بررسی مبانی و ادله فقهی حرمت ترور از منظر فقه شیعه و احناف

محورهای موضوعی : فقه

محمد نصیریان مفیدی ¹ , محمدابراهیم شمس ناتری ² , مهدی شیدائیان ³

1 - دکتری حقوق کیفری و جرم‌شناسی، گروه حقوق کیفری و جرم‌شناسی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی ، قم، ایران.
2 - دانشیار حقوق کیفری و جرم شناسی، پردیس قم، دانشگاه تهران، قم، ایران.
3 - دانشیار حقوق کیفری و جرم شناسی، پردیس قم، دانشگاه تهران، قم، ایران.

تاریخ دریافت : 1398/11/19 تاریخ پذیرش : 1400/02/12 تاریخ انتشار : 1402/06/01

کلید واژه: شیعه, محاربه, ترور, ادله فقهی, ‌ احناف,

چکیده مقاله :

یکی از فجیع ترین جنایاتی که برخی از انسان ها علیه هم نوعان خود مرتکب می شوند ترور است که مقاله حاضر با روش کتابخانه‌ای و اسنادی با استفاده از فقه شیعه و حنفیه آن را مورد بحث و بررسی قرار داده و نتیجه این که: در فقه شیعه و احناف احکام محاربه را می‌توان در عصر حاضر بر مسئله تروریسم انطباق داد. آیه 33 و 34 سوره مائده، صریح‌ترین آیه قرآن مجید در خصوص مبارزه با محارب (تروریسم) است که فقه شیعه با استفاده از این آیه، آن را حرام و جهاد در مقابل آن را واجب دانسته است. که این نظریه منطبق با نظریه فقه احناف است. بررسی مبانی و ادله فقهی حرمت ترور از منظر فقه احناف بیانگر آن است که اقدام های تروریستی، رفتار سرزنش‌آمیز و مجرمانه است؛ چرا که آنچه در جهاد، برجسته است، جنگ رویارو و پاس‌داشتن مقررات مرتبط با آن است نه کشتن افراد بیگناه یا از میان بردن دارایی‌ها، به طور غافلگیرانه. با این حال، در فقه عنوان روشنی برای دربرگرفتن اقدام تروریستی نیست؛ هرچند این عنوان بر پایه گونه و پیآمد رفتار، بیشتر با محاربه و بغی، همسان دانسته می‌شود.

چکیده انگلیسی:

One of the most heinous atrocities some people have committed against their fellow Muslims is the assassination of Muslims. This article discusses the Shi'a and Hanafi jurisprudence through a library and documentary method, which results in: The Shiites and the guile of the laws of moharebeh can be applied to the issue of terrorism in the present age. The verses 33 and 34 of Surah Ma'eda are the most explicit verse of the Holy Quran regarding the fight against terrorism, which the Shiite jurisprudent has used as a prohibition against jihad and jihad. That this theory is in line with the theory of jurisprudence. Investigating the Jurisprudential Basis of the Assassination of Muslims from the perspective of jurisprudential jurisprudence indicates that terrorist acts are blameworthy and criminal behavior, because what stands out in jihad is fighting the war and adhering to its rules, not killing or killing innocent people. Take the assets, surprisingly. In jurisprudence, however, it is not a clear title for a terrorist act, although it is more consistent with moharebeh and rhetoric on the basis of the type and outcome of the behavior.

منابع و مأخذ:

1. ابن ابى جمهور، محمد بن على، (1405ق)، عوالی اللئالی العزیزیة، قم، دار سید الشهداء.


2. ابن خلدون، عبدالرحمن محمد، (1424)، مقدمه العلامه ابن خلدون، بیروت، دارالفکر.


3. انصاری، زکریا بن محمد بن زکریا، (1428)، الحدود الانیقه، تحقیق مازن مبارک، نشر دارالفکر، بیروت.


4. ایروانی، باقر، (1428ق)، دروس التمهیدیه فی القواعد الفقهیه، الجزء الاوّل، قم: دارالفقه للطباعه و النشر، طبع چهارم.


