آثار شرط عوض بر عقود رایگان تملیکی
محورهای موضوعی : حقوق خصوصیسمیه ظهوری 1 , حمید ابهری 2 , فخر الدین اصغری آقامشهدی 3
1 - ستادیار، گروه حقوق و الهیات، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران.
2 - استاد، گروه حقوق خصوصی، دانشکاه مازندران، بابلسر، ایران.
3 - استاد، گروه حقوق خصوصی، دانشکاه مازندران، بابلسر، ایران.
کلید واژه: اثر, شرط عوض, عقد رایگان, هبه معوض,
چکیده مقاله :
از میان عقود رایگان تملیکی متعددی که در قانون مدنی از آنها یاد شده تنها در عقد هبه از امکان قرار دادن شرط عوض ضمن آن بحث گردیده و در سایر عقود مجانی چیزی بیان نشده است. ولی نویسندگان حقوقی با توجه به ماده 801 امکان درج شرط عوض را در همه عقود رایگان تملیکی پذیرفتهاند. مطابق قواعد عمومی اصولا شرط ضمن عقد تاثیری بر عقد ندارد و تنها شرط است که از عقد اثر می پذیرد و با انحلال آن از بین میرود. اما این اصل کلی در عقود رایگانی که ضمن آنها شرط عوض میشود با تردید روبرو است، زیرا با دقت در برخی مواد قانون مدنی میتوان دریافت که شرط عوض در برخی موارد بر عقد رایگان تاثیر می گذارد و حتی موجب تغییر ماهیت عقد می گردد. لذا این پژوهش با رویکرد بررسی آثاری که از درج شرط عوض بر عقود رایگان تملیکی ایجاد میشود با مطالعه کتب فقهی و حقوقی و همچنین قانون مدنی به بیان این آثار می پردازد.
Among various kinds of free possessive contracts mentioned in Civil Law, Hebe contract is claimed to be the only one that can include condition of consideration. According to article 801, however, legal authors believe that this condition can be stated in all free possessive contracts. Generally speaking, condition terms of contract exert no effects on contracts, rather it is only influenced by contract. Nevertheless, this general rule is doubted in those contracts with the term of consideration, since some articles of the Civil Law imply that the condition of consideration influences free contracts in some cases and even can affect some changes in the identity of contracts. Therefore, the current research seeks to investigate the effects of condition of consideration on free possessive contracts via examining the Civil Law and Jurisprudence and Law literature.
اسدی حلی(علامه)، حسن بن یوسف. (1420ق). تحریر الاحکام الشریعه علی مذهب الامامیه(ط- الحدیثه) ، ج4، قم: موسسه آل صادق علیه السلام.
اسدی حلی، حسن بن یوسف. (1413ق). قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام، ج3، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،
اصفهانی، محمد تقی(مجلسی اول). (1400ق). یک دوره فقه کامل فارسی. تهران: موسسه و انتشارات فراهانی.
اصغری آقمشهدی، فخرالدین؛ محمدی، سام؛ مصطفوی، زهرا. (1393). شرایط تحقق خیار غبن. فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، ۱۰(۳۷): 36-11.
امامی، سید حسن. (1364. حقوق مدنی جلد ۱. تهران: انتشارات اسلامیه.
امامی، سید حسن. (1364). حقوق مدنی، ج2. تهران: انتشارات اسلامیه.
امامی، سید حسن. (1364). حقوق مدنی، ج5. تهران: انتشارات اسلامیه.
امامی خوانساری، محمد. (بی تا). الحاشیه الثانیه علی المکاسب، بی نشر.
انصاری، مرتضی. (1414ق). رسائل فقهیه، قم. کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
بصری بحرانی، محمد امین. (1413ق). کلمه التقوی، ج4. قم: سید جواد وداعی.
بهبهانی، محمد باقر. (1310). رساله عملیه متاجر وحید بهبهانی. تهران: حاج شیخ رضا تاجر تهرانی.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (1378). عقد کفالت. تهران: کتابخانه گنج دانش.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (1380). حقوق اموال. تهران: کتابخانه گنج دانش.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (1381). مبسوط در ترمینولوژی حقوق، ج4. تهران: کتابخانه گنج دانش.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر. (1382). فرهنگ عناصر شناسی. تهران: کتابخانه گنج دانش.
حسینی شیرازی، سید صادق. (1427ق). المسائل الاسلامیه مع المسائل الحدیثه. قم: منشورات رشید.
