واکاوی تجدید مجازات سلب حیات در فقه امامیه

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

محمد محسنی دهکلانی ¹ , اسمعیل قندور بیجارپس ²

1 - دانشیار گروه فقه و مبانی اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران
2 - استادیار گروه معارف اسلامی، دانشکده الهیات و علوم اسلامی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1398/03/05 تاریخ پذیرش : 1398/03/05 تاریخ انتشار : 1398/03/01

کلید واژه: قصاص, حدود, تعزیرات, اعدام, حیات دوباره, تجدید مجازات,

چکیده مقاله :

در نظام کیفری اسلام مجازات برخی جرائم، سلب حیات از مجرم است این مجازات ها گستره قابل توجهی در ابواب حدود، تعزیرات و قصاص دارند. کمااینکه برخی دیگر از جرائم، مشتمل بر مجازات هائی اند که نوعاً و مطابق عادت و طبیعت خود موجب سلب حیات مجرم می شود. رجم در زنای محصنه و به دارکشیده شدن در محاربه از مصادیق قسم اخیرند. حال اگر در دو حالت فوق پس از اجرای متعارف و معمول مجازات، مجرم سلب حیات نگردید، آیا مجازات تکرار می گردد؟ یا آنکه اجرای مجدد مجازات به قصد سلب حیات مجرم محتاج دلیل مستقلی است؟ نویسنده معتقد است در جرایمی که مجازات آن، قتل یا همان ازهاق نفس جانی است با فرض عدم سلب حیات پس از اجرای مجازات، مشروعیت اجرای مجدد مجازات منتفی نیست. ولی در جرایمی که مجازات آن، عناوینِ اسبابی است که عادتاً منجر به ازهاق می شود اگر در موردی اتّفاقاً نتیجه معمول نداد اجرای مجدد آن، فاقد وجاهت شرعی است. این نظریه با قواعد اولیّه ناظر به مجازات ها، قاعده درء نیز آن را اقتضاء می کند

چکیده انگلیسی:

In the penal system of Islam, the punishment for some crimes is the deprivation of life of the offender. These punishments have a considerable scope in terms of "Hadd", "Tazir" and "Qisas". Some other crimes include punishments that typically and in accordance with their nature and common law cause the offender to be deprived of life. "Stoning" in adultery and "Hanging" in Moharebeh are examples of the mentioned punishments. But if in the two mentioned cases, the usual and common punishment, does not lead to death of the offender, is the punishment repeated? Or that re-execution of the punishment for deprivation of life requires an independent reason?  The author believes that in crimes, for which the punishment is death or deprivation of life, if the punishment does not lead to death of the offender, the legitimacy of re-enforcing the punishment is not eliminated. But penalties normally cause death, if in a case, accidentally, the common result is not obtained, re-execution of the punishment is not legally acceptable. This theory is in conformity with the original rules of punishments and Interdiction rule. 

منابع و مأخذ:

1. قرآن کریم.


2. اردبیلى، احمد بن محمد، (1403)،مجمع الفائده والبرهان فی شرح إرشاد الأذهان، 14 جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.


3. اصفهانى، محمدبن­حسن، (فاضل هندى)، (1416)،کشف اللثام والإبهام عن قواعد الأحکام، 11جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.


4. تبریزى، جواد بن على، (1426)، تنقیح مبانی الأحکام - کتاب القصاص، در یک جلد، دار الصدیقه الشهیده سلام الله علیها، قم - ایران، چاپ دوم.


5. حائرى، سید على بن محمد طباطبایى، (1418)، ریاض المسائل، 16 جلد، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول.


6. حائری مازندرانی، محمد بن اسماعیل، (1416)، منتهی المقال فی احوال الرجال، 7 جلد، مؤسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، قم.


7. حرعاملى، محمد بن حسن (شیخ حر عاملى)، (1409)، وسائل الشیعه، ‏محقق/ مصحح: مؤسسة آل البیت علیهم­السلام‏ ‏تعداد جلد: 30، مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، قم، چاپ اول .


8. حکیم، سید محمد سعید طباطبایى، (1427)، مسائل معاصره فی فقه القضاء، در یک جلد، دار الهلال، نجف اشرف، چاپ دوم.


9. حلّى، ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد، (1410)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، 3 جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم.


10. حلّى، محمد بن حسن بن یوسف، (فخر المحققین)، (1387)، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، 4 جلد، مؤسسه اسماعیلیان، قم ، چاپ اول.


11.  حلّى، جمال الدین، احمد بن محمد اسدى،(1407)، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، 5 جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.


12. حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، (علامه حلی)، ( 1413)، قواعدالأحکام فی معرفه الحلال و الحرام، 3 جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.


13. حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، (علامه حلی)،  (1417)، الخلاصه الاقوال،تحقیق شیخ جواد قیومی، ناشر موسسه نشر الفقاهه، چاپ اول.


14. حلّى، محقق، نجم الدین، جعفر بن حسن، (محقق حلی)،(1418)، المختصر النافع فی فقه الإمامیه، 2 جلد، مؤسسه المطبوعات الدینیه، قم، چاپ ششم.


