تأثیر خطبه‌های نهج‌البلاغه بر تدوین سیاست‌های تربیتی در نظام اسلامی با رویکرد فقه حکومتی

محورهای موضوعی : تحولات سیاسی در ایران

هادی اسماعیل زاده ^{1 *} , حسن فلاح احمد چالی ² , رحمان ولی زاده ³

1 - دانشجوی دکتری،گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه آزاد،بابل، ایران
2 - استادیار ادیان و عرفان اسلامی،واحد بابل،دانشگاه آزاد اسلامی، بابل، ایران
3 - استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، ایران.

تاریخ دریافت : 1403/11/21 تاریخ پذیرش : 1404/01/31 تاریخ انتشار : 1404/01/01

کلید واژه: نهج‌البلاغه, سیاست‌های تربیتی, اسلامی , فقه حکومتی,

چکیده مقاله :

نهج‌البلاغه، به عنوان یکی از متون اصیل اسلامی، که بعد از قرآن حاوی بزرگ­ترین دستورات زندگی مادی و معنوی و بالاترین کتاب رهایی بخش بشریت در ابعاد مختلف به ویژه در عرصه سیاست است؛ دربردارنده­ی آموزه‌های ارزشمندی است که می‌تواند مبنای ‏سیاست‌گذاری‌های تربیتی در یک نظام اسلامی باشد. در این راستا برای بررسی صحیح مبحث تربیت سیاسی از دریای بیکران معارف امیرالمومنین(ع) در کتاب شریف نهج­البلاغه بهره­مند خواهیم گشت؛ در این مقاله که توصیفی- تحلیلی بوده و با روش کتابخانه­ای تهیه و تدوین گردیده برآن است که ابتدا به بررسی تعریف تربیت و سیاست و فقه حکومتی پرداخته سپس ویژگی­های تربیت سیاسی را با استفاده از کلام امیرالمومنین(ع) بازگو نموده، حضرت امیر(ع) به پیوستگی دو حوزه دین و سیاست اعتقاد عمیق دارند؛ چرا که سیاست به عنوان وسیله¬ای برای تحقق بخشیدن به اهداف متعالی دین در ابعاد مختلف است. سخنان امام علی(ع) در سراسر نهج¬البلاغه حاکی این مطلب است که ایشان سیاست اصلی حکومت خویش را بر مبنای تربیت سیاسی و اخلاقی بنا نهاده و حاکمیت را نه سلطه¬گری که مسئولیت و امانت الهی می¬دیدند.مسئله اصلی پژوهش، تاثیرخطبه های نهج البلاغه، اصول وروش­هاي تربیت سیاسی بر مبناي نهج البلاغه در نظام اسلامی با رویکرد فقه حکومتی است. ‏نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که آموزه‌های نهج‌البلاغه می‌توانند به عنوان مبانی اخلاقی، اجتماعی و دینی ‏سیاست‌های تربیتی اسلامی مورد استفاده قرار گیرند

چکیده انگلیسی:

Nahj al-Balagha, as one of the original Islamic texts, which after the Qur'an contains the greatest orders of material and spiritual life and the highest book of liberating humanity in various dimensions, especially in the field of politics; It contains valuable teachings that can be the basis of educational policies in an Islamic system. In this regard, we will benefit from the endless sea of knowledge of Amir al-Mu'minin (AS) in the noble book of Nahjal Balagha to properly examine the topic of political education.In this article, which is descriptive-analytical and has been prepared and edited with a library method, it is based on the fact that it first examines the definition of education, politics and government jurisprudence, then recounts the characteristics of political education using the words of Amirul Momineen (AS), Hazrat Amir (AS) ) have a deep belief in the connection between the two fields of religion and politics; Because politics is a means to realize the sublime goals of religion in different dimensions.The words of Imam Ali (a.s.) throughout the Nahj al-Balagha indicate that he based his government's main policy on political and moral education and saw sovereignty not as domination but as divine responsibility and trust. The main issue of the research is The effect of Nahj al-Balagha's sermons, the principles and methods of political education based on Nahj al-Balagha in the Islamic system with the approach of governmental jurisprudence.