حسینی عاملی، سید جواد. (1419ق). مفتاح الکرامه فی شرح القواعد العلامه، ج22. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
حسینی مراغی، میرفتاح. (1417ق). العناوین الفقهیه، ج2. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
حلی، محمد بن حسن. (فخر المحققین). (1387ق). ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، ج3. قم: موسسه اسماعیلیان.
حلی، جعفر بن حسن. (محقق). (1408ق). شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج2. قم: موسسه اسماعیلیان، قم.
خسروی، حامد؛ حاجی عزیزی، بیژن؛ نیازی، قدرت الله. (1395). ماهیت رجوع و تمایز آن از مفاهیم مشابه. مطالعات فقه و حقوق اسلامی، ۸ (۱۵): 174-147.
ره پیک، حسن (1387)، حقوق مدنی- عقود معین، ج2، تهران، انتشارات خرسندی.
سبزواری، سید عبد الاعلی(1413ق)، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، ج15، قم، موسسه المنار-دفتر حضرت آیه الله.
سبزواری، سید عبد الاعلی (1413ق)، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، ج26، قم، موسسه المنار- دفتر حضرت آیه الله.
سیوری حلی، مقداد بن عبدالله (1403ق)، نضد القواعد الفقهیه علی مذهب الامامیه، قم، انتشارات کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی-ره.
شهبازی، محمد حسین (1385)، مبانی لزوم و جواز اعمال حقوقی، تهران، نشر میزان.
صافی گلپایگانی، لطف الله (1416ق)، هدایه العباد، ج2، قم، دار القرآن الکریم.
صافی گلپایگانی، لطف الله (1417)، جامع الاحکام، ج2، قم، انتشارات حضرت معصومه سلام الله علیها.
صفایی، سید حسین (1393)، دوره مقدماتی حقوق مدنی-اشخاص و اموال، ج1، تهران، نشر میزان.
طاهری، حبیب الله (1418ق)، حقوق مدنی، ج4، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طباطبایی حائری، سید علی (بی تا)، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل (ط- القدیمه)، ج1، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام.
طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم (1414ق)، تکمله العروه الوثقی، ج1، قم، کتابفروشی داوری.
طرابلسی، عبدالعزیز(ابن براج) (1406ق)، المهذب، ج2، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طوسی، محمد بن حسن (1400ق)، النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دار الکتاب العربی.
عاملی، زین الدین بن علی(شهید ثانی) (1413ق)، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، ج6، قم، موسسه المعارف الاسلامی.
عاملی، محمد بن حسن (حر) (1409ق)، تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج19، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام.
عمید، موسی (بی تا)، هبه و وصیت در حقوق مدنی ایران، بی نا.
غروی نائینی، میرزا محمد حسین (1373ق)، منیه الطالب فی حاشیه المکاسب، ج2، تهران، المکتبه المحمدیه.
کاتوزیان، ناصر (1379)، حقوق مدنی قواعد عمومی قراردادها، ج2، تهران، شرکت سهامی انتشار.
کاتوزیان، ناصر (1382)، دوره مقدماتی حقوق مدنی- اموال و مالکیت، تهران، نشر میزان.
کاتوزیان، ناصر (1384)، دوره عقود معین حقوق مدنی: عطایا هبه، وقف، وصیت، ج3، تهران، شرکت سهامی انتشار.
کاتوزیان، ناصر (1384)، دوره مقدماتی حقوق مدنی- درسهایی از عقود معین، ج1، تهران، کتابخانه گنج دانش.
کاتوزیان، ناصر (1384)، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، تهران، نشر میزان.
کاتوزیان، ناصر (1385)، حقوق مدنی قواعد عمومی قراردادها، ج1، تهران، شرکت سهامی انتشار.
کاتوزیان، ناصر (1385)، دوره عقود معین (4) حقوق مدنی: عقود اذنی – وثیقه های دین، ج4، تهران، شرکت سهامی انتشار.
کاتوزیان، ناصر (1387)، حقوق مدنی قواعد عمومی قراردادها، ج5، تهران، شرکت سهامی انتشار.
گیلانی، ابوالقاسم(میرزای قمی) (1413ق)، جامع الشتات فی اجوبه السوالات، ج2، تهران، موسسه کیهان.
محقق داماد، سید مصطفی (1387)، بررسی فقهی حقوق خانواده نکاح و انحلال آن، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی.
محقق کرکی، علی بن حسین( 1409ق)، رسائل المحقق الکرکی، ج1، قم، کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی و دفتر نشر اسلامی.
محمدی، علی(بی تا)، شرح تبصره المتعلمین، ج2، بی نا.
مشکینی، میرزا علی (بی تا)، مصطلحات الفقه، قم، بی نا.
