سنجش میزان آمادگی کتابخانه‌های دانشگاهی ایران برای ارائه خدمات عمومی الکترونیکی

محورهای موضوعی : نظام ها و خدمات اطلاعاتی

محمد حسن زاده ¹ (دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه تربیت مدرس)
سمانه کریمی ² (کارشناس ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی)

تاریخ دریافت : 1391/07/05 تاریخ پذیرش : 1391/11/10 تاریخ انتشار : 1392/06/30

کلید واژه: آمادگی اطلاع‌رسانی الکترونیکی, امانت الکترونیکی, خدمات عمومی الکترونیکی, کاربران کتابخانه, کتابداران, کتابخانه‌های دانشگاهی, مرجع الکترونیکی, مدیران, نگرش,

چکیده مقاله :

هدف: هدف از پژوهش حاضر سنجش میزان آمادگی کتابخانه‌های دانشگاهی ایران برای ارائه خدمات عمومی الکترونیکیاست. خلاء پژوهشی در خصوص استفاده از فناوری اطلاعاتی و ارتباطاتی برای ارائه خدمات عمومی در این مراکز، بیانگر لزوم انجام این پژوهش بوده است. روش: روش پژوهش پیمایشی و جامعه پژوهش، کتابخانه‌های دانشگاه‌های تحت پوشش وزارت علوم، تحقیقات، فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به روش سرشماری و نیز کتابخانه های دانشگاه‌های آزاد در مراکز استانها است که به روش نمونه‌گیری هدفمند مورد بررسی قرار گرفته‌اند. این پژوهشتحلیلی- کاربردی به روش پیمایشی و با استفاده از چهار نوع پرسشنامه محقق‌ساخته صورت گرفته است. یافته ها: با توجه به اینکه خدمات عمومی هرکتابخانه در سه دسته ارائه می‌شود (مرجع، اطلاع‌رسانی و امانت) نتایج پژوهش نشان داد که میزان آشنایی کاربران، مدیران و کتابداران کتابخانه‌های دانشگاهی با "خدمات عمومی الکترونیکی" در سطح ضعیف(98/2) است و نگرش این گروه‌ها نسبت به ارائه این نوع خدمات بطور کلی در سطح متوسط(78/3) قرار دارد. میزان آشنایی و نگرش سه گروه آماری نسبت به ارائه خدمات "مرجع الکترونیکی" در کتابخانه‌های دانشگاهی بیش از سایر خدمات عمومی الکترونیکی بوده است. کتابخانه‌های دانشگاهی برنامه ارائه خدمات عمومی الکترونیکی را در برنامه‌های آتی خود منظور داشته‌اند. این میزان بطور میانگین91/3 بوده است که در سطح متوسط به بالا است. نتیجه گیری: سابقه ارائه خدمات عمومی الکترونیکی با رعایت عوامل اصلی در هیچ یک از کتابخانه‌های دانشگاهی وجود نداشته است. از نظر تجهیزات جامعه پژوهشی مذکور وضعیت مناسبی نداشته‌اند. همچنین تخصص و میزان تحصیلات کتابداران ارائه‌دهنده خدمات عمومی در این کتابخانه‌ها در سطح متوسط رو به پایین بوده است. بطور کلی سطح آمادگی کتابخانه‌های دانشگاهی ایران برای ارائه خدمات عمومی الکترونیکی در حد متوسط است.

چکیده انگلیسی:

Porpuse: The aim of this study is investigation on readiness of Iranian university libraries to provide electronic public services. According to the research gap regarding the use of information and communication technology to provide public services in these centers indicate the necessity of this study. Method: Research method is survey, and the population is university libraries under the Ministry of Science, Research and Technology and ones of the Ministry of Health and Medical Education census and University Library of Azad provincial capitals, which have been studied, purposeful sampling. This cross - functional survey has used four questionnaires that are researcher made. Results: With regarding public services provided from any library in the three categories (reference, information and loan) results showed that the acquaintance of users, administrators and academic librarians ' electronic public services " has been at a low level (2/98) and attitudes towards these groups to provide these services generally has been moderate (3/78). Acquaintance of and attitudes towards the provision of reference services by these groups in academic libraries had more electronic public services. Conclusions: Non of Iranian university libraries provide high level electronic public services. Academic libraries in future planning applications for electronic public services are in average range (3/91).

منابع و مأخذ:

اسمیت، مالکوم و مایک اسبورن (1383). آینده خدمات تحویل مدرک: دگرگونی نقش دست‌اندر­کاران سنتی در عصر نوین اطلاعات. ترجمه غلام حیدری. فصلنامه اطلاع‌رسانی، 19(3و4)، 75-69.

اکرمی ابرقوئی، صفیه (1387). "نیازسنجی و امکان‌سنجی ارائه خدمات مرجع الکترونیکی در کتابخانه مرکزی دانشگاه یزد". پایان‌نامه کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی، دانشگاه الزهراء(س)، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی.

بشیری، جواد (1386). "پایگاه اطلاعاتی فهرست مندرجات جاری. فصلنامه علوم اطلاع‌رسانی(دسترسی در پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، فرهنگ توصیفی واژگان اطلاع‌رسانی و حوزه‌های وابسته(آنلاین)"، مدخل تحویل مدرک. بازیابی از: http://app.irandoc.ac.ir/odlis/ تاریخ بازیابی(18/11/1389).

وب‌سایت پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران. طرح امین. بازیابی از:

     http://www.irandoc.ac.ir/amin/intro-amin.html تاریخ بازیابی(15/03/1391).

