجام دادند (پورصمیمی و همکاران، 1400).
از میان هشداردهیهاي بااهمیت در ایران میتوان به موضوع افشاي حقوقهاي نجومی (اولین بار در خرداد ۱۳۹۵)، املاك واگذاري شده در شهرداري تهران (1395) اشاره نمود که با وجود افشاي این تخلفات، نه تنها دادگاه خاصی براي رسیدگی به این تخلفات برگزار نشد، افراد خاصی نیز محاکمه و مجازات نشدند و افشاکنندگان نیز با پیامدهایی مواجه شدند. لازم به ذکر است در آن زمان در ایران سیاست و قانون اختصاصی از سوي مجلس شوراي اسلامی براي تعیین حدود افشاگري یا حمایت از افشاگران فساد (سوتزنان) تصویب نشده بود. در تاریخ 29 مرداد 1398، سازمان بازرسی کل کشور از سامانهای تحت عنوان «گزارشگری فساد» رونمایی و اعلام کرد که هدف از ایجاد این سامانه، دریافت گزارش هاي «فساد و کمکاری» دستگاههای اجرایی از سوی عموم مردم است. معاونت مبارزه با مفاسد کلان اقتصادي در وزارت اطلاعات نیز از طریق شماره تلفن 113 اقدام به دریافت گزارش هاي مردمی می نماید. علاوه بر این، میتوان به فساد مالی چای دبش (1402) اشاره کرد. رقم این اختلاس حدود 4/3 میلیارد دلار (نزدیک به ۱۴۰ هزار میلیارد تومان در زمان انجام فساد) است که از لحاظ معیار تا زمان خود در ایران بی‌سابقه بوده است. در تاریخ ۲۳ دی ماه 1402 و در اجرای اصل ۱۲۳ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، قانون «حمایت از گزارشگران فساد» که در جلسه علنی روز یکشنبه ۱۴ آذر ماه ۱۴۰۲ مجلس شورای اسلامی تصویب شده و در تاریخ ۶ دی ماه ۱۴۰۲ به تأیید شورای نگهبان رسیده بود، توسط رئیس جمهور وقت برای اجرا به قوه قضائیه، وزارت کشور، وزارت اطلاعات، وزارت دادگستری و سازمان برنامه و بودجه کشور ابلاغ گردید. لازم به ذکر است طی آمار منتشرشده توسط سازمان شفافیت بین‌الملل از وضعیت ادراک از فساد کشورهای جهان در سال ۲۰۲۳، کشور ایران با دو پله سقوط در رتبه ۱۴۹ از ۱۸۰ کشور قرار دارد. امتیاز ایران در این شاخص ۲۴ بوده که نسبت به سال قبل یک امتیاز کاهش یافته است. گفتنی است امتیاز ایران در این شاخص، ضعیف‌ترین امتیاز از سال ۲۰۰۹ تاکنون است (حسن زاده، 1402).
قصد و نیت فرد، به نگرش30 فرد از فعل یا عمل و همچنین درک فرد از ترجیح دیگران به انجام آن فعل، بستگی دارد. این دو بُعد که بخشی از نظریه رفتار برنامهریزی31 شده است، به ترتیب به عنوان «نگرش نسبت به رفتار32» و «هنجار ذهنی33» شناخته میشوند. نظریه رفتار برنامهریزی شده همچنین مفهوم « کنترل رفتاری درک شده34» را معرفی میکند و بیان میدارد، آیا یک فرد انجام یک رفتار مشخص یا عملی را آسان تلقی میکند یا دشوار تلقی می کند؟ این مقوله، توان و ظرفیت یک فرد در کنترل رفتار مشخص را بیان میکند (آجزن و فیشبین35، 1980؛ آجزن، 1988). از طرفی، نگرش نسبت به رفتار، هنجار ذهنی و کنترل رفتاری درک شده، به مجموعهای از باورها نسبت به رفتار مرتبط هستند. در این رابطه، آجزن (1991) بیان میدارد که سه نوع باور وجود دارد: اول، باورهای رفتاری که بر نگرش و دیدگاه نسبت به رفتار تأثیر می گذارد. دوم، باورهای هنجاری که هنجار ذهنی را پی ریزی می کند و سوم، باورهای کنترلی که به عنوان مبنایی برای درک کنترلی رفتاری است (حیدری و همکاران، 1398). به نظر میرسد نظریه رفتار برنامهریزی شده برای توضیح تمایل به هشداردهی مناسب باشد، زیرا اقدامی است که بر اساس فرایندهای روانشناسی بسیار پیچیده انجام میشود. نظریه رفتار اجتماعی36 به عنوان رفتاری که اعضای سازمان به افراد، گروه ها یا سازمانهایی که با آن مرتبط هستند، نشان میدهد و در عین حال نقش سازمان را برای تشویق فرد، گروه یا سازمان به رفاه که هدف است، نشان میدهد. رفتار اجتماعی به عنوان یک عمل داوطلبانه برای کمک به فرد یا گروه دیگری تعریف می شود (آیزنبرگ و همکاران37، 2013). فعالیتهای اجتماعی شامل توجه و کمک به دیگران یا ارادت به دیگران بدون امید به بازگشت چیزی است.
عزت نفس38 به عنوان يک صفت مهم روانی، نگرش کلی فرد نسبت به خود است. عزت نفس را میتوان هم در مفهوم کلی و هم در مفهومی با محدوده خاص به کار برد. عزت نفس در مفهوم کلی يک ارزيابی کلی از ارزش خود است، اما عزت نفس در محدوده خاص ارزيابی خود در فعاليت هايی با محدوده خاص مثل مالی، علمی، اجتماعی و غيره است. عزت نفس با طيف گستردهای از رفتارها و نتايج مثل عملکرد تحصيلاتی، موفقيت شغلی، روابط شخصی و غيره مرتبط است (دِ آرائوخو و لاگوس39، 2013). در تئوری عزت نفس، فردی که در مقایسه با حالت های خنثی، عزت نفس بیشتری را تجربه می کند، انگیزه بیشتری برای حفظ سطوح مثبت عزت نفس دارد. افراد با عزت نفس بالاتر با انجام اقداماتی برای جلوگیری از تخلف در سازمان به نفع افراد داخل و خارج سازمان، قصد هشداردهی داخلی بالاتری دارند.
شجاعت اخلاقی دلایلی را توضیح میدهد که چرا یک کارمند علیرغم وجود خطر، تخلف را افشا میکند و گزارش میدهد، در حالی که دیگران با ادراک اخلاقی یکسان و زمینههای مشابه همچنان بیحرکت هستند و کاری انجام نمیدهند (فرناندو و همکاران40، 2022). شجاعت اخلاقی میتواند اقدامات اخلاقی مثبتی مانند هشداردهی را برای افشا ایجاد کند. افشای تقلب یا اشتباه در صورت رد افشاگری آسان نیست، بنابراین برای عبور از ترس و اقدام پیشگیرانه به شجاعت اخلاقی نیاز است. پژوهشهای انجام شده ثابت میکند که سطح شجاعت اخلاقی تعیینکننده قصد هشداردهی مربوط به تخلفات حسابداری است. علاقه به افشاگری داخلی زمانی قویتر میشود که افراد احساس تعهد اخلاقی کنند (مخلاسین، 2022).