مصطفوی، سید محمد کاظم (1423)، فقه المعاملات، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
مظفر، محمدرضا (بی تا)، حاشیه المظفر علی المکاسب، ج2، قم، حبیب.
موسوی گلپایگانی، سید محمد رضا (1393ق)، وسیله النجاه، ج2، قم، چاپخانه مهر.
موسوی گلپایگانی، سید محمد رضا (1413ق)، هدایه العباد، ج2، قم، دار القرآن الکریم.
نجفی، حسین (1427ق)، مصطفی الدین القیم، نجف اشرف- عراق، دفتر حضرت آیه الله نجفی.
نجفی، محمد حسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج28، بیروت-لبنان، دار احیاء التراث العربی.
نراقی، مولی احمد (1422ق)، رسائل و مسائل، ج1، قم، کنگره نراقیین ملا مهدی و ملا احمد.
_||_Asadi Hali (Allameh), H (1998), Tahrir al-Ahkam al-Shari'a Ali Madhhab al-Umamiya (Ta-Hadith), Volume 4, Qom, Al-Sadiq Institute.
Asadi Hali, H (1991), The Rules of Laws in the Knowledge of Halal and Haram, Volume 3, Qom, Islamic Publications Office affiliated with the Qom Seminary Teachers Society,
Esfahani, M (1st Majlesi) (1978), a complete Persian jurisprudence course, Tehran, Farahani Institute and Publications.
Asghari Aqhamshahdi, F, Mohammadi, S, Mostafavi, Z (2013), the conditions for the realization of Khayar Ghoban, Islamic Jurisprudence and Law Research Quarterly, 10th year, Vol. 37, pp. 11-36.
Emami, S(1985), Civil Rights, Volume 1, Tehran, Islamia Publications.
Emami, S(1985), Civil Rights, Volume 2, Tehran, Islamia Publications.
Emami, S (1985), Civil Rights, Volume 5, Tehran, Islamia Publications.
Emami Khansari, M(B.T.A.), al-Hashiya al-Thaniyyah Ali al-Makasib, unpublished.
Ansari, M (1994), Rasalay al-Faqih, Qom, World Congress in honor of Sheikh Azam Ansari.
Basri Bahrani, M(1993), Kalma al-Taqwi, vol. 4, Qom, Seyyed Javad Wadai.
Behbahani, M (1931), Vahid Behbahani's Practical Treatise, Tehran, Haj Sheikh Reza Tajer Tehrani.
Jafari Langroudi, M (1999), Guaranty Contract, Tehran, Ganj Danesh Library.
Jafari Langroudi, M (2001), property rights, Tehran, Ganj Danesh Library.
Jafari Langroudi, M (2002), Expanded on Legal Terminology, Volume 4, Tehran, Ganj Danesh Library.
Jafari Langroudi, M (2003), Culture of Elements, Tehran, Ganj Danesh Library.
Hosseini Shirazi, S (2007), Al-Masal al-Islamiyya with al-Masal al-Hadithah, Qom, Rashid Manifesto.
Hosseini Ameli, S (1999), Miftah al-Karamah fi Sharh al-Qasas al-Allamah, vol. 22, Qom, Islamic Publications Office affiliated with the Qom Theological Seminary Society.
Hosseini Maraghi, M (1997), Al-Anawin al-Faqhiyyah, vol. 2, Qom, Islamic Publication Office affiliated with the Qom Seminary Society of Teachers.
Hali, M (Fakhr al-Muhaqqin) (1968), Izbah al-Fawad in the description of the problems of al-Qasas, vol. 3, Qom, Ismailian Institute.
Hali, J (Muhhaqq) (1988), Islamic Laws in Halal and Haram Issues, Volume 2, Qom, Ismailian Institute, Qom.
Khosravi, H, Haji Azizi, B, Niazi, Q (2015), the nature of reference and its distinction from similar concepts, Studies in Fiqh and Islamic Law, year 8, number 15, pp. 147-174.
Rahepik, H (2007), Civil Laws - Moin contracts, Vol. 2, Tehran, Khorsandi Publications.
Sabzevari, S (1993), Mahdez al-Ahkam fi bayan halal va haram, vol. 15, Qom, al-Manar Institute - office of Hazrat Ayatollah.
Sabzevari, S (1993), Mahdez al-Ahkam fi bayan halal wa haram, vol. 26, Qom, al-Manar Institute - Office of Hazrat Ayatollah.
Siori Hali, M (1983), Nazd al-Qasas al-Fiqhiyyah Ali Madhhab al-Umamiyah, Qom, Aya Allah Murashi Najafi Library Publications.
