ولایت حاکم شرع بر تزویج و طلاق سفیه و مجنون از نظر امامیه و اهل سنت
محورهای موضوعی : حقوق خصوصیعبدالجبار زرگوش نسب 1 , محدثه آبیار 2
1 - دانشیار دانشگاه ایلام
2 - کارشناس ارشد رشته فقه , مبانی حقوق اسلامی دانشگاه ایلام
کلید واژه: طلاق, ازدواج, سفیه, مجنون, ولایت حاکم, قیم,
چکیده مقاله :
حاکم شرع قیم است و شرعاً می‌تواند شخصی را قائم مقام خود به عنوان قیّم برای محجورین مانند سفیه ومجنون منصوب کند، وقیمومیت نوعی ولایت است که با نصب حاکم شرع یا دادگاه، به‌منظور حمایت از محجورین واداره امورشان آغاز می‌شود. در این پژوهش که به روش توصیفی_تحلیلی صورت گرفته است، به اختلاف نظر میان فقهای امامیه و اهل سنت در ولایت حاکم بر تزویج و طلاق سفیه و مجنون می پردازد. میان مذاهب چهارگانه ی اهل سنت نیز تضارب آرا وجود دارد. نظریه ی مختار نویسندگان پژوهش حاضر، این است که حاکم، تنها بر تزویج و طلاق از جانب مجنون ولایت دارد و آن هم در صورتی است که مجنون، اولیای دیگری نظیر پدر، جد پدری و وصی آن دورا نداشته باشد؛ اما درباره‌ی تزویج و طلاق سفیه، به نظر می‌رسد حاکم هیچ ولایتی ندارد؛ زیرا مقصود اصلی از ازدواج و طلاق، مال نیست که سفیه را در این دو امر، محجور بدانیم. در مواردی که حاکم، ولایت دارد، رعایت مصلحت و غبطه لازم است.
The Islamic ruler is considered to be the guardin of incapacitated people like fools and insanes and has the authority to assiagn another individual as a substitute for himself. Guardianship is a kind of custodianship established by the interdiction of the religious governor or the court with the aim of protecting them and controlling their affairs. This study, using a descriptive-analytical approach, examines the differences of opinion that exist among Imammiyah and Sunni Jurisprudents about the guardianship of the religious governor in the marriage and the divorce of the natural fool and insane.There are also disputes over the issue in four sunni sects. The opinion of authors of the present study is that the ruler has only guardianship over the marriage and the divorce on behalf of the insane in case the insane does not have any other guardian like father, paternal grandfather and their executors. But about the marriage and the divorce of the fool, it seems that the ruler has no guardianship because the major aim of marriage and divorce is not property so that we consider the fool incapacitated in these two cases. In all cases that the ruler has guardianship, it is necessary to observe the propriety and interest.
قران کریم
1. ابن‌ادریس حلّى،محمد،(1410 ق)، السرائر، دفتر انتشارات اسلامى، قم.
2. ابن‌بابویه، محمدبنعلی،(1403 ق)،معانی الأخبار، دفتر انتشارات اسلامى، قم.
3. ابن‌بابویه، محمدبنعلی،( (1413 ق)،من لایحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامى، قم.
4. ابنجنید اسکافى،محمدبناحمد،(1416 ق)،مجموعة فتاوى ابن جنید، دفتر انتشارات اسلامى ، قم.
5. ابنقدامه مقدسی،عبدالله،(1388 ق)، المغنی، مکتبة القاهرة، قاهرة.
6. ابننجیم مصری،زینالدین،(بی‌تا)، البحر الرائق ، دار الکتاب الإسلامی، بیروت.
7. اصفهانى،محمد،(1416 ق)،کشف اللثام ، دفتر انتشارات اسلامى ، قم.
8. امام خمینى، روحاللّه،(بی‌تا)، تحریر الوسیلة، مؤسسه دار العلم، قم.
9. بحرانى،حسین،(بی‌تا)، الأنوار اللوامع ، مجمع البحوث العلمیة، قم.
10. بحرانی،یوسف،(1405 ق)، الحدائق الناضرة، دفتر انتشارات اسلامى ، قم.
11. بحرالعلوم، محمد،(1403 ق)، بلغة الفقیه، منشورات مکتبة الصادق، تهران.
