وهن دین و مذهب «مطالعه¬ای در باب مستندات، مصادیق و دامنه کاربرد»

محورهای موضوعی : فقه و حقوق خصوصی

علی محمدیان ¹ , لیلا مهرابی راد ² , محمد زبده ³

1 - استادیار فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه بزرگمهر قائنات، قائنات، ایران.
2 - مربی گروه فقه و حقوق، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
3 - دانش آموخته کارشناس ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه یزد، یزد، ایران.

تاریخ دریافت : 1397/09/04 تاریخ پذیرش : 1399/10/20 تاریخ انتشار : 1403/03/01

کلید واژه: وهن دین, وهن مذهب, تضعیف شریعت, ادله احکام اولیه, حکم ثانوی,

چکیده مقاله :

امروزه با توجه به گسترش رسانه¬های جمعی و بازتاب عملکرد جریان¬های مذهبی در فضای بین¬المللی، بسیار شاهد آن هستیم که فقیهان مقلدان خود را از انجام عملی خاص به استناد اینکه آن عمل موجب وهن دین یا مذهب است برحذر می¬دارند. حتی از مطالعه آرای فقیهان چنین مستفاد می¬شود که «وهن دین یا مذهب» از عناوینی است که در صورت تحقق موضوع، به مثابه قواعدی مانند لاضرر و لاحرج، بر ادله احکام اولیه حکومت دارد. با این همه آنچه مشخص است اینکه نه تعریف دقیقی از این عنوان در منابع فقهی وجود دارد؛ و نه مستندات و ادله حجیت آن تاکنون توسط فقیهان معرفی شده است و نیز مشخص نیست دامنه کاربست این عنوانِ شبیه به قاعده تا به چه میزان است. جستار حاضر با عنایت به ضرورت ضابطه¬مندسازی عنوان مزبور، به مثابه قاعده¬ای که می¬تواند گستره¬ای به وسعت تمامی ابواب فقه داشته باشد و نقش بی¬بدیلی در عرصه بین¬الملل ایفا کرده و از ورود آسیب به کیان دین و ارائه تصویری رماننده از شریعت جلوگیری نماید، به سراغ مستندات فقهی رفته و پس از اثبات قاعده مزبور با استظهار از ادله اربعه، کاربست قاعده را در کلمات فقیهان در مطالعه گرفته و در ادامه دامنه و گستره عنوان «وهن دین و مذهب» را مورد بررسی قرار داده است.

چکیده انگلیسی:

Today, due to the spread of mass media and the reflection of the performance of religious currents in the international space, we often see that jurists warn their followers from doing a certain act based on the fact that that act causes denigration of religion or faith. Even from the study of the opinions of the jurists, it can be used that "infringement of religion or faith" is one of the titles that governs the arguments of the primary rulings as rules such as harmlessness and harmlessness. Considering the necessity of codifying the said title, as a rule that can have the scope of all the chapters of jurisprudence and play an irreplaceable role in the international arena and prevent damage to the organization of religion and present a refreshing image of the Sharia, the present essay looks for the documents. A jurist has gone and after proving the mentioned rule by showing evidence from Arba'ah, he has studied the application of the rule in the words of the jurists and then he has examined the scope and extent of the title of "Religion and faith".

منابع و مأخذ:

الف) منابع فارسی و عربی
- قرآن کريم.
- ابن اثير، مبارك بن محمد (بی¬تا)، النهاية في غريب الحديث و الأثر، قم: مؤسسه مطبوعاتى اسماعيليان.
- ابن ادريس، محمد بن منصور (14100ق)، السرائر الحاوي لتحرير الفتاوى، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
- ابن ادريس، محمد بن منصور (1429ق)، أجوبة مسائل و رسائل في مختلف فنون المعرفة، قم: دليل ما، قم.
- ابن براج، قاضى عبدالعزيز (1406ق)، المهذب، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
- ابن منظور، محمد بن مكرم (1414ق)، لسان العرب، بیروت: دار الفكر- دار صادر.
- ابن هشام، عبدالملك بن هشام بن أيوب الحميري (1375ق)، السيرة النبوية، قاهره: شركة مكتبة و مطبعة مصطفى البابي الحلبي و أولاده بمصر.
- انصارى، مرتضى بن محمدامين (1410ق)، كتاب المكاسب، قم: مؤسسه مطبوعاتى دارالكتاب.
- بجنوردى، سيدحسن بن آقابزرگ (1395ق)، القواعد الفقهية، قم: نشر الهادي.
- بروجردى، آقا حسين طباطبايى (بی تا)، نهاية التقرير، بی¬جا: بی¬نا.
- تبريزى، جواد بن على (1427ق)، صراط النجاة، قم: دار الصديقة الشهيدة.
- جوهرى، اسماعيل بن حماد (1410ق)، الصحاح- تاج اللغة و صحاح العربية، بیروت: دارالعلم للملايين.
- حر عاملى، محمد بن حسن (1409ق)، وسائل الشيعة، قم: مؤسسه آل البيت عليهم السلام.
- حسینی زندآبادی، سیدحسین؛ عابدینی، احمد؛ عاشوری، نادعلی؛ عباسیان، رضا (1397ش). واکاوی تطبیقی دفاع مشروع در فقه امامیه و حقوق بین¬الملل، فصلنامه پژوهش¬های فقه و حقوق اسلامی، سال 14، شماره 53، ص 67-80.
- حلّى، مقداد بن عبداللّه سيورى (1425ق)، كنز العرفان في فقه القرآن، قم: انتشارات مرتضوى.
- خمينى، سيد روح اللّه (1415ق)، المكاسب المحرمة، قم: مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى.
- خمينى، سيد روح اللّه (1420ق)، الرسائل العشرة، قم: مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى قدس سره، قم.
- خمينى، سيد روح اللّه (1423ق)، ولايت فقيه، تهران: مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى قدس سره.
- خمينى، سيد روح اللّه (1424ق)، توضيح المسائل، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
- خمينى، سيد روح اللّه (بی¬تا)، تحرير الوسيلة، قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم.
- خويى، سيدابوالقاسم (1416ق)، صراط النجاة، قم: مكتب نشر المنتخب.
- خويى، سيدابوالقاسم (1418ق)، التنقيح في شرح العروة الوثقى، قم: تحت اشراف جناب آقاى لطفى.
- خويى، سيدابوالقاسم (1422ق)، مباني تكملة المنهاج، قم: مؤسسة إحياء آثار الإمام الخوئي ره.
- راغب اصفهانى، حسين بن محمد (1412ق)، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت: دارالعلم- الدار الشامية.
- رشيد رضا، محمد (1414ق)، تفسير القرآن الحكيم الشهير بتفسير المنار، بیروت: دارالمعرفة.
- زبيدى، سيدمحمد مرتضى حسينى (1414ق)، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دارالفكر.
- سبزوارى، سيد عبدالأعلى (1413ق)، مهذّب الأحكام، قم: مؤسسه المنار-دفتر حضرت آية الله.
- سيفی مازندرانى، على اكبر (1415ق)، دليل تحرير الوسيلة-الأمر بالمعروف و النهي عن المنكر، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
- سيوطى، عبدالرحمن بن ابى‏بكر (1404ق)، الدر المنثور فى التفسير بالماثور، قم: كتابخانه عمومى حضرت آيت الله العظمى مرعشى نجفى (ره).
- شاطبی، ابراهيم بن موسی (1422ق)، الموافقات فی أصول الشريعة، بيروت: داراحياء التراث العربی.
- شهيد اول، محمد بن مكى (بی¬تا)، القواعد و الفوائد، قم: كتابفروشى مفيد.