5. آقابخشی، على، و افشاری راد، مینو، (1383)، فرهنگ علوم سیاسی، تهران، چاپار.


6. بشیری،مریم، فلاح احمدچالی، حسن، حسینی، سید محمد،(1401)، مبانی فقهی جرم انگاری ترور رسانه ای و نحوه مجازات آن، فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی،سال هجدهم، شماره70،ص56-42


7. ترمذی، ابی عیسی محمد بن عیسی، (1426 ق ـ 2005 م)، سنن الترمذی، تحقیق و تخریج احمد زهره و احمد عنایه، بیروت: دارالکتاب العربی.


8. جزیری، عبدالرحمن محمد عوض، (1406ق)، الفقه علی المذاهب الاربعه، بیروت: دارالفکر.


9. جعفری لنگرودی، محمد جعفر، (1388)، مبسوط در ترمینولوژی حقوق‌، گنج دانش، تهران، چاپ پنجم.


10. جوادی آملی، عبدالله، (1388)، فلسفه حقوق بشر، نشر اسراء قم.


11. حاجیانی، ابراهیم، و ضمیری، عبدالحسین، (1389)، پژوهش‌ها و مطالعات تروریسم، مجمع تشخیص مصلحت نظام، مرکز تحقیقات استراتژیک


12. حاکم نیشابوری، أبی‌عبدالله محمد بن عبدالله، (1418)، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق، الشیخ عبدالرزّاق المهدی، دار إحیاء التراث العربی ـ بیروت.


13. حرّ عاملی، محمد بن حسن، (1409ق)، وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام.


14. حسینعلی، منتظری، (1385)، نظریه درباره ولایت فقیه، نشر بوستان کتاب، قم.


15. حسینی، محمد، (1385)، فرهنگ لغات و اصطلاحات فقهی، تهران، سروش.


16. حق شناس، على محمد، سامعی، حسین، و انتخابی، نرگس، (1386)، فرهنگ معاصر هزاره انگلیسی - فارسی، تهران، فرهنگ معاصر، چاپ نهم


17. حمزه زاده، حمید، (1384)، بیوتروریسم سلاح خاموش، تهران، نشر آجاء.


18. حیدری، محسن، (2010م)، الارهاب و العنف فی ضوء القرآن و السنة و التاریخ و الفقه المقارن، بیروت، دارالولاء.


19. دمارانش، کنت، (1380)، جنگ جهانی چهارم دیپلماسی و جاسوسی در عصر خشونت، ترجمه، سهیلا کیانتاژ، تهران، اطلاعات.


20. دهخدا، علی اکبر، (1386)، لغت نامه دهخدا، نشر گنج دانش، تهران، چاپ سوم.


21. زحیلی، وهبة، (1430 ق ـ 2009م)، قضایا الفقه و الفکر المعاصر، الجزء الاول، دمشق: دارالفکر.


22. ساعی، محمدنعیم محمدهانی، (1418)، موسوعة مسائل الجمهور، فی الفقه الاسلامی، نشر تقریب مذاهب اسلامی.


23. سرخسی الحنفی، ابی بکر محمد بن احمد، (1422ق)، مبسوط، بیروت: داراحیاء التراث العربی.


24. صابری، حسین، (1381)، عقل و استنباط فقهی، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی.


25. صدر، محمدباقر، (1419ق)، دروس فی علم الاصول، الحلقه الاولی و الثانی، قم: مجمع‌الفکر الاسلامی، الطبع الثانی.


26. طوسى، محمد بن حسن، (1390ق)، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران، دار الکتب الإسلامیة.


27. طیب، علیرضا، (1388)، تروریسم، تاریخ، جامعه شناسی، گفتمان، حقوق، نشر گنج دانش، تهران


28. عبدالعزیز، هشام مصطفی، (2007م)، بأی ذنب قتلت: الموقف الشرعی الصحیح من عملیات العنف، الاسکندریه: دارالهدی للکتاب.