12. بهوتی، منصور،(1420 ق)، کشاف القناع، دار الفکر، بیروت.
13. بهوتی، منصور،( (1427ق)، المِنَحُ الشَّافِیات ، دارکنوز إشبیلیا، السعودیة.
14. جبعی عاملى، زینالدینبنعلى،(1410ق)، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، کتابفروشى داورى، قم.
15 .جبعی عاملى، زینالدینبنعلى،( (1413ق)،مسالک الافهام، مؤسسة المعارف الإسلامیة، قم.
16. جعفری لنگرودی،محمدجعفر،(1386)، حقوق خانواده، گنج دانش، تهران.
17. حرانى، حسنبنعلى،(1404 ق)، تحف العقول، انتشارات جامعه مدرسین، قم.
18. حر عاملی،محمدبنحسن،(1409 ق)، وسائل الشیعه، مؤسسة آل البیت (ع)، قم.
19. حسینی عاملی،علىبنمحمد،(1418 ق)، ریاض المسائل، مؤسسه آل البیت (ع)، قم.
20. حکیم، محسن،(1416 ق)، مستمسک العروة الوثقی، مؤسسة دارالتفسیر، قم.
21.حلّى سیوری،مقداد،(1404ق)،التنقیح الرائع ، انتشارات کتابخانه آیةالله مرعشى، قم.
22. حمدعبدالله، (بی‌تا)، شرح زادالمستقنع، دار صادر، بیروت.
23. حیاتی،علیعباس،(1391ش)، حقوق مدنی اشخاص و محجورین، نشر میزان، تهران.
24. خرشی، محمد،(بی‌تا)، شرح مختصرخلیل للخرشی، دارالفکر للطباعة، بیروت.
25. خوانسارى،احمدبنیوسف،(1405ق)، جامع المدارک، مؤسسه اسماعیلیان، قم.
26. خویی،سیدابوالقاسم،(1418ق)، موسوعة الامام الخوئی، مؤسسة احیاء آثارالامام الخوئی، قم.
27. دسوقی،محمد،(بی‌تا)، حاشیةالدسوقی ، دارالفکر، بیروت.
28. رملی، شمسالدین،(1404 ق)، نهایةالمحتاج ، دارالفکر، بیروت.
29. رویانی، عبدالواحد،(2009 م)، بحرالمذهب، دارالکتب العلمیة، بیروت.
30. ریمی، محمد،(1419 ق)،المعانی البدیعة ، دارالکتب العلمیة، بیروت.
31. زبیدى، محمد،(1414 ق)،تاج العروس ، دار الفکر للطباعة و النشر، بیروت.
32. زحیلی، وهبه،(1405 ق)،الفقه الاسلامی وادلته، دار الفکر، دمشق.
33. زیلعی، عثمان،(1313ق)،تبیین الحقائق یةالشِّلْبِیِّ، المطبعة الأمیریة، بیجا.
34. سرخسی، محمد،(1414 ق)،المبسوط، دارالمعرفة، بیروت.
35. سعدی،جلالالدین،(1423 ق)،عقدالجواهرالثمینة ، دارالغرب الإسلامی، بیروت.
36. سفارینی،محمدبنأحمد،(1428ق-2007 م)،کشف اللثام ، وزارةالأوقاف الإسلامیة،کویت.
37. شربینی،شمسالدین،(1415 ق)، مغنی المحتاج، دار الکتب العلمیة، بیروت.
38. شیرازى،قدرتالله انصارى وپژوهشگران،(1429 ق)، موسوعة أحکام الأطفال و أدلتها، مرکز فقهى ائمه اطهار (ع)، قم.
39. صفایی،سید حسین،(1348ش)،دوره مقدماتی حقوق مدنی، اشخاص و خانواده، موسسه عالی حسابداری، تهران.
40. طوسى،محمد،( 1407 ق)،الخلاف، دفتر انتشارات اسلامى ، قم.
41. طوسى،محمد،( (1387 ق)،المبسوط فی فقه الإمامیة، المکتبة المرتضویة، تهران.
42. عاملى، محمدبنعلى،(1411ق)، نهایة المرام ،دفتر انتشارات اسلامى ، قم.
43.عراقی،ضیاءالدین،(1414 ق)،شرح تبصرة المتعلمین، دفتر انتشارات اسلامى، قم.