ساری41 (2024) در پژوهشی با عنوان «مروری سیستماتیک بر ادبیات در مورد سیستم های هشداردهی: راه حل موثر برای جلوگیری از تقلب در حسابداری مالی؟» به این نتیجه رسید که حمایت سازمانی، حفاظت از افشاگران، محیط کاری اخلاقی و عوامل داخلی مانند نگرش ها و انگیزه ها، و همچنین عوامل خارجی مانند اندازه شرکت و فرهنگ سازمانی، برای اثربخشی سیستم هشداردهی بسیار مهم بودهاند. عِبید (2023) در پژوهشی با عنوان «شجاعت افشاگری حسابداران آینده: شواهدی از عربستان سعودی»، به این نتیجه دست یافتند که دانشجویان حسابداری شجاعت افشاگری تخلفات را داشتهاند. آنچه دانشجویان را به افشاگری تشویق می‌کرد، این تصور بود که تقلب و فساد یک رفتار غیراخلاقی است که در تضاد با ارزشهای دینی است و فرد خاطی باید مجازات مناسبی داشته باشد. اما عواملی وجود داشت که بر شجاعت دانشجویان در افشاگری تاثیر منفی می‌گذاشت که مهمترین آنها ترس از انتقام بود، علاوه بر اینکه احساس می‌کردند که فرد خاطی پاسخگو نخواهد بود. خِلیل (2023) پژوهشی با عنوان «رابطه کاری بین حسابرسان داخلی و خارجی و شجاعت اخلاقی حسابرسان داخلی: شواهد تونس» انجام دادند. نتایج مطالعه تاثیر مثبت رابطه کاری بین حسابرسان داخلی و خارجی بر شجاعت اخلاقی حسابرسان داخلی برای گزارش تقلب و رفتارهای غیراخلاقی مدیریت را تایید کرده است. مُخلاسین (2022) در پژوهش خود رابطه عزت نفس، شجاعت اخلاقی و مقاصد هشداردهی درون سازمانی حسابداران را در کشور اندونزی بررسی نمود. یافتهها نشان داد که شجاعت اخلاقی بر هشداردهی داخلی تاثیر داشته است. در همین حال، عزت نفس تاثیری انگیزه کارکنان را برای هشداردهی داخلی نداشته است. علاوه بر این، عزت نفس بر شجاعت اخلاقی تاثیر مثبت داشته است. اووسو و همکاران (2020) در پژوهشی با عنوان «قصد هشداردهی دانشجویان حسابداری: کاربرد تئوری رفتار برنامهریزی شده»، نتیجه گرفتند که دانشجویان نمونه در هنگام شناسایی، قصد بیشتری برای گزارش تخلفات دارند و اکثر دانشجویان ترجیح می‌دهند از مکانیسم‌های درونی برای گزارش‌دهی استفاده کنند تا استفاده از ابزارهای خارجی. همچنین، نگرش دانش‌آموزان نسبت به هشداردهی و هنجارهای ذهنی پیش‌بینی‌کننده‌های کلیدی مقاصد افشای داخلی هستند، در حالی که کنترل رفتاری ادراک شده تاثیر مثبتی بر قصد هشداردهی به بیرون داشته است. خِلیل و همکاران (۲۰۱۸) در پژوهشی تحت عنوان «شکستن سکوت: تحلیل تجربی محرک های شجاعت اخلاقی حسابرس های داخلی» دریافتند که خودکارآمدی، انعطافپذیری، حمایت ادراک شده ناظر و استقلال عملکرد حسابرس داخلی تاثیر مثبتی بر شجاعت اخلاقی حسابرسان داخلی داشته است. در عین حال، عامل امید به زندگی ارتباط معنیداری از خود نشان نداده است. علاوه بر این، آنها دریافتند که زنان، سطوح بالاتری از شجاعت اخلاقی را نسبت به مردان تجربه کردهاند.
علیدادی و آسایش (1403) پژوهشی با عنوان «واکاوی نقش هوش اخلاقی حسابرسان در تمایل به سوت زنی (افشاگری)» انجام دادند. یافتهها نشان داد که بین هوش اخلاقی حسابرسان با تمایل به افشاگری رابطه معنادار و مثبت وجود داشته و هوش اخلاقی توانایی پیشبینی تمایل به افشاگری در حسابداران رسمی را داشته است. صدیقی و همکاران (1403) پژوهش کیفی با عنوان «واکاوی فرایند انگیزه سوت زنی در سازمان؛ مبتنی بر استراتژی نظریه داده بنیاد» انجام دادند. نمونه آماری 26 نفر خبرگان حوزه حسابداری و مالی در شهر تهران بودند که به روش گلوله برفی انتخاب شدند. یافتههای پژوهش نشان داد که محرک‌های فردی مانند شخصیت یا تعهد سازمانی، شرایط سازمانی مانند قوانین کارآمد و سرمایه اجتماعی و ارزشهای اجتماعی در افراد میتواند آنها را به سمت سوتزنی سوق دهد. نظریپور و زکیزاده (1401) در پژوهش خود اثرات پیشایندهای شخصی بر قصد سوتزنی حسابداران را با توجه به اثرات تعدیلی عوامل سازمانی و فردی مطالعه و بررسی کردند. براساس یافتههای پژوهش، پیشایندهای شخصی (نگرش نسبت به سوت زنی، کنترل رفتاری ادراک شده، تعهد حرفه ای، مسئولیت پذیری شخصی و هزینه های شخصی) بر سوت زنی درون و برون سازمانی تاثیرگذار بودهاند. همچنین، سه متغیر حمایت سازمانی ادراک شده، هنجارهای گروهی و شدت اخلاقی ادراک شده بر روابط فی مابین هر یک از پیشایندهای شخصی با هر دو نوع سوتزنی دارای اثرات تعدیلی بودهاند. هر سه متغیر تعدیلی بر روابط فیمابین تمامی پیشایندهای شخصی و هر دو نوع سوت زنی (به استثنای رابطه بین کنترل رفتاری ادراک شده و سوت زنی برون سازمانی) تاثیرگذار بودهاند. در نهایت، از بین پنج متغیر جمعیت شناختی، تنها متغیر سن بر روی هر دو نوع سوت زنی تاثیرگذار بوده است. مهدوي و خادمي (1400) در پژوهش خود به بررسی ویژگی‌های فردی و عوامل اثرگذار بر تمایلات افشاگری تقلب درباره حسابداران (مطالعه موردی: حسابداران شاغل در بیمارستان‌های دولتی شیراز) پرداختند. یافتههای پژوهش بیانگر معنیدار نبودن رابطه متغیر هزینه شخصی افشاگری با تمایل به افشاگری بوده است. این یافتهها رابطۀ مثبت و معنیدار تمایل به افشاگری با چهار متغیر هنجارهای غیرعینی، نگرش دربارۀ افشاگری، ویژگی شخصیتی فعال و دینداری را نشان داد. نژادتولمي و همكاران (1398) در پژوهشی تمایل به افشاگری تقلب حسابداری در بین حسابداران بخش خصوصی و عمومی مبتنی بر عدالت رویهای، تعاملی و توزیعی را بررسی کردند. یافتههای پژوهش نشان داد که عدالت رویهای، تعاملي و توزيعي بر تمایل به افشاگری اثر مثبت داشته و البته بین حسابداران شاغل در بخشهای خصوصی و عمومی در تمایل به افشاگري، تفاوت معناداری وجود نداشته است. نمازی و ابراهیمی (1395) در پژوهشی با عنوان «مدل‌بندی و تعیین اولویت عوامل مؤثر بر قصد گزارش تقلب‌های مالی توسط حسابداران»، تاثیر عوامل عدالت سازمانی، نگرش در مورد گزارشگری، هزینه شخصی گزارشگری، ویژگی شخصیتی فعال، دینداری و شدت اخلاقی مورد بررسی قرار دادند. نتایج پژوهش نشان داد متغیرهای عدالت سازمانی، نگرش در مورد گزارشگری، دینداری و شدت اخلاقی تاثیر مثبت و معناداری بر قصد گزارش داخلی موارد تقلب داشته، در حالی که تاثیر سایر متغیرها معنادار نبوده است.
فرضیههای پژوهش
فرضیه اول: عزت نفس بر مقاصد هشداردهی داخلی حسابداران تاثیر دارد.