29. عبدالله خانی، علی، (1391)، تروریسم شناسی، موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر


30. علیدوست، ابوالقاسم، (1395)، فقه و عقل، نشر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم.


31. عمید ،حسن ، (1386)، فرهنگ فارسی، چاپ سوم،تهران ، امیرکبیر


32. عوده، عبدالقادر، (بی‌تا)، التشریع الجنایی الاسلامی مقارنا بالقانون الوضعی، الجزء الثانی، بیروت: دارالکتاب العربی.


33. فضائی، یوسف، (1389)، دائرة المعارف مذاهب اسلامی و ادیان ایرانی، تهران، پویان فرهنگار.


34. قشیری نیشابوری، مسلم بن الحجاج، (1418)، صحیح مسلم، تحقیق: محمد فؤاد عبدالباقی/ دار إحیاء التراث العربی ـ بیروت.


35. قمی، میرزا ابوالقاسم، (1429)، قوانین‌الاصول، نشر دارالکتب العلمیه، تهران.


36. کلینی، محمد بن یعقوب، (1417)، اصول کافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران.


37. مجلسی، محمدباقر، (۱۴۰۳)، بحارالانوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی


38. مجلسى اول اصفهانى، محمد تقى، (1406ق)، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، چ 2، قم، مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور.


39. مجلسى دوم اصفهانى، محمد باقر بن محمد تقى، (1406ق) ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، قم، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى(ره).


40. مصطفوی، محمد کاظم، (1394)، القواعد، قم، مؤسسه نشر اسلامی، تابع جامعه مدرسین قم


41. مصطفی، ابراهیم، حسین الزیات، احمد، عبدالقادر، حامد، (بی‌تا)، المعجم الوسیط، المکتبه الاسلامیه للطباعه و النشر.


42. معتزلی، عبدالحمید بن ابی‌الحدید، (1422)، شرح نهج‌البلاغه، نشر مکتبه آیت‌الله مرعشی نجفی، قم


43. معین، محمد (۱۳۷۱)، فرهنگ فارسی معین، تهران: امیرکبیر


44. مغربی، نعمان بن محمد، (1383ق)، دعائم الاسلام، چ 2، مصر، ا­نتشارات دارا­لمعارف.


45. مفضلی، حسین، (1374)، میانمار(برمه)، چاپ دوم، تهران، مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.


46. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، (1413)، الارشاد، قم: مؤسسه آل البیت(ع).


47. مکارم شیرازى، ناصر، (1422ق)، بحوث فقهیة هامة، قم، مدرسة الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام.


48. موسوی اردبیلی، عبدالکریم، (1385)، فقه الحدود و التعزیرات، نشر دانشگاه مفید، تهران.


49. ناجی راد، محمدعلی، (1387)، جهانی شدن تروریسم، تهران، وزارت امور خارجه، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی


50. نجفی، محمدحسن، (1367ق) جواهر الکلام، چ 3، تهران انتشارات دارالکتب الاسلامیه.


51. هاشمی شاهرودی، محمود، (1417ق)، بحوث فی علم الاصول (تقریرات درس شهید محمدباقر صدر)، ج4، قم: مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه، طبع دوم.

1. Ibn Abi Jamhour, Muhammad bin Ali, (1405), Awali Al-Laali Al-Azizia, Qom, Dar Sayyid Al-Shuhada.


2. Ibn Khaldun, Abd al-Rahman Muhammad, (1424), Al-Allamah Ibn Khaldun's introduction, Beirut, Dar al-Fikr.


3. Ansari, Zakaria bin Muhammad bin Zakaria, (1428), al-Hudood al-Aniqah, research by Mazen Mubarak, Dar al-Fikr publication, Beirut.


4. Irwani, Baqir, (1428 A.H.), Al-Tamhidiyah Lessons in Al-Qasas al-Fiqhiyyah, first part, Qom: Dar al-Fiqh for printing and publishing, fourth edition.