44.علامه حلّى،حسن،(1410 ق)، إرشاد الأذهان ، دفتر انتشارات اسلامى، قم.
45. علامه حلّى،حسن،( (1420 ق)،تحریرالأحکام الشرعیة،مؤسسه امام صادق(ع)،قم.
46. علامه حلّى،حسن،( (1388 ق)، تذکرة الفقهاء، مؤسسة آل البیت، قم.
47. علامه حلّى،حسن،( (1413 ق)، قواعد الاحکام، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
48.عوفی،عوض،(1423 ق)،الولایة فی النکاح،عمادةالبحث العلمی بالجامعة الإسلامیة،المدینة المنورة.
49.فقعانى،علی،(1418 ق)،الدر المنضود ، مکتبة إمام العصر(عج) العلمیة، قم.
50.فیض کاشانى،محمدمحسن،(بی‌تا)،مفاتیح الشرائع، انتشارات کتابخانه آیةالله مرعشى ،قم.
51.قاسم‌زاده،سید مرتضی،(1380)،«ازدواج غیر رشید، مجنون و بیمار جسمی یا روحی خطرناک»، فصلنامه دیدگاه‌های حقوقی، دانشکده علوم قضایی و خدمات اداری، شماره بیست وسوم.
52.کاتوزیان،ناصر،(1388 ش)، دوره حقوق مدنی خانواده، شرکت سهامی انتشار، تهران.
53.کاسانی،علاءالدین،(1406 ق)، بدائع الصنائع ، دارالکتب العلمیة، بیروت.
54.کاشف‌الغطاء،محمد،(1359 ق)،تحریر المجلة، المکتبة المرتضویة، نجف اشرف.
55.کرکى،علی،(1414 ق)،جامع المقاصد، مؤسسه آل البیت (ع)، قم.
56.کلینى، محمد،(1407 ق)، الکافی، دار الکتب الإسلامیة، تهران.
57.لنکرانى،محمدفاضل،(1425 ق)،تفصیل الشریعة ،مرکز فقه ائمه اطهار ، قم.
58.ماوردی،ابوالحسن،(1419 ق)،الحاوی الکبیرفی فقه مذهب الإمام الشافعی،دارالکتب العلمیة، بیروت.
59.محقق حلی، نجمالدین جعفربنالحسن،(1408 ق)، شرائع الاسلام، مؤسسة اسماعیلیان، قم.
60. محقق حلی، نجمالدین جعفربنالحسن،( (1418 ق)،المختصرالنافع،مؤسسة المطبوعات الدینیة،قم.
61. مرداوی،علاءالدین،(بی‌تا)، الإنصاف ،إحیاء التراث العربی، بیروت.
62. مکارم شیرازی،ناصر،(1424 ق)، کتاب النکاح، انتشارات مدرسه امام علی (ع)، قم.
63. منصور،جهانگیر،(1391 ش)،مجموعه قوانین اساسی و مدنی، نشر دوران، تهران.
64.الموسوعةالفقهیةالکویتیة،(1404 - 1427 ق)، وزارة الأوقاف الإسلامیة، کویت.
65.نجدی،عبدالرحمن،(1397 ق)،حاشیةالروض المربع ، بینا، بیجا.
66.نجفى، محمدحسن، (1404 ق)،جواهر الکلام ، دار إحیاء التراث العربی، بیروت.
67.نراقى،احمدبنمحمد،(1417 ق)،عوائد الأیام، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، قم.
68.نراقى،احمد، (1415 ق)،مستند الشیعة، مؤسسه آل البیت علیهمالسلام، قم.
69.نووی، محیالدین، (بی‌تا)،دقائق المنهاج، دار ابن حزم، بیروت.
70. نووی، محیالدین، (1412 ق)، روضةالطالبین و عمدةالمفتین، المکتب الإسلامی، بیروت.
71.هندی،علاءالدین،(1405 ق)،کنز العمال، مؤسسة الرسالة، بیروت.
72.یزدی،سید محمدکاظم،(1409 ق)،العروة الوثقی، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات،بیروت
73.یمنی،یحیی،) 1421 ق)،البیان فی مذهب الإمام الشافعی،دارالمنهاج،جدة.