فرضیه دوم: عزت نفس بر شجاعت اخلاقی حسابداران تاثیر دارد.
فرضیه سوم: شجاعت اخلاقی بر مقاصد هشداردهی داخلی حسابداران تاثیر دارد.
فرضیه چهارم: شجاعت اخلاقی نقش میانجی بر رابطه بین عزت نفس و مقاصد هشداردهی داخلی حسابداران ایفا میکند.
روش پژوهش
این پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و از نظر ماهیت دادهها، کمّی و از لحاظ زمان، گذشتهنگر و از لحاظ طول مدت زمان، پژوهش مقطعی میباشد، زیرا در سال 1403 انجام شده است. همچنین، پژوهشگر استراتژی توصیفی42 (غیرآزمایشگاهی) از نوع طرح همبستگی43 با استفاده از روش مدلسازی معادلات ساختاری44 را در جهت بررسی چگونگی وضعیت موجود به عنوان نقشه راه به صورتی پیمایشی45 در نظر گرفته است. علاوه بر این، در این پژوهش از هر دو روش کتابخانه‌ای و میدانی جمعآوری دادهها و اطلاعات استفاده شده است. جامعه پژوهش46 حاضر، شامل کلیه کارکنان شاغل در دایره مالی و حسابداری کارخانجات و شرکتهای صنعتی و تجاری شهرکهای صنعتی شهرستان تبریز در سال 1403 میباشد. همچنین، حجم نمونه47 با استفاده از محاسبهگر آنلاين حجم نمونه برای مدلسازی معادلات ساختاری، 330 نفر تعیین شده و برای انتخاب نمونه از روش نمونهگیری تصادفی ساده استفاده شده است.
در این پژوهش، از پرسشنامه استاندارد با طیف پنج درجهای لیکرت حاوی 18 گویه استفاده شده که شامل سوالهای جمعیتشناختی در مورد جنسیت، سن و سطح تحصیلات پاسخدهندگان و سوالهای تخصصی است. مطابق نظر لیکرت، این طیف تنها مناسب آیتمهایی است که به دنبال نگرش و ترجیحسنجی افراد میباشد (سارستد و همکاران48، 2020). سوالهای 1 تا 10 مربوط به متغیر عزت نفس (مُخلاسین، 2022)، سوالهای 11 تا 14 مربوط به متغیر شجاعت اخلاقی (خِلیل و همکاران، 2018؛ مُخلاسین، 2022) و سوالهای 15 تا 18 مربوط به متغیر مقاصد هشداردهي داخلی (پارک و بلنکین‌سوپ49، 2009؛ مُخلاسین، 2022) میباشند. با توجه به نگاره 1 برای هر سه پرسشنامه، آلفای کرونباخ بیشتر از 7/0 به دست آمده است، لذا پرسشنامهها از پایایی50 لازم برخوردار هستند.
نگاره 1. پایایی پرسشنامه
پرسشنامه | تعداد سوال | تعداد نمونه | آلفای کرونباخ |
عزت نفس | 10 | 330 | 900/0 |
شجاعت اخلاقی | 4 | 330 | 772/0 |
مقاصد هشداردهي داخلي | 4 | 330 | 777/0 |
با توجه به اینکه در پژوهش حاضر برای اندازهگیری متغیرهای مستقل و متغیر وابسته از گویههای مربوطه استفاده شده است، بنابراین معادلات رگرسیونی ساده قادر به سنجش متغیرهاي فوق که با چندین گویه مورد اندازهگیری قرار گرفتهاند، نبوده است. همچنین، با توجه به اینکه خطاهاي اندازهگیري در پژوهش نیز در معادلات ساختاري بر اساس مدل مفهومی اندازهگیري شدهاند، لذا در این پژوهش از مدلسازی معادلات ساختاري51 با رویکرد حداقل مربعات جزئی و نرمافزارهای SPSS27و SmartPLS3 استفاده شده است.
یافتهها
اطلاعات جمعیتشناختی نمونه پژوهش
با توجه به تعیین حجم نمونه، تعداد 330 پرسشنامه در جامعه مورد نظر توزیع گردید. اطلاعات جمعیتشناختی نمونه پژوهش در نگاره 2 نشان داده شده است.
نگاره 2. اطلاعات جمعیتشناختی نمونه پژوهش
ویژگی | فراوانی | درصد فراوانی | ||||
جنسیت | مرد | 167 | 51 | |||
زن | 163 | 49 | ||||
جمع | 330 | 100 | ||||
سن | 18 تا 25 | 77 | 24 | |||
26 تا 35 | 120 | 36 | ||||
36 تا 50 | 94 | 28 | ||||
50 به بالا | 39 | 12 | ||||
جمع | 330 | 100 | ||||
تحصیلات | لیسانس یا معادل آن | 177 | 54 | |||
فوق لیسانس یا معادل آن | 106 | 32 | ||||
دکتری یا بالاتر | 47 | 14 | ||||
جمع | 330 | 100 | ||||
آمار توصیفی متغیرهای پژوهش
آمار توصیفی52 شامل آن بخش از آمار است که به ویژگی‌ها و آماره‌های مربوط به نمونه آماری پژوهش میپردازد. نتایج تحلیل توصیفی متغیرهای پژوهش در نگاره 3 ارائه شده است.
نگاره 3. آمار توصیفی متغیرهای پژوهش
| عزت نفس | شجاعت اخلاقی | مقاصد هشداردهي داخلی | |||||
N | Valid | 330 | 330 | 330 | ||||
Missing | 0 | 0 | 0 | |||||
میانگین | 708/2 | 683/2 | 680/2 | |||||
میانه | 5/2 | 5/2 | 5/2 | |||||
مُد | 5/1 | 2 | 5/1 | |||||
انحراف معیار | 123/1 | 110/1 | 096/1 | |||||
مینیمم | 1 | 1 | 1 | |||||
ماکزیمم | 5 | 5 | 5 | |||||
با توجه به نتایج به دست آمده در نگاره 3 مشاهده میشود که میزان میانگین متغییرها کمتر از 3 که عدد متوسط است. از این رو، میتوان گفت که این موارد برای افراد تحت مطالعه در سطح متوسطی قرار دارد.
آمار استنباطی (تخمین ویژگی‌های جامعه بر اساس نمونه)
در آمار استنباطی53 پژوهشگر با استفاده مقادیر نمونه، آماره‌ها را محاسبه کرده و سپس با کمک تخمین و یا آزمون فرض آماری، آماره‌ها را به پارامترهای جامعه تعمیم میدهد.
بررسی نرمال بودن متغیرهای پژوهش
قبل از بررسی فرضیههای پژوهش و محاسبه همبستگی، از ضرایب چولگی و کشیدگی برای بررسی نرمال بودن متغیرها استفاده گردیده که در نگاره 4 نشان داده شده است.
نگاره 4. بررسی نرمال بودن متغیرهای پژوهش
| عزت نفس | شجاعت اخلاقی | مقاصد هشداردهي داخلی | |||||
N | Valid | 330 | 330 | 330 | ||||
Missing | 0 | 0 | 0 | |||||
چولگی | 292/0 | 264/0 | 273/0 | |||||
Std. Error of Skewness | 134/0 | 134/0 | 134/0 | |||||
کشیدگی | 033/1- | 877/0- | 927/0- | |||||
Std. Error of Kurtosis | 268/0 | 268/0 | 268/0 | |||||
Z چولگی | 17/2 | 97/1 | 04/2 | |||||
Z کشیدگی | 86/3- | 28/3- | 46/3- | |||||
با توجه به نتایج نگاره 4، برای همه متغیرها آماره z چولگی و کشیدگی بین 96/1- و 96/1+ قرار ندارد، بنابراین فرض نرمال بودن متغیرها رد میشود و از ضریب همبستگی اسپیرمن54 استفاده میشود. همبستگی اسپیرمن یک روش مبتنی بر آمار ناپارامتریک است که شدت و جهت رابطه دو متغیر را نشان میدهد. در این روش نیازی به نرمال بودن دادهها نیست. ضریب همبستگی اسپیرمن بین متغیرهای پژوهش در نگاره 5 نشان داده شده است.