5. Aghabakhshi, Ali, and Afshari Rad, Mino, (2004), Political Science Culture, Tehran, Chapar.


6. Bashiri, Maryam, Falah Ahmadchali, Hassan, Hosseini, Seyed Mohammad, (1401), Jurisprudential foundations of media terror criminalization and its punishment, Islamic Jurisprudence and Law Research Quarterly, 18th year, number 70, pp. 42-56


7. Tirmidhi, Abi Isa Muhammad bin Isa, (1426 AH - 2005 AD), Sunan Al-Tirmidhi, Research and Takhrij by Ahmad Zahra and Ahmad Enaya, Beirut: Dar al-Kitab al-Arabi.


8. Jaziri, Abd al-Rahman Muhammad Awad, (1406 AH), Fiqh Ali al-Mahabh al-Arba, Beirut: Dar al-Fikr.


9. Jafari Langroudi, Mohammad Jafar, (1388), expanded on legal terminology, Ganj Danesh, Tehran, fifth edition.


10. Javadi Amoli, Abdullah, (1388), Philosophy of Human Rights, Esra Qom Publishing House.


11. Hajiani, Ebrahim, and Zamiri, Abdul Hossein, (2009), Researches and Studies of Terrorism, Expediency Analysis Forum, Strategic Research Center


12. The ruler of Neishaburi, Abi Abdullah Muhammad bin Abdullah, (1418), al-Mustadrak Ali al-Sahiheen, research, Sheikh Abd al-Razzaq al-Mahdi, Dar Ihya al-Trath al-Arabi - Beirut.


13. Harr Amili, Muhammad bin Hassan, (1409 AH), Wasal al-Shi'a, Qom, Al-Al-Bayt institution, peace be upon them.


14. Hossein Ali, Montazeri, (1385), theory about Velayat Faqih, Bostan Kitab Publishing House, Qom.


15. Hosseini, Mohammad, (1385), Dictionary of Fiqh Words and Terms, Tehran, Soroush.


16. Haqshanas, Ali Mohammad, Samei, Hossein, and Chokhi, Narges, (1386), English-Persian contemporary culture of the millennium, Tehran, contemporary culture, 9th edition


17. Hamzezadeh, Hamid, (1384), silent weapon bioterrorism, Tehran, Aja Publishing House.


18. Heydari, Mohsen, (2010), Terrorism and Violence in the Light of the Qur'an, Sunnah, History, and Comparative Fiqh, Darulula, Beirut.


19. Damaranesh, Kenneth, (2010), Fourth World War, Diplomacy and Espionage in the Age of Violence, translation, Soheila Kiantage, Tehran, information.


20. Dehkhoda, Ali Akbar, (1386), Dehkhoda Dictionary, Ganj Danesh Publishing House, Tehran, third edition.


21. Zaheili, Wahba, (1430 A.H. - 2009 A.D.), Qadaya al-Fiqh and Al-Fikr al-Mudhamdin, Al-Jaz al-Awwal, Damascus: Dar al-Fikr.


22. Sa'i, Mohammad Naeem Mohammad Hani, (1418), Encyclopaedia of Problems of the People, Fi Fiqh al-Islami, published by Kareem Madhahab al-Islami.


23. Sarkhsi al-Hanafi, Abi Bakr Muhammad ibn Ahmad, (1422 AH), Mabusut, Beirut: Darahiya al-Tarath al-Arabi. 24. Saberi, Hossein, (2012), Reason and Jurisprudential Inference, Mashhad, Islamic Research Foundation.


24. Sadr, Muhammad Baqir, (1419), Lessons in theology, first and second chapters, Qom: Majmaal al-Fikr al-Islami, al-Tabb al-Thani.


25. Tousi, Muhammad bin Hassan, (1390 A.H.), Al-Istbasar Fima Akhtolf Man Al-Akhbar, Tehran, Dar al-Katb al-Islamiyyah.


26. Tayeb, Alireza, (2008), Terrorism, History, Sociology, Discourse, Law, Ganj Danesh Publication, Tehran


27. Abdulaziz, Hisham Mustafa, (2007), I am not guilty of murder: the correct Islamic stance on violence, Alexandria: Dar al-Hadi for books.