_||_Allameh Helli, H. (1388). Tazkirat al-Fogaha. Qom: Al Al- Bayat institute.
Allameh Helli, H. (1410). Ershad al-Azhan. Qom: Islamic publication institute.
Allameh Helli, H. (1413). Qawaed al-Ahkam. Qom: Islamic publication institute.
Allameh Helli, H. (1420).Tahreer al-Ahkam al-Sharia. Qom: Emam Sadeq institute.
Almosuah Alfakhyah Alkuwaityeh.Kuwait: Wazarat Alawkaf Islamic.
Ameli, M. (1411). Nahayat al-Maram.Qom: Islamic publication institute.
Araqi, Z. (1414). Sharh-e-Tabsarah al-Mutaalemin. Qom: Islamic publication institute.
Bahouti, M. (1420). Kashaf al-Qana.Beirut: Dar Al-Fekr.
Bahouti, M. (1427). Almenah al-Shafiyat. Saudi Arabia: Dar Kunooz.
Bahrani, H. (n. d.). Al-Anwar al-Lawamea.Qom: Majmah Al-bohouth Al-Elmiyah.
Bahrani, Y. (1405). Al-Hadaeq al-Nadhirah. Qom: Islamic publication institute.
Bahrololoom, M. (1403). Beloqat al-Faqih. Tehran: Alsadaq publication institute.
Dasouqi, M. (n. d.). Hashiyah al-Dasouqi.Beirut: Darl Al-Fekr.
Easfahani, M. (1416). Kashfh al-Letham. Qom: Islamic publication Institute.
Faqaani, A. (1418). Al-Dor al-Mandhud. Qom: Emam Alasar Institute.
Feiz Kashani, M. (n. d.). Mafateeh al-Sharayeh. Qom: Mraashi Library Publication.
Hakim, M. (1416). Mostamsik al-Orwah al-Wothqa.Qom: Dar Al-Tafsir Institute.
Hamd Abdullah. (n. d.). Sharha Al-Zad Al-Mostaqnah. Beirut: Dar Sadar.
Harani, H. (1404).Tuhaf al-Oqool.Qom: Jameah Modraseen Publication.
Hayati, A. (1391). Civil Law for Individuals and Incapicitated People. Tehran: Mizan Publication.
Helli Saywari, M. (1404). Al-Tanqih Al-Raeh.Qom: Mrashi Library Publication.
Hindi, A. (1405). Kanz al-Amal. Beirut: Al-rasalah Institute.
Horr Ameli, M. (1409).Wasael al-Shiah.Qom: Al Al-Bayt Institute.
Hosseini Ameli, A. (1418). Reyadh al-Masail. Qom: Al Al-bayt Institute.
Ibn Baboya, M. (1403). Maani al-Akhbar. Qom: Islamic Publication Office.
Ibn Baboya, M. (1413). Man la Yahdharohah al-Faqih. Qom: Islamic Publication Office.
Ibn Edris Helli, M. (1410). Al-Saraer. Qom: Islamic Publication Office.
Ibn Jonayd, M. (1416). Ibn Jonayd Ftawa Collection. Qom: Islamic Publication Office.
Ibn Najim Mesri, Z. (n. d.). Al-Bahr al-Raeq. Beirut: Dar Al-Ketab Al-Islami.
Ibn Qadamah, A. (1388). Al-Moqni. Cairo: Maktab Al-Qaherah.
Jabai Ameli, Z. (1410). Al-Rowdhah al-Bahiyah fi Sharh al-Loma al-Dameshqiya. Qom: Dawari Bookstore.
Jabai Ameli, Z. (1413). Masalik al-Afham.Qom: Maaref Al-Eslamiyyah institute.
Jafari Langroudi, M. (1386). Family Law.Tehran: Ganj Danesh.
Karaki, A. (1414). Jameh al-Maqased. Qom: Al Al-Bayt institute.
Kasani, A. (1406). Bdaei al-Sanaei. Beirut: Dar Al-Kotob Al-Elmiyah.
Kashifalqata, M. (1359). Tahrir al-Majllah. Najaf: Almortadhawiyah Institute.
Katouzian, N. (1388). Review of Family Civil Law.Tehran: Enteshar Institute.
Khansari, A. (1405). Jameh al-Madarek. Qom: Esmailyan Institute.
