بررسی تطبیقی حمایت از خریدار با حسن نیت در فقه و حقوق تطبیقی

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

علی اکبر ایزدی فرد ¹ (استاد فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران)
علی صداقتی ² (دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران)
مجید عباس تبار ³ (دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1397/03/06 تاریخ پذیرش : 1397/03/06 تاریخ انتشار : 1397/03/01

کلید واژه: حمایت از مالک, خریدار با حسن نیت, لزوم انتظام امور, قاعده‌ی صحت فعل غیر, قاعده ید,

چکیده مقاله :

در همه نظام‌های حقوقی، طبق قاعده‌ای کلی، کسی که مالک چیزی نیست نمی‌تواند دیگری را مالک نماید. بااین‌وجود، بنای عقلا و لزوم حفظ انتظام امور ایجاب می‌کند که به عمل خریدار با حسن نیت که مبتنی بر اعتماد به امارات منطقی دال بر مالکیت فروشنده است، اعتبار داده شود. در حقوق امامیه قواعد علی الید و احترام مال مسلم حمایت مطلق از مالک را در برابر خریدار مال غیر ایجاب می‌نمایند. با این‌وجود، برخلاف حقوق تطبیقی که حمایت از خریدار با حسن نیت از طریق استثنائاتی ماهوی به عمل می‌آید، در فقه امامیه این حمایت با اعمال اصل صحت فعل غیر و قاعده ید که عمدتاً مبتنی بر بنای عقلا بوده و مورد امضای شارع قرارگرفته‌اند، از طریق قواعد آیین دادرسی فراهم می‌شود؛ به‌گونه‌ای که جز در موارد علم خریدار به غاصب بودن فروشنده یا اقرار به مالکیت سابق خواهان عملاً استرداد مال از او ممکن نیست. بنابراین، لزوم حمایت از خریدار با حسن نیت در فقه امامیه پذیرفته‌شده و لازم است که این امر در تدوین قوانین موردعنایت قرار گیرد.

چکیده انگلیسی:

In Imamiah Shiite jurisprudence, the laws pertaining to one buying a property in good faith are categorized into two groups. Some, like the Zemnal-Yad or the principle of respect, are of substantive nature and bend us towards a full support of owners despite the purchaser's good faith. The other categories, including laws like the ones of Sehat and Yad, are more of procedural nature, and designed to minimize the possibility of a purchaser acting in good faith. Applying the mentioned rules, the property is given to the owner only if the possessor has usurped it or confessed to the prior ownership of the claimant. Imam supports the buyer acting in good faith and does not differentiate between stealing and seizing the property with the owners' authority.

منابع و مأخذ:

1-     اصفهانى، ابوالحسن، (بی­تا)، وسیله النجاه، دوره 3 جلدى، (کتاب الوقف)، بی‌نا، نجف، چاپ دوم.

2-     امامی، سید حسن، (بی­تا)، حقوق مدنی، جلد 1، انتشارات اسلامیه.

3-     انصارى، مرتضى بن محمدامین، (بی­تا)، مکاسب، جلد 3، کنگره شیخ انصارى، قم، چاپ اول.

4-     ایروانی، محمد باقر، (بی­تا)، دروس تمهیدیه فی القواعد الفقهیه، جلد2، دار الفقه للطباعة والنشر.

5-     بحرالعلوم، محمد بن محمدتقی، (1403)، بلغه الفقیه، جلد 3، مکتبه الصادق، تهران.

6-     بحرانی، الشیخ محمّد صنقور علی، (1426)، المعج الاصولی، جلد 2، منشورات نقش، چاپ دوم.

7-     پور قمشه‌ای، اسماعیل، (بی­­تا)، مجمع الافکار (تقریرات درس میرزا هاشم آملى)، جلد 2، بی‌نا ، قم.

8-      تبریزى، موسى بن جعفر بن احمد، (1369)، قاعده الضرر، الید، التجاوز و الصحه (أوثق الوسائل)، کتابفروشى کتبى نجفى، قم، چاپ اول.

9-     جمعی از محققان، (1389)، فرهنگ نامه اصول فقه، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى، قم، چاپ اول.

10-  حر عاملى، محمد بن حسن، (بی تا)، وسائل الشیعه الى تحصیل مسائل الشریعه، جلد 8، دار احیاء التراث العربى،  بیروت.