28. Abdullah Khani, Ali, (1391), Terrorism Studies, Abrar Contemporary International Studies and Research Institute


29. Alidoost, Abulqasem, (2015), Jurisprudence and Reason, published by the Islamic Culture and Thought Research Center, Qom.


30. Omid, Hassan, (1386), Persian culture, third edition, Tehran, Amirkabir


31. Oudeh, Abdul Qadir, (B.T.), Al-Tashri'i al-Jina'i al-Islami compared to the Islamic law, the second part, Beirut: Dar al-Kitab al-Arabi.


32. Fafi, Yusuf, (2010), Encyclopaedia of Islamic Religions and Iranian Religions, Tehran, Pouyan Farhangar.


33. Qashiri Neishabouri, Muslim Ibn Al-Hajjaj, (1418), Sahih Muslim, research: Muhammad Fouad Abd al-Baqi/Dar Ihya Al-Tarath Al-Arabi - Beirut. 35. Qomi, Mirza Abulqasem, (1429), Laws of Laws, Dar al-Kutb al-Alamiya Publishing House, Tehran.


34. Kilini, Muhammad bin Yaqub, (1417), Usul Kafi, Darul Kitab al-Islamiya, Tehran.


35. Majlesi, Mohammad Baqer, (1403), Bihar al-Anwar, Beirut: Dar Ihya al-Trath al-Arabi


36. The First Assembly of Esfahani, Mohammad Taqi, (1406 AH), Rawda Al-Mutaqeen fi Sharh Man La Yahdrah al-Faqih, Ch 2, Qom, Kushanbur Islamic Cultural Institute.


37. Second Isfahani Majlisi, Muhammad Baqir bin Muhammad Taqi, (1406 AH) Muladh al-Akhyar fi Fahm Tahdhib Al-Akhbar, Qom, Publications of Ayatollah Murashi Najafi Library.


38. Mustafavi, Mohammad Kazem, (2014), al-Qasas, Qom, Islamic publishing institute, affiliated to Qom Teachers community.


39. Mustafa, Ibrahim, Hossein Al-Zayat, Ahmed, Abdul Qadir, Hamed, (Bita), Al-Mujam al-Wasit, Al-Maktabeh al-Islamiya for printing and publishing.


40. Mu'tazili, Abd al-Hamid bin Abi al-Hadid, (1422), Commentary on Nahj al-Balagha, published by Ayatollah Marashi Najafi School, Qom.


41. Moin, Mohammad (1371), Farhang Farsi Moin, Tehran: Amir Kabir


42. Maghribi, Noman bin Muhammad, (1383), Da'aim al-Islam, Ch. 2, Egypt, Dar al-Ma'arif Publications.


43. Mofazli, Hossein, (2014), Myanmar (Burma), 2nd edition, Tehran, Printing and Publishing Institute of the Ministry of Foreign Affairs.


44. Mofid, Muhammad bin Muhammad bin Nu'man, (1413), Al-Arshad, Qom: Al-Al-Bayt Institute.


45. Makarem Shirazi, Nasser, (1422), Jurisprudential researches of Hama, Qom, Madrasah of Imam Ali bin Abi Talib, peace be upon him.


46. Mousavi Ardabili, Abdul Karim, (2006), Jurisprudence on Limits and Ta'azirat, Mofid University Publishing, Tehran.


47. Naji Rad, Mohammad Ali, (1387), The Globalization of Terrorism, Tehran, Ministry of Foreign Affairs, Bureau of Political and International Studies


48. Najafi, Mohammad Hassan, (1367) Javaher Al-Kalam, Ch 3, Tehran, Darul Kitab al-Islamiya Publications.


49. Hashemi Shahroudi, Mahmoud, (1417), Researches in the Philosophy of Philosophy (Lessons of Martyr Muhammad Baqir Sadr), Vol. 4, Qom: Al-Ghadir Center for Islamic Studies, 2nd edition.