نگاره 5. ضریب همبستگی اسپیرمن
Spearman's rho | عزت نفس | شجاعت اخلاقی | مقاصد هشداردهي داخلی | |
عزت نفس | 1 |
|
| |
شجاعت اخلاقی | 69/0** | 1 |
| |
مقاصد هشداردهی داخلی | 646/0** | 627/0** | 1 | |
**در سطح 01/0 معنادار | ||||
با توجه به نگاره 5 مشاهده میشود که که بین متغیرهای عزت نفس با شجاعت اخلاقی و قصد هشداردهی داخلی حسابداران با 99 درصد اطمینان همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد و همچنین بین متغیر شجاعت اخلاقی با قصد هشداردهی داخلی حسابداران با 99 درصد اطمینان همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد.
برازش مدل معادلات ساختاری
به منظور تحلیل مدل تدوین شده از نرمافزار SmartPLS3 استفاده شده است. در این مدل، در مجموع 18 گویه (عزت نفس 10 گویه، شجاعت اخلاقی 4 گویه و قصد هشداردهی داخلی حسابداران 4 گویه) وارد مدل گردید. ابتدا برای متغیرها تحلیل عاملی مرتبه اول (گویهها به عنوان شاخص) و سپس معادلات ساختاری انجام شد. تحلیل مدل در سه مرحله انجام گرفت. در مرحله اول، مدل اندازهگیری (مدل بیرونی) و در مرحله دوم، مدل ساختاری (مدل درونی) و در مرحله سوم، مدل کل مورد بررسی قرار گرفت.
نتایج بررسی مدل اندازهگیری در نگاره 6 ارائه شده است. همان طور که مشاهده میشود، بارهای عاملی همه گویهها بالاتر از 4/0 و قابل قبول میباشند.
نگاره 6. نتایج تحلیل مدل اندازهگیری (بیرونی)
نتیجه | بارعاملی | گویه | متغیر |
تایید | 750/0 | G 1 | عزت نفس |
تایید | 738/0 | G 2 | |
تایید | 706/0 | G 3 | |
تایید | 734/0 | G 4 | |
تایید | 662/0 | G 5 | |
تایید | 729/0 | G 6 | |
تایید | 725/0 | G 7 | |
تایید | 706/0 | G 8 | |
تایید | 757/0 | G 9 | |
تایید | 742/0 | G 10 | |
تایید | 778/0 | G 1 | شجاعت اخلاقی |
تایید | 773/0 | G 2 | |
تایید | 762/0 | G 3 | |
تایید | 785/0 | G 4 | |
تایید | 772/0 | G 1 | قصد هشدار دهی داخلی حسابداران |
تایید | 779/0 | G 2 | |
تایید | 775/0 | G 3 | |
تایید | 778/0 | G 4 |
همان طور که مشاهده میشود همه بارهای عاملی بالای 4/0 است و مدل نهایی در شکلهای 1 و 2 نشان داده شده است.
شکل 1. نمودار مسیر به همراه ضرایب استاندارد در مدل نهایی
شکل 2. نمودار مسیر به همراه ضرایب t در مدل نهایی
بررسی روایی و پایایی مدل اندازهگیری
در بررسی مدل اندازهگیری از سه معیار پایایی، روایی همگرا و روایی واگرا (تشخیصی) استفاده شده است. در بخش پایایی لازم است که پایایی در سطح متغیر مشاهدهپذیر (معرف) و متغیر مکنون بررسی شود. پایایی متغیر مشاهدهپذیر از طریق سنجش بارهای عاملی و پایایی متغیرهای مکنون از طریق پایایی ترکیبی بررسی شده است. پایایی در سطح متغیر مشاهدهپذیر، توان دوم بارهای عاملی گویهها میباشد که باید حداقل 5/0 باشد که به این معنی است که حداقل نصف واریانس شاخص توسط متغیر مکنون تبیین شده است. بنابراین، بارهای عاملی بزرگتر از 7/0 مطلوب میباشد و بارهای زیر 4/0 لازم است که حذف شوند. بارهای عاملی بین 4/0 تا 7/0 را در صورتی که با حذف آنها مقدار روایی همگرا (AVE) افزایش یابد، میتوان حذف کرد (نونالی و برناِستین55، 1994). با توجه به اینکه در متغیرهای انعکاسی شاخصها مربوط به یک حیطه میباشند و همبستگی بالایی با هم دارند، بنابراین امکان جایگزینی آنها وجود دارد، حذف یک یا چند مورد تاثیر زیادی بر روایی محتوایی ندارد. نتایج مندرج در نگاره 6 حاکی از این است که همه گویههای حفظ شده، دارای پایایی مناسبی میباشند.
به منظور بررسی پایایی متغیرهای مکنون، از آلفای کرونباخ و پایایی ترکیبی استفاده میشود. البته به دلیل محافظه کار بودن آلفای کرونباخ و یکسان در نظر گرفتن وزن همه معرفها (گویهها)، در روش حداقل مربعات جزئی بیشتر از پایایی ترکیبی استفاده میشود (آذر و همکاران، 1391). پایایی ترکیبی بین 7/0 تا 9/0 به عنوان مقادیر رضایتبخش و مقادیر کمتر از 6/0 و بالای 95/0 به عنوان مقادیر نامطلوب محسوب میشوند. با توجه به نگاره 7، همه متغیرهای مکنون مدل دارای پایایی ترکیبی مناسبی میباشند.
در ادامه روایی همگرای مدل اندازهگیری بررسی میشود. میانگین واریانس استخراج شده (AVE) معیار ارزیابی روایی همگرا به معنی میانگین واریانس مشترک بین متغیر مکنون و معرفهایش میباشد و حداقل مقدار قابل قبول 5/0 است (داوری و رضازاده، 1393). با توجه به نگاره 7، همه متغیرهای مکنون دارای روایی همگرای مناسبی میباشند.
نگاره 7. نتایج بررسی روایی و پایایی مدل اندازهگیری
| پایایی ترکیبی CR | میاینگین واریانس استخراج شده (AVE) |
عزت نفس | 917/0 | 526/0 |
شجاعت اخلاقی | 854/0 | 594/0 |
مقاصد هشداردهی داخلی | 857/0 | 600/0 |
روایی واگرا سومین معیار بررسی برازش مدلهای اندازهگیری (بیرونی) است. روایی واگرا اندازهای است که یک سازه به درستی از سایر سازهها با معیار تجربی متمایز میشود. روایی واگرا در دو سطح متغیر مشاهدهپذیر و متغیر مکنون محاسبه میشود. در سطح معرف برای محاسبه روایی واگرا، از بارهای عرضی استفاده میگردد که لازم است بار یک معرف متناظر سازه، بیشتر از همه بارهای آن معرف روی سایر سازهها باشد. این شرط در مورد همه معرفها رعایت شده، که البته به دلیل طولانی بودن نگاره از ارائه آن خودداری شده است. در سطح متغیر مکنون از معیار فورنل و لارکر56 (1981) استفاده شد که ریشه دوم میانگین واریانس استخراج شده (AVE)، هر متغیر مکنون باید بیشتر از بالاترین همبستگی آن سازه با سایر سازههای مدل باشد. به این صورت که یک سازه باید واریانس بیشتری با معرفهای خود تا سایر سازهها داشته باشد (فورنل و لارکر، 1981). نتایج نگاره 8 نشان میدهد همه متغیرهای مکنون دارای روایی واگرای قابل قبولی میباشند. بر اساس نتایج پایایی، روایی همگرا و روایی واگرا میتوان اذعان کرد که مدلهای اندازهگیری (بیرونی) به نحوی مطلوب توانایی اندازهگیری متغیرهای مکنون (پنهان) پژوهش را دارند.