11-  حسینی شیرازى، سید محمد حسینى، (بی­تا)، القواعد الفقهیه،  بی نا، موجود در نرم افزار جمع فقه اهل البیت علیهم السلام (2)، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.

12-  خمینی، حضرت امام سید روح الله، (بی­تا)،  رسائل، جلد 1، انتشارات طباطبایی، قم.

13-  خمینى، حضرت امام سید روح‌الله، (بی­تا)، تحریر الوسیله، جلد 2، مؤسسه مطبوعات دار العلم، قم، چاپ اول.

14-  خویی، ابوالقاسم، (1367)، اجود التقریرات (تقریرات درس میرزاى نائینی)، جلد 2، نشر مصطفوى، تهران، چاپ اول.

15-  طباطبایى یزدى، محمدکاظم، (1317)، حاشیه بر مکاسب (چاپ سنگى)، جلد1، بی­نا، تهران.

16-  طباطبایى یزدى، محمدکاظم، (1342)، العروه الوثقى، جلد 5، مطبعه الآداب، نجف.

17-  طباطبایى یزدى، محمدکاظم، (بی­تا)، ملحقات العروه الوثقى، جلد 3، مکتبه الداورى، قم.

18-  طوسى، محمد بن حسن، (1414)، خلاف، جلد 2، جامعه مدرسین، قم.

19-  عاملی، زین الدین الجبعی العامل (الشهید الثانی)، (1386)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه (محشی کلانتر)، بی­نا، چاپ اول.

20-  عراقى، آقا ضیاءالدین على کزازى، (بی­تا) ، القواعد الفقهیه (نهایه الأفکار)، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.

21-  قمی، صدوق، محمّد بن على بن بابویه، (1409)، من لا یحضره الفقیه، جلد4، مترجم: غفارى، علی‌اکبر و محمد، نشر صدوق، تهران، چاپ اول.

22-  کاتوزیان، ناصر، ( 1385)، دوره‌ی مقدماتی حقوق مدنی: اموال و مالکیت،  میزان.

23-  کلینی رازی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، (1367)، الکافی، چاپخانه حیدری، تهران، چاپ سوم.

24-  کاظمینى، محمدعلی، (1404)، فوائد الاصول (تقریرات میرزاى نائینی)، جامعه مدرسین، جلد 4، قم.

25-  محقق حلى، جعفر بن حسن، (1408)، شرائع الاسلام مسائل الحلال و الحرام، جلد 4، موئسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم.

26-  مکارم شیرازی، ناصر، (1374)، القواعد الفقهیه، جلد 1، موئسسه امام علی بن ابی طالب(ع)، قم، چاپ اول.

27-  موسوى بجنوردى، سید محمد بن حسن، (1401)، قواعد فقهیه، جلد 1، مؤسسه عروج، تهران، چاپ سوم.

28-  مؤسّسه دائره المعارف فقه اسلامى، زیر نظر محمود هاشمى شاهرودى، (1387)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السّلام، جلد3، مؤسّسه دائره المعارف فقه اسلامى، قم، چاپ اول.

29-  نجفی، محمدحسن بن باقر، (1981)، جواهر الکلام فى شرح شرایع الاسلام، جلد 40، دار احیاء التراث العربى، بیروت.

30-    نورى، میرزا حسن، (1318-1321)، مستدرک الوسائل (چاپ سنگى)، جلد 17، بی­نا، تهران.

31-   یزدى، سید مصطفى محقق داماد، (1406)، قواعد فقه، جلد 1، مرکز نشر علوم اسلامى، تهران - ایران، چاپ دوازدهم.

انگلیسی

32. Pease, J. G. (1908). The change of the property in goods by sale in market overt, Columbia Law Review, 8 (5), pp. 375-383.

33. Rahmatian, A. (2010). A comparison of German moveable property law and English personal property law, Journal of Comparative Law, 3(1) 1, pp. 61, availale at:  http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1515719.

34. Salomons, A. F. (2009). Good fath acqusition of movables towards a European civil code, 4th Fully Revised and expanded edithion, A.S Harthamp, M.W.Hesselink, E.H du perron and c.mak.eds.Kluwer Law international Forthcoming., pp.18 availale at:

http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1515719.