Shahbazi, M (2006), Basics of Necessity and Permissibility of Legal Actions, Tehran, Mizan Publishing House.
Safi Golpayegani, L (1996), Hidayeh al-Abad, vol. 2, Qom, Dar al-Qur'an al-Karim.
Safi Golpayegani, L (1997), Jame al-Ahkam, vol. 2, Qom, Hazrat Masoumeh.
Safaei, S (2013), Introductory Course on Civil Rights-Persons and Property, Volume 1, Tehran, Mizan Publishing House.
Taheri, H (1998), Civil Rights, Vol. 4, Qom, Islamic Publications Office affiliated with Qom Seminary Teachers Society.
Tabatabai Haeri, S (B.T.A.), Riyad al-Masail in the research of al-Ahkam with evidence (T-Qadimah), vol. 1, Qom, Al-Al-Bayt Institute.
Tabatabaei Yazdi, S (1994), Completed Al-Arwa Al-Waghti, Volume 1, Qom, Davari Bookstore.
Trapolisi, A (Ibn Baraj) (1986), Al-Muhadzb, Volume 2, Qom, Islamic Publication Office affiliated with the Qom Seminary Society of Teachers.
Tusi, M (1980), Al-Nahaye fi Majdar Fiqh and Al-Fatawi, Beirut, Dar al-Kitab al-Arabi.
Ameli, Z (Shahid Sani) (1993.), Masalak Al-Afham al-Tankih Shar'e al-Islam, Volume 6, Qom, Islamic Encyclopaedia Institute.
Ameli, M (1989), the description of Shi'ite means to the study of Islamic matters, vol. 19, Qom, Al-Al-Bayt Institute.
Amid, M (Beta), gift and will in Iran's civil rights, Bina.
Gharavi Naini, M (1954.), Maniyah al-Talib in the margins of al-Makasab, vol. 2, Tehran, Al-Muhammadiyah School.
Katouzian, N (2000), Civil Laws, General Rules of Contracts, Volume 2, Tehran, Publishing Company.
Katouzian, N (2012), Civil Rights - Property and Ownership Introductory Course, Tehran, Mizan Publishing House.
Katouzian, N (2004), Civil Rights: Ataya Hebe, Waqf, Wasit, Volume 3, Tehran, Publishing Company.
Katouzian, N (2004), Civil Laws Introductory Course - Lessons from Moeen Contracts, Volume 1, Tehran, Ganj Danesh Library.
Katouzian, N (2004), Civil Law in the Current Legal Order, Tehran, Mizan Publishing House.
Katouzian, N (2006), Civil Laws, General Rules of Contracts, Volume 1, Tehran, Publishing Company.
Katouzian, N (2016), period of Moin contracts (4) civil rights: consent contracts - debt securities, vol. 4, Tehran, publishing company.
Katouzian, N (2008), civil rights, general rules of contracts, vol.5, Tehran, publishing company.
Gilani, A (1993), Jame al-Shatt fi Ajuba al-Sawalat, Vol. 2, Tehran, Keihan Institute.
Mohagheq Damad, S (2007), jurisprudential review of the family law of marriage and its dissolution, Tehran, Islamic Sciences Publishing Center.
Mohagheq Karki, A (1989), Rasaila al-Mhogheq al-Karki, Vol. 1, Qom, Ayatollah Marashi Najafi Library and Islamic Publishing House.
Mohammadi, A (B.T.A.), Commentary on the Commentaries of the Scholars, Volume 2, no.
Meshkini, M (B.T.A.), Terminology of Fiqh, Qom, Bina.
Mustafavi, S (2003), fiqh al-maamalat, Qom, Islamic publishing office affiliated with the Qom seminary teachers' community.
Muzaffar, M (B.T.A.), Marzih Al-Muzaffar Ali Al-Makaseb, 2nd volume, Qom, Habib.
Mousavi Golpaygani, S (2013), Al-Najah Book, Volume 2, Qom, Mehr Printing House.
Mousavi Golpaygani, S (1993), Hidayeh al-Abad, Volume 2, Qom, Dar al-Qur'an al-Karim.
Najafi, B (2007), Mustafa al-Din al-Qaim, Najaf Ashraf-Iraq, office of Hazrat Ayatollah Najafi.
Najafi, M (1994), Javaher al-Kalam fi Sharh Shar'e al-Islam, vol. 28, Beirut-Lebanon, Dar Ihya al-Tarath al-Arabi.
Naraghi, M (2002), Rasail and Masla, Volume 1, Qom, Congress of Naraghi Mullah Mahdi and Mullah Ahmad