نگاره 8. نتایج بررسی روایی واگرای مدل اندازهگیری
| عزت نفس | شجاعت اخلاقی | مقاصد هشداردهی داخلی حسابداران |
عزت نفس | 781/0 |
|
|
شجاعت اخلاقی | 771/0 | 820/0 |
|
مقاصد هشداردهی داخلی حسابداران | 765/0 | 725/0 | 774/0 |
آزمون مدل ساختاری
مدل ساختاری مدلی برآمده از رابطه بین مدلهای اندازهگیری (انعکاسی یا ترکیبی) موجود در مدل است. یک مدل عمومی معادلات ساختاری از چندین مدل اندازهگیری و فقط یک مدل ساختاری (درونی) تشکیل میشود. به عبارت دیگر، در یک مدل مسیر فقط و تنها فقط یک مدل ساختاری وجود دارد (هنسلر و همکاران57، 2009). اولین معیار برای بررسی مدل ساختاری، بررسی همخطی بودن متغیرها میباشد، که به این منظور از شاخص تحمل و عامل تورم واریانس (VIF) استفاده می شود. VIF بالاتر از عدد 5 نشاندهنده همخطی بین متغیرها میباشد. همان طور که نتایج نگاره 9 نشان میدهد شرط عدم همخطی بودن رعایت شده است. دومین معیار ارزیابی مدل ساختاری، ضرایب مسیر میباشند که به منظور بررسی معناداری آنها از رویه خودگردانسازی استفاده شده، این ضرائب به همراه مقادیر T، سطح معنیداری و همچنین فاصله اطمینان برای اثرات در نگاره 9 ارائه شده است. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که شجاعت اخلاقی بر قصد هشداردهی داخلی حسابدارن با 95% اطمینان تاثیر مستقیم و معنادار دارد، عزت نفس بر شجاعت اخلاقی و قصد هشداردهی داخلی حسابداران با 99% اطمینان تاثیر مستقیم و معنادار دارد. علاوه بر این، اثرات غیرمستقیم نیز در نگاره مشاهده میشود، بنابراین عزت نفس از طریق شجاعت اخلاقی بر قصد هشداردهی داخلی حسابداران با 95% اطمینان تاثیر غیرمستقیم دارد.
نگاره 9. نتایج بررسی همخطی بودن متغیرها و ضرایب مسیر در مدل ساختاری
مسیر | همخطی )VIF( | اثر مستقیم | فاصله اطمینان | اندازه اثر ) | |||||
مقادیر | |||||||||
|
| B | T | sig | 5/2% | 5/97% |
| ||
شجاعت اخلاقی -> قصد داخلی هشداردهی حسابداران | 149/4 | 210/0 | 880/2 | 004/0 | 061/0 | 351/0 | 033/0 | ||
عزت نفس -> شجاعت اخلاقی | 1 | 871/0 | 991/69 | 000/0 | 844/0 | 894/0 | 149/3 | ||
عزت نفس -> قصد هشداردهی داخلی حسابداران | 149/4 | 637/0 | 160/9 | 000/0 | 5/0 | 764/0 | 307/0 | ||
اثرات غیرمستقیم | |||||||||
عزت نفس -> شجاعت اخلاقی-> قصد هشداردهی داخلی حسابداران | 183/0 | 880/2 | 004/0 | 054/0 | 303/0 | - | |||
معیار بعدی که رایجترین معیار ارزیابی مدل ساختاری میباشد، ضریب تعیین (
) است که نشاندهنده دقت پیشبینی مدل است. سه مقدار 19/0، 33/0 و 67/0 به عنوان مقدار ملاک به ترتیب برای مقادیر ضعیف، متوسط و قوی در نظر گرفته میشود (چین58، 1998). همان طور که نتایج نگاره 10 نشان میدهد، ضریب شجاعت اخلاقی و قصد هشداردهی داخلی حسابداران دارای مقدار قوی است. آخرین معیار ارزیابی مدل ساختاری، شاخص 
است. شاخص یک معیار ارزیابی برای ارتباط پیشبینی اعتبار متقابل مدل مسیر PLS را نشان میدهد. اعتبارسنجی متقابل استون59 (1974) و گیسر60 (1974) تکنیکی است که در تخمین پیچیدگی بهینه یک مدل برای یک مجموعه داده معین بسیار مفید است (سارستد و همکاران61، 2014). این شاخص قدرت پیشبینی مدل در متغیرهای وابسته را مشخص میکند. این شاخص به دنبال سنجش قابلیت پیشبینی مدل PLS است و در آزمون بلایندفولدینگ62 نرم افزار اسمارت پیاِلاِس به صورت نگارهی و با نماد ارائه میشود. یک مقدار بزرگتر از صفر برای یک متغیر پنهان درونزا، نشان میدهد که مدل مسیر PLS دارای ارتباط پیشبینیکننده برای این سازه است. نتایج این معیار در نگاره 10 ارائه شده، که مطلوب میباشد.
نگاره 10. نتایج ضریب تعیین و تناسب پیش‌بین مدل
متغیر |
|
| ||||
شجاعت اخلاقی | 759/0 | 426/0 | ||||
قصد هشداردهی داخلی حسابداران | 682/0 | 385/0 | ||||
مؤلفه |
| Communality | GOF |
شجاعت اخلاقی | 759/0 | 328/0 | 57/0 |
قصد هشداردهی داخلی حسابداران | 682/0 | 336/0 | 57/0 |
میانگین | 720/0 | 332/0 | 489/0 |
همان طور که در نگاره 11 مشاهده میشود، مقدار معیار GOF معادل 57/0 و بیشتر از 36/0 به دست آمده، که نشان میدهد مدل کلی پژوهش از برازش قوی برخوردار است.
نتایج بررسی فرضیههای پژوهش نشان میدهد که عزت نفس بر قصد هشداردهی داخلی حسابداران تاثیر مثبت و معنیداری دارد (000/0>P، 160/9 =t و 637/0=β). بنابراین، با 99 درصد اطمینان فرضیه اول تایید میشود. همچنین، عزت نفس بر شجاعت اخلاقی تاثیر مثبت و معنیداری دارد (000/0>P، 69.991 =t و 0.871=β). بنابراین، با 99 درصد اطمینان فرضیه دوم تایید میگردد. علاوه بر این، شجاعت اخلاقی بر قصد هشداردهی داخلی حسابداران تاثیر مثبت و معنیداری دارد (004/0>P، 2.880 =t و 0.210=β). لذا، با 95 درصد اطمینان فرضیه سوم تایید میشود. در نهایت، عزت نفس از طریق شجاعت اخلاقی بر قصد هشداردهی داخلی حسابداران تاثیر غیرمستقیم و معنیداری دارد (004/0>P، 2.880 =t و 0.183=β). بنابراین، با 95 درصد اطمینان فرضیه چهارم تایید میگردد.
