تأثیر علم در عزت و اقتدار حکومت از منظر قرآن و نهج‌البلاغه با تأکید بر حدیث «العلم السلطان»
محورهای موضوعی : تفسیر موضوعی نهج البلاغه
طیبه زارعی
1
*
,
صدیقه مهدویان پور
2
1 - استادیار گروه معارف،واحد کرمانشاه،دانشگاه آزاد اسلامی،کرمانشاه،ایران.
2 - گروه معارف، دانشکده انسانی، واحد دشتستان، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران
کلید واژه: علم و دانش, عزت ملی, اقتدار ملی, حکومت, قرآن, نهج‌البلاغه,
چکیده مقاله :
ارزش و جایگاه علم در پیشرفت، اقتدار و عزت حکومت¬ها بر کسی پوشیده نیست و نزول اولین آیات قرآن پیرامون علم‌آموزی، نشان از اهمیت دانش در زندگی دارد. علم و دانش با تمام جوانب زندگی مرتبط است و برتری علمی و حرکت در مرزهای دانش، سبب قدرت و عزت بیشتر است. در نهج‌البلاغه دانش از عوامل عزت و اقتدار دانسته شده است. هدف پژوهش حاضر که به شیوه¬ توصیفی- تحلیلی و با روش کتابخانه¬ای انجام شده است، بررسی تأثیر و نقش علم با تأکید بر حدیث «العلم السلطان» در عزت و اقتدار حکومت از دیدگاه نهج‌البلاغه است. نتایج نشان می‌دهد که علم و دانش از مبانی و اصول اساسی عزت و اقتدار حکومت بوده و در نهج‌البلاغه نیز امام علی (ع) دانش و آگاهی را عامل پیروزی بر دشمن، علم را ابزار قدرت و حکومت را در زمینه¬های نظامی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، در پرتو علم و دانش، توانمند می¬داند تا بدین وسیله عزت و اقتدار خود را حفظ و ارتقا دهد.
The value and position of science in the progress, authority and dignity of governments is not hidden from anyone, and the revelation of the first verses of the Quran regarding the study of knowledge shows the importance of knowledge in life. Science and knowledge are related to all aspects of life, and scientific excellence and movement within the boundaries of knowledge are the cause of greater power and dignity. In Nahj al-Balagha, knowledge is considered one of the factors of dignity and authority. The aim of the present study, which was conducted in a descriptive-analytical manner and with a library method, is to examine the effect and role of science with emphasis on the Hadith “Al-Ilm al-Sultan” on the dignity and authority of the government from the perspective of Nahj al-Balagha. The results show that science and knowledge are the fundamental foundations and principles of the dignity and authority of the government, and in Nahj al-Balagha, Imam Ali (AS) considers knowledge and awareness as the factor of victory over the enemy, science as a tool of power, and the government as capable in the military, political, economic, cultural, and social fields, in the light of science and knowledge, to thereby maintain and enhance its dignity and authority.
الف- منابع فارسی و عربی
قرآن کریم
ابن ابی الحدید (1404)، شرح نهج البلاغه، قم: مکتبة آیة الله العظمي المرعشي النجفي العامة.
نهج‌البلاغه (1396)، ترجمه محمد دشتی، قم : مؤسسه تحقیقاتی فرهنگی امیرالمؤمنین.
اکبری، عسگر (1401). علم‌سنجی فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه، پژوهشنامه نهج‌البلاغه، سال 10، شماره 38، صص 93-111.
بهنیافر، احمدرضا (1388). آسیب‌شناسی فرهنگ و تمدن اسلامی در زمینه تولید علم در جهان امروز، فصلنامه علوم اسلامی، سال4، شماره 13.
پاینده، ابوالقاسم (1382). نهج الفصاحه (مجموعه کلمات قصار حضرت رسول صلی الله علیه و آله)، چاپ چهارم، تهران: دنیای دانش.
خامنه¬ای، سیدعلی (1400). علم به معنای واقعی کلمه قدرت است، ارتباط تصویری با مردم آذربایجان شرقی، 8/11/1400، قابل بازبینی در لینک زیر؛
https://farsi.khamenei.ir/newspart-index?tid=1158&npt=8
خامنه‌ای، سیدعلی (1379)، بیانات، 9/12/1379.
دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال (1394). اصول و مبانی روابط بین‌الملل، تهران: سمت.
رحیمی¬راغب، مهین؛ قیم، بهادر (1394). جایگاه علم و علم‌آموزی در اسلام، فصلنامه جندی‌شاپور، دانشگاه شهید چمران اهواز، سال 1، شماره 2، صص 41-50.
سعادت¬نیا، رضا؛ کریمی رکن‌آبادی، اصغر؛ عبدلی مهرجردی، حمیدرضا (1392). راهکارهای ارتقاء عزت و اقتدار امت¬های اسلامی از منظر قرآن کریم (نقش تجربه و خردگرایی)، مجموعه‌مقالات هفتمین همایش پژوهش‌های قرآنی، قم: دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم.
سنچولی، دوست‌علی و ابویسانی، ملیحه (1397). نقش قدرت و اقتدار سیاسی حکومت‌های اسلامی در شکوفایی تمدن نوین اسلامی، تحقیقات بنیادین علوم انسانی، شماره پیاپی 12، صص 95-116.
سیدباقری، سیدکاظم (1390). ماهیت و مؤلفه‌های قدرت سیاسی از نگاه قرآن کریم، کتاب نقد، شماره 13، صص 67-111.
شاه¬آبادی، ابوالفضل؛ جامه¬بزرگی، آمنه (1392). نظریه حکمرانی خوب از دیدگاه نهج‌البلاغه، پژوهشنامه نهج‌البلاغه، سال اول، شماره 2، ص 1-17.
شبلی، احمد (1361). تاریخ آموزش در اسلام، ترجمه محمد حسین ساکت، تهران: فرهنگ اسلامی.
شهید ثانی، زین‌الدین علی (1359). منیه المدید فی آداب المفید و المستفید، محمد باقر حجتی کرمانی، تهران: دفتر نشر و فرهنگ در اسلام.
شیخ صدوق؛ محمد بن علی بن حسین ابن بابویه (1403). الخصال، قم: جامعه مدرسین.
عباسی دره‌بیدی، احمد، افضل، عاطفه (1402). الزامات تحقق حکمرانی اسلامی با الهام از آموزه-های دینی و سیره رضوی از نگاه نخبگان (یک مطالعه کیفی)، فرهنگ رضوی، فرهنگ رضوی، در دست انتشار.
کلینی، محمدبن یعقوب (1363). اصول کافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی (1403). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، چاپ دوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
محمدی ری‌شهری، محمد (1376). العلم و الحکمه فی الکتاب و السنه، قم: دارالحدیث.
مکارم شیرازی، ناصر (1394). رابطه علم و قدرت، پایگاه اطلاع رسانی آیت الله مکارم شیرازی به نشانی زیر؛
https://makarem.ir/main.aspx?lid=0&typeinfo=42&mid=359258
موسوی زارع، سیدجواد؛ زرقانی، سیدهادی؛ اعظمی، هادی (1396). بررسی و تحلیل جایگاه علم و فناوری در قدرت ملی، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 33، شماره 3، پیاپی 130، صص 90-105.
نای، جوزف (2010). قدرت نرم، ترجمه سید محسن روحانی و مهدی ذوالفقاری، تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
ب. منابع لاتین
Chalmers, A. F. (1999). What is this thing called science? (3rd ed.). Open University Press.
Dewey, J. (1938). Logic: The theory of inquiry. Henry Holt.
Kuhn, T. S. (1962). The structure of scientific revolutions. University of Chicago Press.
Merton, R. K. (1973). The sociology of science: Theoretical and empirical investigations. University of Chicago Press.
Popper, K. (1959). The logic of scientific discovery. Routledge.
Bar-Tal, D. (2013). Intractable conflicts: Socio-psychological foundations and dynamics. Cambridge University Press.
Dahl, R. A. (1957). The concept of power. Behavioral Science, 2(3), 201–215. https://doi.org/10.1002/bs.3830020303
Morgenthau, H. J. (1948). Politics among nations: The struggle for power and peace. Alfred A. Knopf.
Nye, J. S. (1990). Bound to lead: The changing nature of American power. Basic Books.
Nye, J. S. (2004). Soft power: The means to success in world politics. Public Affairs.