- شهيدثانى، زين¬الدين بن على (1413ق)، مسالك الأفهام إلى تنقيح شرائع الإسلام، قم: مؤسسة المعارف الإسلامية.
- صافی گلپايگانى، لطف¬الله (1417ق)، جامع¬الأحكام، قم: انتشارات حضرت معصومه سلام¬الله¬عليها.
- صدوق، محمّد بن على بن بابويه (1413ق)، علل الشرائع، قم: كتابفروشى داورى.
- صدوق، محمّد بن على بن بابويه (1413ق)، من لا يحضره الفقيه، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
- طباطبايی يزدى، سيدمحمد كاظم (بی¬تا)، العروة الوثقى مع تعليقات الفاضل، قم: مركز فقهى ائمه اطهار.
- طباطبايى، محمدحسين (1390ق)، الميزان في تفسير القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمي للمطبوعات.
- طبرسى، فضل بن حسن (1372ق)، مجمع البيان في تفسير القرآن، تهران: ناصر خسرو.
- طريحى، فخرالدين (1416ق)، مجمع البحرين، تهران: كتابفروشى مرتضوى.
- طوسى، محمد بن حسن (1407ق)، تهذيب الأحكام، تهران: دار الكتب الإسلامية.
- طوسى، محمد بن حسن (1414ق)، الأمالي، قم: دار الثقافة
- علامه حلى، حسن بن يوسف (1365ش)، الباب الحادي عشر، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامى.
- علوى، عادل بن¬على (1421ق)، القول الرشيد في الاجتهاد و التقليد، قم: كتابخانه آية الله مرعشى نجفى.
- غزالی، محمد بن محمد (1413ق)، المستصفی فی علم الأصول، بيروت: دارالکتب العلميه.
- فاضل لنكرانى، محمدفاضل موحدى (1426ق)، احكام عمره مفرده، قم: انتشارات امير قلم.
- فاضل لنكرانى، محمدفاضل موحدى (بی¬تا)، جامع المسائل، قم: انتشارات امير قلم.
- فاضل مقداد، مقداد بن عبداللّه (1404ق)، التنقيح الرائع لمختصر الشرائع، قم: انتشارات كتابخانه آية الله مرعشى نجفى.
- فخر رازى، محمد بن عمر (1420ق)، التفسير الكبير (مفاتيح الغيب)، بیروت: دار إحياء التراث العربي.
- فراهيدى، خليل بن احمد (1410ق)، كتاب العين، قم: نشر هجرت.
- فياض لاهيجى، ملاعبدالرزاق (1383ش)، گوهر مراد، تهران: نشر سايه.
- قرشى، سيد على اكبر (1412ق)، قاموس قرآن، تهران: دارالكتب الإسلامية.
- قرطبى، محمد بن احمد (1364ش)، الجامع لأحكام القرآن، تهران: ناصر خسرو.
- كلينى، محمد بن يعقوب (1407ق)، الكافی، تهران: دارالكتب الإسلامية.
- مجلسى دوم، محمد باقر بن محمدتقى (1410ق)، بحار الأنوار، بیروت: مؤسسة الطبع و النشر.
- محقق حلّى، جعفر بن حسن (1408ق)، شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام، قم: مؤسسه اسماعيليان.
- مصطفوى، حسن (1402ق)، التحقيق في كلمات القرآن الكريم، تهران: مركز الكتاب للترجمة و النشر.
- مکارم شيرازى، ناصر (1426ق)، مناسك جامع حج، قم: انتشارات مدرسه امام علی (ع).
- مكارم شيرازى، ناصر (1371ش)، تفسير نمونه، تهران: دار الكتب الإسلامية.
- مكارم شيرازى، ناصر (1427ق)، استفتاءات جديد، قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب (ع).
- منتظری، حسينعلى (1429ق)، مجازات‌هاى اسلامى و حقوق بشر، قم: ارغوان دانش.
- منتظری، حسينعلى (بی¬تا)، رساله استفتائات، قم: بی¬نا.
- منتظرى، حسينعلى (1428ق)، احكام و مناسك حج، قم: نشر سايه.
- موسوی اردبيلى، سيد عبدالكريم (1427ق)، فقه الحدود و التعزيرات، قم: مؤسسة النشر لجامعة المفيد.
- موسوی شاهرودی (1428ق)، سيد مرتضى، جامع الفتاوى- عمره مفرده، قم: نشر مشعر.
- نسفى، عبدالله بن احمد (1416ق)، تفسير النسفى مدارك التنزيل و حقايق التاويل، بیروت: دار النفائس.
- واحدى، على ¬بن¬ احمد (1411ق)، اسباب¬ نزول ¬القرآن، بیروت: دارالكتب العلمية - منشورات محمدعلي بيضون.
- هاشمى شاهرودى، سيد محمود (1423ق)، قراءات فقهية معاصرة، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بيت عليهم السلام.