نتیجه گیری و پیشنهادها
حسابداران شرکت اغلب در موقعیتی دو گانه برای افشا و گزارش تخلف قرار میگیرند، زیرا به شواهد و اطلاعات حسابداری و درک صورتهای مالی متقلبانه دسترسی دارند (براون و همکاران، 2016). این پژوهش به بررسی عزت نفس و شجاعت اخلاقی بر مقاصد هشداردهي داخلی حسابداران بر اساس تئوری رفتار اجتماعی میپردازد. طبق نتیجه بررسی فرضیه اول، عزت نفس بر قصد هشداردهی داخلی حسابداران تاثیر مثبت و معنیداری دارد. افراد با عزت نفس بالاتر با انجام اقداماتی برای جلوگیری از تخلف در سازمان به نفع افراد داخل و خارج سازمان، قصد هشداردهی داخلی بالاتری دارند. این یافته برخلاف نتیجه پژوهش مُخلاسین (2022) و با نتایج پژوهش برناواتی و ساپوترا (2020) همراستا است. بر اساس بررسی فرضیه دوم، عزت نفس بر شجاعت اخلاقی تاثیر مثبت و معنیداری دارد. عزت نفس میتواند به طور مثبت بر شجاعت اخلاقی تاثیر بگذارد (مُخلاسین، 2022). شجاعت اخلاقی، فضیلتی است که توانایی انجام رفتار اخلاقی را در فرد ایجاد میکند و باعث میشود که وی علیرغم موانع، عملکردی اخلاقی داشته باشد. این یافته با نتایج پژوهش کانتن و همکاران64 (2013) و مُخلاسین (2022) همراستا میباشد.
نتیجه به دست آمده از بررسی فرضیه سوم پژوهش بیانگر آن است که شجاعت اخلاقی بر قصد هشداردهی داخلی حسابداران تاثیر مثبت و معنیداری دارد. هشداردهی به عنوان یکی از مهمترین مکانیسم‌های نظارتی در پیشگیری از به وجود آمدن فساد و رسوایی‌های مالی مطرح شده است. سطح استدلال اخلاقی هشداردهنده بر شناخت و تبیین مسائل اخلاقی تاثیر گذاشته و به طور جداگانه بر عزم هشداردهی تاثیر میگذارد. این یافته با نتایج پژوهش لیاناراچچی و نیودیک65 (2009)، هانا و همکاران66 (2011) و مُخلاسین (2022) همراستا است. طبق بررسی فرضیه چهارم، عزت نفس از طریق شجاعت اخلاقی بر قصد هشداردهی داخلی حسابداران تاثیر غیرمستقیم و معنیداری دارد. تاثیر عزت نفس بر هشداردهی داخلی را میتوان با چارچوب رفتار اجتماعی توضیح داد. تحقیقات قبلی نشان داد که عزت نفس تاثیر مثبتی بر شجاعت اخلاقی دارد و شجاعت اخلاقی تاثیر مثبتی بر هشداردهی داخلی دارد. این یافته با نتیجه پژوهش آلین (2016)، آنیتا و همکاران (2021) و مُخلاسین (2022) همراستا میباشد.
بر اساس یافتههای پژوهش، پیشنهاد میشود مدیریت شرکتهای حسابداری و همچنین مدیران واحدهای تجاری از طریق اعتماد نسبت به توانایی‌های حسابداران، احترام و ارزشگذاری، تقویت احساس تعلق به شرکت و توجه به موفقیت‌های حسابداران، عزت نفس آنها را افزایش دهند. همچنین، به حسابداران پیشنهاد میشود با شناسایی و ارزیابی نقاط ضعف و نقاط قوت خود، خاطر سپردن دستاوردهای خود، شناخت و توقف افکار منفی و انجام دادن کارهای متفاوت و جدید، عزت نفس خود را افزایش دهند. حسابداران با عزت نفس بالا از شجاعت اخلاقی بالایی هم برخوردارند و شجاعت اخلاقی بالا باعث میشود که افراد علاقه زیادی به هشداردهی نیز داشته باشند. بنابراین، عزت نفس به عنوان بخشی از ویژگی درون فردی هشداردهندگان میل به هشداردهی را تحت تاثیر قرار می دهد. پیشنهاد میشود در خصوص هشداردهی داخلی حسابداران اقداماتی انجام شود. به عنوان مثال، با یک خطمشی درهای باز، فعال کردن یک خط تلفن ناشناس و انتصاب شخصی به عنوان مدیر اخلاق، شرکتها می تواند یک محیط مناسب و مساعد برای گزارش خطاها ایجاد نمایند. همچنین، شرکتها باید از ایجاد فرهنگ و اخلاق سازمانی حمایت کند که هشداردهندگان بالقوه را تشویق کند تا موارد خطا را در داخل شرکت گزارش دهند.
به پژوهشگران آتی پیشنهاد میشود که تاثیر نگرش‌ها، تعهد استقلال، کنترل رفتاری درک شده، هزینه شخصی گزارش‌دهی و مسئولیت شخصی برای گزارش‌دهی بر مقاصد هشداردهی داخلی حسابداران بررسی نمایند. پیش‌بینی‌کننده‌های کلیدی قصد افشاگری حسابداران در سازمان (مانند تردید‌گرایی حرفه‌ای، سبک‌های شناختی و حمایت سازمانی ادراک‌شده) بررسی کنند. در پژوهشهای آینده سایر متغیرهای درون فردی مانند هزینه شخصی، جهتگیری فرهنگی فردی و ارزشهای شخصی بررسی شود. این پژوهش نیز همانند سایر پژوهشها دارای محدودیتهایی بوده است. نخست، محدودیت در اجرای پرسشنامه از نظر عدم تمایل به پاسخگویی از سوی برخی از افرادی که پاسخنامه در اختیارشان قرار داده شده بود. دوم، عدم اعمال دقت کافی در پاسخ دادن به سوالها و سوگیریهایی که ممکن است برخی اعضای نمونه در پاسخ به برخی از سوالها داشته باشند.
منابع
آذر، عادل، غلامزاده، رسول، و قنواتی مهدی. (1391). مدلسازی مسیری - ساختاری در مدیریت: کاربرد نرم افزارSmartPLS. ناشر: نگاه دانش.
پورصمیمی، علی، طهرانی، مریم، و وکیلی، یوسف. (1400). شناسایی و رتبه‌بندی پیشایندهای افشاگری در سازمان: رهیافت فراترکیب. چشم انداز مدیریت دولتی، 12(1)، 33-54.
حیدری، رسول، خواجوی، شکراله، تهرانی، رضا، و بغزیان، آلبرت. (1398). نظریه رفتار برنامهریزی شده و مدل ارائه گزارشگری پایندگی توسط مدیران. حسابداری مالی، 11(42)، 24-51.
داوري، علي و رضازاده، آرش. (1393). مدل‌سازي معادلات ساختاري با نرمافزار PLS. ناشر: جهاد دانشگاهي.
صدیقی، روح اله، بولو، قاسم، نعیمی، ابراهیم، و عالی خانی، محسن. (1403). واکاوی فرایند انگیزه سوتزنی در سازمان؛ مبتنی بر استراتژی نظریه دادهبنیاد. حسابداری دولتی، 11(1)، 1-20.
علیدادی، حسین، و آسایش، فرزاد. (1403). واکاوی نقش هوش اخلاقی حسابرسان در تمایل به سوت زنی (افشاگری). پژوهشهای مالی و رفتاری در حسابداری، 4(2)، 26-40.
مهدوی، غلامحسین، و خادمی، ساسان. (1400). بررسی ویژگی‌های فردی و عوامل اثرگذار بر تمایلات افشاگری تقلب دربارۀ حسابداران (مطالعه موردی: حسابداران شاغل در بیمارستان‌های دولتی شیراز). حسابداری سلامت، 10(1)، 91-114.
نژادتولمی، بابک، رهنمای رودپشتی، فریدون، نیکو مرام، هاشم، و وکیلی فرد، حمید رضا. (1398). بررسی تمایل به افشاگری تقلب حسابداری در بین حسابداران بخش خصوصی و عمومی مبتنی بر عدالت رویهای، تعاملی و توزیعی. دانش حسابداری مالی، 6(4)، 47-75.
نظریپور، محمد، و زکیزاده، بابک. (1401). بررسی اثرات پیشایندهای شخصی بر قصد سوت زنی حسابداران با تعدیل گری عوامل سازمانی و فردی. حسابداری و منافع اجتماعی، 12(3)، 71-102.