Khoee, S. (1418). Mosawat al-Imam al- Khoee. Qom: Ehya Athar Al-Imam Al-khoee Institute
Khorashi, M. (n. d.). Sharh Mokhtasar Khalil Le-Khorashi. Beirut: Dar Al-Fekr.
Koleini, M. (1407). Al-Kafi. Tehran: Dar-Al-Kotoob Al-Eslamiyah.
Lankarani, M. (1425). Tafsil al-Shriah. Qom: Aemeh Athar Jurisprudential Center.
Makarm Shirazi, N. (1424). Ketab al-Nikah. Qom: Emam Ali Institute.
Mansour, J. (1391). Collection of Constitutional and Civil Law. Tehran: Dawaran Institute.
Mardawi, A. (n. d.). Al-Ensaf. Beirut: Ehyah Al-Torath Al-Arabi.
Mawardi, A. (1419). Al-Hawi al-Kabeer fi Fiqh Mazhab al-Imam al-Shafeei. Beirut: Dar Al-Kotob Al-Elmiyah.
Mohaqeq Helli, N. (1408). Sharaya al-Islam. Qom: Esmaailyan Institute.
Mohaqeq Helli, N. (1418). Al-Mukhtasar al-Nafih. Qom: Almatbuat Al-Dinyah Institute.
Mousavi Khomeini, R. (n. d.).Tahrir al-Wasilah. Qom: Dar-Al-Elam Institute.
Najafi, M. (1404). Jawaher al-Kalam. Beirut: Dar Al-Ihya Altorath Al-Arabi.
Najdi, A. (1397). Hashyat al-Roadh al-Morabah. no place: no publication.
Naraqi, A. (1415). Moustand al-Shiah. Qom: Al Al-Bayt Institute.
Naraqi, A. (1417). Awaed al-Ayam.Qom: Islamic Propaganda Publication.
Noawi, M. (1412). Rowdha al-Talebeen. Beirut: Al-Maktab Al-Eslami.
Noawi, M. (n. d.). Daqaeq al-Minhaj. Beirut: Dar Ibn Hazm.
Oufi, A. (1423). Alwalayah fi al-Nikah. Madinah: Amadat Al-Bahth Al-Elmi.
Qasemzadeh, S. M. (1380). Marriage of the Minor, Fool, and Mental or Physical Patient. Faslanamah Dedgah haya Qazai, 23
Ramli, S. (1404). Nahayat al-Mohtaj. Beirut: Dar Al-Fekr.
Rimi, M. (1419). Al-Maani al-Badiah. Beirut: Dar Al-Kotob Al-Elmiyah.
Ruyani, A. (2009). Bahr al-Madhab. Beirut: Dar Al-kotob Al-Elmiyah.
Sadi, J. (1423). Aqd al-Jawaher. Beirut: Dar Al-Qarb Al-Eslami.
Safaei, S. (1348). Introductory Review of Civil Law, Individuals, and Family. Tehran: Hesabdari Institute.
Safarini, M. (1428). Kashf al-Letham. Kuweit: Wazart Al-Awqaf.
Sarakhsi, M. (1414). Al-Mabsout. Beirut: Dar Al-Marafah.
Sharbini, S. (1415). Moqni al-Mohtaj. Beirut: Dar Al-Kotob Al-Elmiyah.
Shirazi, Q. et al. (1429). Mosouat Ahkam al-Atfal wa Adelatiha. Qom: Aemeh Athar Jurisprudential Center.
Tusi, M. (1387). Al-Mabsut fi Fiqh al-Imamiyah. Tehran: Al-Mortadhawiyah Institute.
Tusi, M. (1407). Al-Khalaf. Qom: Islamic Publication Office.
Yamani, Y. (1421). Al-Byan fi Mazhab al-Imam al-Shafeei. Jadah: Dar Al-minhaj.
Yazdi, S. (1409). Al-Orwah al-Wuthqa. Beirut: Al-Alami Le Matbooat Institute.
Zilaei, O. (1313). Tabyeen al-Haqaeq. no place: Al-Matbaa Al-Amiriyah.
Zobeidi, M. (1414). Taj al-Aroos. Beirut: Dar Al-Fekr.
Zuhayli, W. (1405). Al-Fiqh al-Eslami wa Adalatah. Damascus: Dar Al-fekr