15. حلّى، محقق، نجم­الدین، جعفر بن حسن، (محقق حلی)، (1408)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، 4 جلد، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم.


16. خمینى، سید روح­اللّه موسوى، (بی­تا)، تحریر الوسیله» ،2 جلد، مؤسسه مطبوعات دار العلم، قم - ایران، چاپ اول.


17. خوانسارى، سید احمد بن یوسف، (1405)، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، 7 جلد، مؤسسه اسماعیلیان، قم - ایران، چاپ دوم.


18. خویى، سیدابو القاسم موسوى، (1422)، مبانی تکمله المنهاج، 2 جلد، مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخوئی ره، قم، چاپ اول.


19. خویى، سیدابو القاسم موسوى، (بی­تا)، معجم  رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال، 24 جلد، ناشر نامعلوم .


20. روحانی قمّى، سید صادق حسینى روحانى،( 1412)، فقه الصادق علیه السلام،26 جلد، دار الکتاب - مدرسه امام صادق علیه السلام، قم ،چاپ اول.


21. شاهرودی ، سید محمود هاشمی، (1419)،بایسته های فقه جزا، در یک جلد، نشر – نشر دادگستر، تهران، چاپ اول.


22. صدوق، محمّدبن على بن بابویه قمی، (1413‏)، من لایحضره الفقیه‏، محقق/ مصحح: غفارى، على اکبر،‏4 جلد، دفترانتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، چاپ دوم.


23. صدوق، محمّدبن على بن بابویه قمی،(1409)، ترجمه من لا یحضره الفقیه‏، مترجم، علی اکبر غفاری و محمد جواد و صدر بلاغی،6 جلد، نشر صدوق، تهران، چاپ اول.


24. طوسى، ابوجعفر، محمد بن حسن، (شیخ طوسی)،(1407)،تهذیب الأحکام‏، ‏محقق/ مصحح: خرسان، حسن الموسوى‏‏، 10 جلد، دار الکتب الإسلامیه‏، تهران‏، چاپ چهارم.


25. طوسى، ابوجعفر، محمد بن حسن، (شیخ طوسی)، (1400)، «النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوى، در یک جلد، دار الکتاب العربی، بیروت، چاپ دوم.


26. طوسى، محمد بن على بن حمزه، (1408)،الوسیلة إلى نیل الفضیله، در یک جلد، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى- ره، قم، چاپ اول.


27. عمیدى، سیدعمید الدین بن محمد اعرج حسینى، (1416)،کنز الفوائد فی حل مشکلات القواعد، 3 جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ  اول.


28. عاملى، جمال­الدین، حسن بن زین الدین، (شهیدثانى)، (1418)، معالم الدین و ملاذ المجتهدین – قسم الفقه، 2 جلد، موسسه الفقه الطباعه و النشر، محقق سید منظر حکیم، قم ،چاپ اول.


29. عاملى، جمال­الدین، حسن بن زین الدین، (شهیدثانى)، (1413)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، 15جلد، مؤسسة المعارف الإسلامیه، قم ،چاپ اول.


30. فاضل مقداد، جمال الدین مقداد بن عبدالله، (1419)، کنز العرفان فی فقه القرآن، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، تحقیق سید محمد قاضی،  چاپ اول.


31. قرائتی، محسن، (1383)،تفسیر نور،مرکز فرهنگى درس­هایى ازقرآن‏، تهران ،چاپ یازدهم.


32. کاشانى، حاج آقا رضا مدنى، (1410)،کتاب القصاص للفقهاء و الخواص،در یک جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم ، چاپ دوم.


33. کاظمی، جوادبن سعید، (1365)، مسالک الافهام الی آیات الاحکام، نشر کتابفروشی مرتضوی، تهران، چاپ دوم.


34. کشّى، ابو عمرو، محمد بن عمر بن عبد العزیز، (1490)، رجال الکشی، در یک جلد، مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، مشهد.


35. کلینى، ابوجعفر، محمدبن یعقوب، (1407)، الکافی،8 جلد، دارالکتب الإسلامیه، تهران، چاپ چهارم.


36. لنکرانى، محمد فاضل موحدى، (1421)، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله – القصاص، یک جلد، مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم السلام، قم، چاپ اول.


37. مجلسى، محمد باقربن محمد تقى، (1406)، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، 16جلد، کتابخانه آیه­الله مرعشی نجفی- قم، چاپ اول.


38. مجلسى، محمد باقربن محمدتقى، (1404)، مرآه العقول فی شرح أخبار آل الرسول، 26جلد، دار الکتب الإسلامیه - تهران، چاپ دوم.


39. مجله پیام آموزش، (1388)، نشریه تخصصی، آموزشی  و حقوقی – معاونت آموزش قوه قضائیه، سال هفتم – شماره 38، خرداد و تیر 1388ه ش.


40. مرعشى نجفى، سید شهاب الدین، (1415)، القصاص على ضوء القرآن و السنه، 3 جلد، انتشارات کتابخانه آیه­الله مرعشى نجفى قدس سره، قم - ایران، چاپ اول.