حیدری، غلام (1383). "بررسی وضعیت خدمات تحویل مدرک و امانت بین کتابخانه‌ای در ایران". علوم اطلاع‌رسانی،20(1و2)،13-27.

خسروی مریم، عبدالمجید امیرحسین (1386). "بررسی وضعیت خدمات امانت بین کتابخانه‌ای"، پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات،; 23 (1) :125-149.

رتیک, جیمز آر (1386). "خدمات مرجع و اطلاع‌رسانی. ترجمه ویدا پرچمی". دایره المعارف  کتابداری و اطلاع‌رسانی. (نسخه آنلاین)دسترسی در30/11/1389.

سبزی پور، مجید (1386)."ارزیابی خدمات مرجع الکترونیکی در وب‌سایت کتابخانه دانشگاه‌های دولتی شهر تهران و امکان سنجی وضعیت موجود". پایان نامه کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع‌رسانی، دانشگاه تهران، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی.

 سبزی پور، مجید و غلامرضا فدایی(1387). "ارزیابی خدمات مرجع الکترونیکی در وب‌سایت کتابخانه‌های دانشگاهی دولتی شهر تهران
(گزارشی از پیشرفت کار یک طرح پژوهشی)" کتابداری و اطلاع‌رسانی،شماره 3، دوره 11، پاییز سال 1387.

شیروانی نیا، زهرا (۱۳۸۷). "آینده فناوری اطلاعات در کتابخانه‌ها: چالش‌ها و فرصت‌ها". نشریه الکترونیکی شیرازه.سال اول-شماره سوم. بازیابی از: http://www.nlai.ir/Default.aspx?tabid=1136

عماد خراسانی، نسرین دخت(1382). خدمات عمومی کتابخانه و شیوه های آن. تهران: کتابدار.

قانع، محمدرضا.(1383). "خدمات مرجع دیجیتالی در کتابخانه‌های دانشگاهی". مجله کتابداری، 38(42)،124- 99 .

کومار،کریشان (1389). خدمات مرجع. ترجمه جیران خوانساری و مرضیه سیامک. تهران: کتابدار.

کومار، کریشن (1373). سازمان کتابخانه. ترجمه مریم امین‌سعادت. تهران: سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی.

لطفی، ماهرخ (1386). "خدمات عمومی". دایره المعارف  کتابداری و اطلاع‌رسانی. (نسخه آنلاین)دسترسی در23/10/1388.

محمد اسماعیل، صدیقه و زهره نیکخواه (1387). "RSS  و کارکردهای آن در کتابداری و اطلاع‌رسانی". فصلنامه کتاب: 75.

محمد اسماعیل، صدیقه و سید جواد قاضی میر سعید (1386)."خروجیReally Simple Syndication Feed  و توجه کتابداران و اطلاع‌رسانان به کارکردهای آن". مدیریت اطلاعات سلامت: 4(2):203-214.

 مظفری غربا، رستم (1383). "تحولی در خدمات تحویل مدرک الکترونیکی". ماهنامه ارتباط علمی،3(2).

هیل، مایکل (1381). تاثیر اطلاعات بر جامعه : بررسی ماهیت، ارزش و کاربرد اطلاعات. ترجمه محسن نوکاریزی.تهران: چاپار.

 

Alimohammadi, D. (2009). Information Services by SMS Texting in an Academic Library: An Experience at the Tarbiat Moallem University. Indian Journal of Library and Information Science, 3 (3): 189-198.

Dee, C., & Allen, M. (2006). A Survey of the Usability of Digital Reference Services on Academic Health Science Library Websites. Journal of Academic Librarianship, 32(1), 69-78.

Eun-Ja Shin, Young-Seok Kim, (2002). "Restructuring library organizations for the twenty-first century: the future of user-oriented services in Korean academic libraries", Aslib Proceedings, Vol. 54 Iss: 4, pp.260 - 266

Kumar, Krishan, )1987(. Library organization. New Delhi:Vikas Publishing House,  PVT LTD. 

M. Burden, John A. Lord, (1977). "The new automated circulation system for the University of Surrey Library", Electronic library and Information Systems, Vol.11 Iss: 3, pp.101 – 112.

N.S. Harinarayana, N. Vasantha Raju, (2010). "Web 2.0 features in university library websites", Electronic Library, Vol. 28 Iss: 1, pp.69 - 88

Pomerantz, J., & Luo, L. (2006). Motivations and Uses: Evaluating Virtual Reference Service from the Users' Perspective. Library & Information Science Research, 28(3), 350-373.

Rogers, A. Robert,(1984). The library in society.: Libraries Unlimited.

Roesch, hermann.(2006) "Digital reference services: state of the art in the focus on quality". Ifla Journal. World library  and Information  Congress: 72^nd ifla Journal conference and council 20-24August 2006, Seoul, Korea. Available at: http://www.ifla.org/IV/ifla72/index.htm. retrieved  at (2010/9/9).

Whitehall, T.,(1973). "A future for the bulletin?: the results of an enquiry into how bulletines are used in today's special library". ASLIB PROCEEDINGS, VOL. 25, NO. 2.Johnson, Stephen M., Osmond, Andrew., Holz, Rebecca J.,(2009). J Med Libr Assoc 97(1).

Wiley, Lynn, and Chrastowski, Tina E. (2005). "The Impact of Electronic Journals on Interlibrary Lending: A Longitudinal Study of Statewide Interlibrary Loan Article Sharing in Illinois." Library Collections, Acquisitions, and Technical Services, 29,: 364-381.