نمازی، محمد، و ابراهیمی، فهیمه. (1395). مدل‌بندی و تعیین اولویت عوامل مؤثر بر قصدگزارش تقلب‌های مالی توسط حسابداران. مطالعات تجربی حسابداری مالی، 12(49)، 1-28.
Ajzen, I. & Fishbein, M. (1980). Understanding attitudes and predicting social behavior. Englewood Cliffs: Prentice-Hall.
Ajzen, I. (1988). Attitudes, personality, and behavior The Dorsey Press.
Ajzen, I. (1991). The theory of planned behavior. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 50(2):179–211.
Alidadi, H., & Asayesh, F, (2024). Analyzing the role of auditors' moral intelligence in the tendency to blow the whistle. Financial and Behavioral Researches in Accounting, 4(2), 26-40 (In Persian).
Alleyne, P. (2016). The influence of organisational commitment and corporate ethical values on non-public accountants’ whistle-blowing intentions in Barbados. Journal of Applied Accounting Research, 17(2), 190-210.
Azar, A., Gholamzadeh, R., & Ganavati, M. (2012). Path-structural modeling in management: Application of SmartPLS software. Publisher: Negah. (In Persian)
Bernawati, Y., & Saputra, R. S. (2020). The effect of individual factors, subjective norms, and self-efficacy on the intention of whistleblowing. Public Management and Accounting Review, 1(1), 20-31.
Brown, J. O., Hays, J., & Stuebs Jr, M. T. (2016). Modeling accountant whistleblowing intentions: Applying the theory of planned behavior and the fraud triangle. Accounting and the Public Interest, 16(1), 28-56.
Cheng, J., Bai, H., & Yang, X. (2019). Ethical leadership and internal whistleblowing: A mediated moderation model. Journal of Business Ethics, 155, 115-130.
Chin, W. W. (1998). The partial least squares approach to structural equation modeling. Modern methods for business research, 295(2), 295-336.
Christina, V., Sarumpaet, T. L., & Novatiani, A. (2020). The Interaction Effect Between Internal Control and Self Esteem on Ethical Behavior. Inte International Journal of Psychosocial Rehabilitation, 24(2).
Davari, Ali and Rezazadeh, Arash. (2014). Structural Equation Modeling with PLS Software. Publisher: Academic Jahad. (In Persian)
De Araujo, P., & Lagos, S. (2013). Self-esteem, education, and wages revisited. Journal of Economic Psychology, 34, 120-132.
Ebaid, I. E. S. (2023). The courage of whistleblowing of prospective accountants: evidence from Saudi Arabia. Journal of Applied Research in Higher Education, 15(3), 713-730.
Eisenberg, N., Spinrad, T. L., & Morris, A. S. (2013). 13 Prosocial Development. The Oxford handbook of developmental psychology, Vol. 2: Self and other, 2, 300.
Fernando, M., Akter, S., & Bandara, R. J. (2022). Employee–organisation connectedness and ethical behaviour: the mediating role of moral courage. International Journal of Productivity and Performance Management, 71(7), 2771-2792.
Fornell, C., & Larcker, D. F. (1981). Evaluating structural equation models with unobservable variables and measurement error. Journal of marketing research, 18(1), 39-50.
Geisser, S. (1974). A predictive approach to the random effect model. Biometrika, 61(1), 101–107.
Hannah, S. T., Avolio, B. J., & Walumbwa, F. O. (2011). Relationships between authentic leadership, moral courage, and ethical and pro-social behaviors. Business Ethics Quarterly, 21(4), 555-578.
Hari, K. K., Sabrina, N., & Meratia, M. (2025). The Role of Whistleblowing in Moderate Factors Affecting Accounting Fraud Tendencies. Journal of Accounting Science, 9(1), 25-61.
Hassanzadeh, A. (1402). Corruption perceptions index 2023, Iran ranks 149th out of 180 countries, Transparency for Iran site, https://tp4.ir/?p=7090 (In Persian).
Heidari, R., Khajavi, S., Tehrani, R., & Boghosian, A. (2019). The theory of planned behavior and managers’ sustainability reporting model. Quarterly Financial Accounting, 11(42), 24-51 (In Persian).
Henseler, J., Ringle, C. M., & Sinkovics, R. R. (2009). The use of partial least squares path modeling in international marketing. In New challenges to international marketing (Vol. 20, pp. 277-319). Emerald Group Publishing Limited.
Jubb, P. B. (1999). Whistleblowing: A restrictive definition and interpretation. Journal of Business Ethics, 21, 77-94.
Kanten, P., Yesiltas, M., & Kanten, S. (2013). The Effects of Self-Esteem, Virtuousness and Work Values on the Ethical Behaviors: An Empirical Study in the Hotel Industry. UBT International Conference. 34. https://knowledgecenter.ubt-uni.net/conference/2013/all-events/34
Khelil, I. (2023). The working relationship between internal and external auditors and the moral courage of internal auditors: Tunisian evidence. Arab Gulf Journal of Scientific Research, 41(4), 462-477.
Khelil, I., Akrout, O., Hussainey, K., & Noubbigh, H. (2018). Breaking the silence: An empirical analysis of the drivers of internal auditors' moral courage. International Journal of Auditing, 22(2), 268-284.
King, M. (1997). Changes in UK monetary policy: Rules and discretion in practice. Journal of Monetary Economics, 39(1), 81-97.
Latan, H., Chiappetta Jabbour, C. J., & Lopes de Sousa Jabbour, A. B. (2019). Ethical awareness, ethical judgment and whistleblowing: A moderated mediation analysis. Journal of Business Ethics, 155, 289-304.
Liyanarachchi, G., & Newdick, C. (2009). The impact of moral reasoning and retaliation on whistle-blowing: New Zealand evidence. Journal of business ethics, 89, 37-57.
MacGregor, J., & Stuebs, M. (2014). The silent Samaritan syndrome: Why the whistle remains unblown. Journal of business ethics, 120, 149-164.
Mahdavi, G., & Khademi, S. (2021). Examining individual characteristics and influencing factors on accountants' willingness to disclose fraud (case study: accountants working in Shiraz public hospitals). Journal of Health Accounting, 10(1), 91-114 (In Persian).
Mukhlasin, M. (2022). The Self-Esteem, Moral Courage, and Whistleblowing: Case of Corporate Accounting Staff in Indonesia. Jurnal Dinamika Akuntansi, 14(2), 195-209.
Namazi, M., & Ebrahimi, F. (2016). Modeling and Identifying Effective Factors Affecting the Intention of Reporting Financial Fraudulent by Accountant. Empirical Studies in Financial Accounting, 13(49), 1-28 (In Persian).
Nayır, D. Z., Rehg, M. T., & Asa, Y. (2018). Influence of ethical position on whistleblowing behaviour: do preferred channels in private and public sectors differ?. Journal of Business Ethics, 149, 147-167.
Nazaripour, M., & Zakizadeh, B. (2022). The Effects of the Individual-Level Antecedents on the Intention of Accountants' Whistleblowing by Moderating Organizational and Individual Factors. Journal of Accounting and Social Interests, 12(3), 71-102 (In Persian).
Near, J. P., & Miceli, M. P. (1985). Organizational dissidence: The case of whistle-blowing. Journal of business ethics, 4, 1-16.
Nejad Toolami, B., Rahnamay Roodposhti, F., Nikoumaram, H., & Vakilifard, H. (2020). Whistleblowing Intentions for Accounting Fraud between Accountants in the Private and Public Sectors based on Procedural, Interactive and Distributive Justice. Financial Accounting Knowledge, 6(4), 47-75 (In Persian).
Nunnally, J. C. Bernstein, IH. (1994). Psychometric Theory (3rd ed.), New York: McGraw-Hill.