41. مکارم شیرازى، ناصر، (1425)، تعزیر و گستره آن، یک جلد، انتشارات مدرسه الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام، قم، چاپ اول.


42. مکارم شیرازى، ناصر، (1374)، تفسیر نمونه، دار الکتب الإسلامیه، تهران‏، چاپ اول.


43. نجفى، کاشف الغطاء، احمد بن على بن محمدرضا، (1423)، سفینه النجاه و مشکاه الهدى و مصباح السعادات، 4 جلد، مؤسسه کاشف الغطاء، نجف اشرف - عراق، چاپ اول.


44. نجفى، محمدحسن(صاحب الجواهر)، (1404)،جواهرالکلام فی شرح شرائع الإسلام، 43 جلد، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم،


45. نرم افزار «گنجینه استفتائات قضایی نسخه 5/1، دفتر آموزش روحانیون  و تدوین متون فقهی –قم، 1387.


46. نورى، میرزا حسین، (محدث نوری)، (1408)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، 18 جلد، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، بیروت، چاپ اول.


47. یزدى، سیدمصطفى (محقق داماد)، (1406)، قواعد فقه، 4 جلد، مرکز نشر علوم اسلامى، تهران، چاپ دوازدهم.

Amidi, E. (1996). Kanzol Favaed fi Hale Moshkelat Qavaed. Qom: Qom Institute.

Ardebili, A. (1983). Majma Faedeh val Borhan fi Sharh Ershad Azhan. Qom: Islamic Publication Office.

Esfahani, M.H. (2005). Kashfol Lesam val Ebham. Qom: Islamic Publication Office.

Fazel, J. (1998). Kanzol Erfan fi Fiqh Quran. International Congress of Islamic Religions.

Haeri, A. M. (1998). Riazol Masael. Qom: Aal Bayt Institute.

Haeri, M. E. (1996). Riyazol Masael (1^st ed.). Qom: Islamic Publication Office.

Hakim, M.S. (2006). Masael Moasereh fi Filqh Qaza (2^nd ed.). Qom: Darol Najaf.

Helli, E. (1990). Al-Saraer Havi Le Tahrir Fatavi. Qom: Islamic Publication Office.

Helli, J. (1987). Al-Mozhab Bare fi Sharh Mokhtasar Nafe. Qom: Qom Publication.

Helli, M.H. (1967). Iza Favaed fi Sharh Moshkelat Qavaed. Qom: Eslameilian Institute.

Helli, N. (1998). Al-Mokhtasar Nafe fi Fiqh Imamiyah (6^th ed.). Qom: Esmaeilian Publication.

Hur Ameli, M.H. (1989). Vasaelol Shiah. Qom: Islamic Publication Office.

Kazemi, J. (1986). Masalek Afham ela Ayat Ahkam (2^nd ed.). Tehran: Mortazavi Bookshop.

Khansari, A.Y. (1985). Jameol Madarek fi Sharh Mokhtasar Nafe. Qom: Esmaeilian Institute.

Khoei, A. (2001). Taklamah Menhaj. Qom: Imam Khoei Institute.

Khomeini, R. (No date). Tahrirol Vasilah. Qom: Darol Elm Publication.

Koleyni, A.J. (1987). Al-Kafi (4^th ed.). Tehran: Darol Kotob Islamiyah.

Lankarani, M. F. (2000). Tafsil Shariah fi Sharh Tahrir Vasilah. Qom: Aemeh Atahr.

Majlesi, M. M. (1986). Melaz Ekhyar fi Fahm Tahzib Akhbar. Qom: Marashi Najafi.

Makarem Shirazi, N. (2004). Safinatol Nejah va Moshkelat Hoda va Mesbah Saadat. Iraq: Kashefol Qeta Publication.

Marashi, S. (1995). Qesas Ala Zou Quran val Senah. Qom: Ayatollah Marashi Najafi.

Najafi, M. S. (1984). Javaherol Kalam fi Sharh Sharaye Islam (7^th ed.). Beirut: Dar Ehya Torath Arabi.

Nouri, M.H. (1988). Mostadrakol Vasael va Mostanbetol Masael. Beirut: Aal Bayt Institute.

Rohani, S. (1992). Fiqh Sadiq (1^st ed.). Qom: Imam Sadiq Institute.

Sadooq, M. (1993). Man La Yahzarah Faqih. Qom: Elmiyeh Institute.

Shahroudi, M. (1998). Necessities in criminal law. Tehran: Dadgostar Publication.

Tabrizi, J. A. (2005). Tanqih Mabani Ahkam. Qom: Islamic Publication Office.

Tousi, J.H. (1980). Al-Nahayah fi Mojarad Fiqh val Fatava. Beirut: Darol Ketab Arabi.

Tousi, J.H. (1987). Tahzib Ahkam (4^th ed.). Tehran: Darol Ketab Islamiyah.

Tousi, M.H. (1988). Vasilah Ela Neyl Fazilah. Qom: Ayatollah Marashi Najafi.

Yazdi, M. (1986). Principles of jurisprudence. Tehran: Islamic Publication Center.