35.www.gesetze-im-internet.de/englisch_bgb/german_civil_code.pdf. file:///C:/Users/Ma/Downloads/Code_22.pdf.

 

1. A group of researchers. (2010). Dictionary of jurisprudence principle. Qom: Institute of Islamic Culture and Science (1^sted.).


2. Ameli, Z. (1966). Al-Rozah Bahiyah Fi Sharh Lomeh Dameshqiyah.


3. Ansari, M. (No date). Makaseb(1^st ed.). Qom: Sheikh Ansari Congress.


4. Araqi, Z. (No date). Nahayatol Afkar (1^st ed.). Qom: Islamic Publication Office.


5. Bahrol Oloum, M. T. (1983). Bolghah Faqih. Tehran: Maktabah Sadiq.


6. Bohrani, M. (2005). Al-Majma Osouli (2^nd ed.). Tehran: Mansohourat Publication.


7. Esfahani, A. (No date). Vasilah Najah (2^nd ed.). Najaf: No Place.


8. Hashemi, M. (2008). Jurisprudence dictionary (1^st ed.). Qom: Islamic Publication Office.


9. Hosseini Shirazi, M. (No date). Qavaed Fiqhiyah. Tehran: Research Center of Islamic Sciences.


10. Hur Ameli, M. (No date). Vasaelol Shiah Ela Tahsil Masael Shariah. Beirut: Dar Ehya Torath Arabi.


11. Imami, H. (No date). Civil law. Tehran: Islamic Publication.


12. Iravani, M. B. (No date). Doroos Tamhidiyeh Fel Qavaed Fiqhiyeh. Beirut: Darol Fiqh Lel Tababah Val Nashr.


13. Katouzian, N. (2006). Elementary period of civil law, property and ownership. Tehran: Mizan Publication.


14. Kazemeini, M. A. (1984). Favaedol Osoul. Qom: Jameah Modarresin.


15. Khoei, A. (1988). Ajvadol Taqrirat (1^st ed.). Tehran: Mostavafi Publication.


16. Khomeini, R. (No date). Tahrirol Vasilah (1^st ed.). Qom: Darol Elm Institute.


17. Khomeini, R. (No date). Vasaeol Shiah. Qom: Tabatabaei Publication.


18. Koleyni, A. (1988). Al-Kafi (3^rd ed.). Tehran: Heidari Publication.


19. Makarem Shirazi, N. (1995). Qavaed Fiqhiyah (1^st ed.). Qom: Ali Ibn Abi Taleb Institute.


20. Mohaqeq Helli, J. (1988). Sharaye Islam Masael Halal Val Haram (2^nd ed.). Qom: Esmaeilian Institute.


21. Mousavi, M. (1981). Qavaed Fiqhiyah. Tehran: Orouj Institute.


22. Najafi, (1981). Javaherol Kalam Fi Sharh Sharaye Islam. Beirut: Dar Ehya Torath Arabi.


23. Nouri, M. H. (1939). Mostadrakol Vasael. Tehran: Stone Publication.


24. Pease, J. G. (1908). The change of the property in goods by sale in market overt, Columbia Law Review, 8 (5), 375-383.


25. Pour Qomshei, E. (No date). Majma Afkar. Qom: No Place.


26. Qomi, S. (1989). Man La Yahzarah Faqih (1^sted.). Tehran: Sadooq Publication.


27. Rahmatian, A. (2010). A comparison of German moveable property law and English personal property law, Journal of Comparative Law, 3(1) 1, pp. 61, availale at:  http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1515719.


28. Tabatabaei Yazdi, M. K. (1963). Orvatol Vosqa. Najaf: Matbaah Adab.


29. Tabatabaei Yazdi, M.K. (1938). Hashiah Makaseb. Tehran: Stone Publication.


30. Tabatabei Yazdi, M. K. (No date). Molhaqat Orvatol Vosqa. Najaf: Matbah Adab.


31. Tabrizi, M. (1990). Principle of Zarar, Yad and Sehah (1^st ed.). Qom: Najafi Publication.


32. Tousi, M. H. (1994). Khalaf. Qom: Jameatol Modaresin.


33. Yazdi, M. (1986). Jurisprudence principle. Tehran: Islamic Publication Office.