Otchere, O. A. S., Owusu, G. M. Y., & Bekoe, R. A. (2023). Determinants of whistleblowing intentions of accountants: a middle range theoretical perspective. Journal of Financial Crime, 30(5), 1162-1181.
Owusu, G. M. Y., Bekoe, R. A., Anokye, F. K., & Okoe, F. O. (2020). Whistleblowing intentions of accounting students: An application of the theory of planned behaviour. Journal of Financial Crime, 27(2), 477-492.
Park, H., & Blenkinsopp, J. (2009). Whistleblowing as planned behavior–A survey of South Korean police officers. Journal of business ethics, 85, 545-556.
Poursamimi, A., Tehrani, M., & Vakili, Y. (2021). Identifying and Ranking the Predictors of Whistle-blowing in Organization: A Meta-Synthesis Approach. Public Administration Perspective, 12(1), 33-54 (In Persian).
Ramlee, A. D. B. A., Syed Yusuf, S. N., Ahmad Nadzri, F. A., Zolkaflil, S., & Mohamad, M. (2025). Factors affecting future accountants and auditors' whistleblowing intentions. Asian Journal of University Education (AJUE), 21(1), 52-67.
Sari, K. K. (2024). Whistleblowing System: The Effective Solution to Prevent Financial Accounting Fraud?. Owner: Riset dan Jurnal Akuntansi, 8(2), 1746-1758.
Sarikhani, M., & Ebrahimi, F. (2022). Whistleblowing by accountants: an integration of the fraud pentagon and the extended theory of planned behavior. Meditari Accountancy Research, 30(6), 1740-1763.
Sarstedt, M., Hair Jr, J. F., Nitzl, C., Ringle, C. M., & Howard, M. C. (2020). Beyond a tandem analysis of SEM and PROCESS: Use of PLS-SEM for mediation analyses!. International Journal of Market Research, 62(3), 288-299.
Sarstedt, M., Ringle, C. M., Henseler, J., & Hair, J. F. (2014). On the emancipation of PLS-SEM: A commentary on Rigdon (2012). Long range planning, 47(3), 154-160.
Seddighi, R., Bolo, G., Naeimi, E., & Alikhani, M. (2024). Analysis of process for whistle-blowing intention in the organization; Based on the strategy of grounded theory. Governmental Accounting, 11(1), 1-20 (In Persian).
Smaili, N., & Arroyo, P. (2019). Categorization of whistleblowers using the whistleblowing triangle. Journal of Business Ethics, 157, 95-117.
Stone, M. (1974). Cross-validation choice and assessment of statistical prediction. Journal of Royal Statistical Society, 36(2), 111–147.
Suar, D., Gochhayat, J., & Suar, J. (2016). Influence of self-esteem on ethical behaviours and corporate responsibility values: the mediating role of power-distance. Global Business Review, 17(6), 1401-1411.
Taylor, E. Z., & Curtis, M. B. (2013). Whistleblowing in audit firms: Organizational response and power distance. Behavioral Research in Accounting, 25(2), 21-43.
Tenehaus, M., Amato, S., & Esposito Vinzi, V. (2005). A global goodness-of-fit index for PLS structural equation modeling. In proceedings of the XLII SIS scientific meeting (pp. 739-742).
پیوست: پرسشنامه
بخش اول- سؤالات جمعيتشناختي
الف- جنسيت: مردo زنo
ب- سن: 18 تا 25 o 26 تا 35 o 36 تا 50 o بيشتر از 50 o
ج- سطح تحصیلات: لیسانس یا معادل آنo فوق لیسانس يا معادل آنo دکتري و بالاترo
بخش دوم- سؤالات تخصصي
| سؤال (گويه) | كاملاً موافقم | موافقم | بينظر | مخالفم | كاملاً مخالفم |
|---|---|---|---|---|---|---|
1 | احساس ميكنم كه انسان باارزشي هستم، حداقل مساوي با ديگران. |
|
|
|
|
|
2 | احساس ميكنم چند ويژگي خوب دارم. |
|
|
|
|
|
3 | میتوانم به اندازه دیگران کارها را خوب انجام دهم. |
|
|
|
|
|
4 | نسبت به خود نگرش مثبت دارم. |
|
|
|
|
|
5 | به طور کلی از خودم راضی هستم. |
|
|
|
|
|
6 | احساس میکنم چیزهای زیادی ندارم که به آنها افتخار کنم. |
|
|
|
|
|
7 | با در نظر گرفتن همه چیز، معمولاً فكر میکنم شکست خوردهام. |
|
|
|
|
|
8 | ای کاش میتوانستم احترام بیشتری به خودم قائل شوم. |
|
|
|
|
|
9 | گاهی احساس میکنم بیفایده هستم. |
|
|
|
|
|
10 | گاهی احساس میکنم اصلاً نمیتوانم کاری انجام دهم. |
|
|
|
|
|
11 | اگر همتايانم مرتکب عمل غیراخلاقی شوند، با آنها مقابله خواهم کرد. |
|
|
|
|
|
12 | اگر مدیرم مرتکب عمل غیراخلاقی شود، با او مقابله خواهم کرد. |
|
|
|
|
|
13 | من همیشه نظراتم را در مورد مسائل اخلاقی به سرپرستان خود اعلام خواهم کرد. |
|
|
|
|
|
14 | هر زمان که تصمیم گروه معیارهای اخلاقی من را نقض کند، مخالفت خواهم کرد. |
|
|
|
|
|
اگر میدانم خطا یا تقلبی وجود دارد پس: |
|
|
|
|
| |
15 | در اسرع وقت به مافوق گزارش خواهم کرد. |
|
|
|
|
|
16 | من خطاها یا تقلبها را به مدیریت ارشد سازمان گزارش خواهم کرد. |
|
|
|
|
|
17 | من با استفاده از کانالهای رسمی در سازمان، گزارش خواهم داد. |
|
|
|
|
|
18 | من طبق رویههای داخلی موجود، گزارش خواهم داد. |
|
|
|
|
|
[1] Fraud
[2] Hari et al
[3] Mukhlasin
[4] Enron
[5] WorldCom
[6] Whistleblowing
[7] Ramlee et al
[8] Owusu et al
[9] Association for Certified Fraud Examiners
[10] Nayır et al
[11] Smaili and Arroyo
[12] MacGregor & Stuebs
[13] Brown et al
[14] Alleyne
[15] Sarikhani & Ebrahimi
[16] Otchere et al
[17] Ebaid
[18] Self-esteem
[19] Suar et al
[20] Christina et al
[21] Moral courage
[22] Cheng et al
[23] Bernawati & Saputra
[24] Taylor & Curtis
[25] Latan et al
[26] Near & Miceli
[27] King
[28] Jubb
[29] Otto Otopeka
[30] Attitude
[31] Theory of Planned Behavior
[32] Attitudes towards the behaviour
[33] Subjective norm
[34] Perceived behavioural control
[35] Ajzen and Fishbein
[36] Prosocial behaviour theory
[37] Eisenberg et al
[38] Self-esteem
[39] De Araujo & Lagos
[40] Fernando et al
[41] Sari
[42] Descriptive
[43] Correlation
[44] Structural Equation Modeling (SEM)
[45] Survey
[46] Research population
[47] Sample size
[48] Sarstedt et al
[49] Park & Blenkinsopp
[50] Reliability
[51] Structural Equation Modeling (SEM)
[52] Descriptive statistics
[53] Inferential statistics
[54] Spearman's correlation coefficient
[55] Nunnally & Bernstein
[56] Fornell & Larcker
[57] Henseler et al
[58] Chin
[59] Stone
[60] Geisser
[61] Sarstedt et al
[62] Blindfolding
[63] Tenehaus et al
[64] Kanten et al
[65] Liyanarachchi & Newdick
[66] Hannah et al