منابع و مأخذ:

• قرآن مجید
• نهج البلاغه
• ابن منظور، محمد مکرم ؛ لسان العرب. ج 5. بیروت‏: دارصادر. ‏1416 ‏
• ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، ج‌۳، ص۱۶۳، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۴۰۸ش
• ابوطالبی، مهدي؛تربیت دینی از دیدگاه امام علی (ع‏). تهران‏: مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی. ‏1383 ‏
• باقري، خسرو ؛نگاهی دوباره به تربیت اسلامی. تهران‏: انتشارات مدرسه. ‏1370 ‏
• پورطهماسبی سیاوش، تاجور آذر. حقوق و تربیت شهروندی در نهج البلاغه. پژوهش نامه علوی ‏‎ ‎‏1390؛2(2):1-‏‏23. ‏
• توسلی، حسین؛ فلسفه حق در اندیشه سیاسی آیت اله مطهري. فصلنامه علوم سیاسی. قم‏: مؤسسه‏: آموزشی باقرالعلوم. ش 13؛‏1380 ‏
• حسنی، محمد؛ درآمدي برمبانی، اصول و روش هاي تربیت سیاسی از دیدگاه امام علی (ع‏). مقالات برگزیده همایش تربیت در سیره و کلام و امام علی (ع‏). انتشارات تربیت اسلامی‏: ‏1379 ‏.
• خوانساری، ‏ جمال الدین محمد؛شرح غرر الحكم و دررالكلم: انتشارات دانشگاه تهران، 1360
• نهج البلاغه: محمد؛ترجمه نهج البلاغه حضرت امیر(ع‏).قم‏: مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین(ع‏).‏1379 ‏
• دلشاد تهرانی، مصطفی؛ ماه مهرپرور، تربیت در نهج البلاغه. چ دوم. تهران‏: انتشارات خانه اندیشه جوان‏1378
• دلشاد تهرانی، مصطفی؛ حکومت حکمت؛ تهران: دریا، 1379ش.
• دهخدا، علی اکبر؛ لغت نامه. چ چهارم. تهران‏: انتشارات دانشگاه تهران. ‏1377 ‏.
• شبانی، مليحه ؛ »تحليلي جامعه‌شناختی از وضعيت شهروندي در‏ لرسـتان ،« مجله جامعه‌شناسی. ‏‏1381 ‏.
• شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، به تصحیح عبدالرحیم ربانی شیرازی، تهران: مکتبة الاسلامیة، چاپ پنجم، 1401 هـ .ق، ج 11.
• عبدالواحد آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، شرح و ترجمه محمد خوانساری، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1373، ج 4، ص 518.
• عزیزي، عباس؛ نهج البلاغه موضوعی. چ ششم. تهران‏: انتشارات صلاه. ‏1384 ‏.
• علاقه بند، علی؛ جامعه شناسی آموزش و پرورش. چ سوم. تهران‏: انتشارات بعثت. 1375. ‏
• علیخانی، علی اکبر؛ اخلاق و سیاست در نگرش و روش امام علی(ع‏). فصلنامه علوم سیاسی. ش 23،‏1382
• فالكس، كيث ،شهروندى ترجمه محمدتقي دل‌فروز، تهران: كوير. 1381
• قاليباف،محمـدباقروموسـي پور موسوی»شـهرهاي جهـان اسـلام و رویارویی بـا نـوگرايي (مدرنيسم)«،ماهنامه اطلاعات سياسي ـ اقتصاد ،ي س 21، ش و9 10. ،‏1386 ‏.
• قائمی، علی ؛ تربیت سیاسی کودك. تهران‏: انتشارات شفق‏1362 ‏.
• قلی پور ثانی، محسن ؛ روشنفکران. نشریه مردم سالاري. ش 2. سال اول‏: 2 تهران‏: انتشارات مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر. ‏1380 ‏
• گوستافسون، پر ؛جهانی شدن، چندفرهنگی و فردگرایی: بحث سوئدی در مورد‏2002). ‏
• لنکرانی، محمد فاضل ؛آیین کشور داري از دیدگاه امام علی (ع‏). تقریر حسین کریمی. تهران‏: انتشارات فرهنگ اسلامی. ‏1379 ‏
• ماندگار، محمد مهدي« نهج البلاغه و مبانی خط مشی گذاري در حکومت» فصلنامه علوم سیاسی. ش 81تا 84 ‏:‏1379 ‏.
• ماندگار، محمدمهدی؛ خط مشهای سیاسی نهج‌البلاغه؛ قم، بوستان کتاب، 1381ش.
• محمدي ري شهري، محمد(1379 ‏).سیاست نامه امام علی (ع‏). ترجمه مهدي مهریزي. تهران‏: انتشارات دارالحدیث.
• محمدی ری شهری، محمد؛ سیاست نامة امام علی (علیه السلام)؛ ترجمه: مهدی مهریزی، قم: دارالحدیث، 1379ش.
• مطهري، مرتضی؛ حکمت ها و اندرزها. تهران‏: انتشارات صدرا ، ‏1378 ‏.
• مکارم شیرازی، ناصر؛ پیام امام امیرالمؤمنین (شرح نهج‌البلاغه)؛ تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1375ش.
• مهر پور، حسين ،نظام بین‌المللی حقوق ،نشر تهران: اطلاعات،‏1377 ‏.
• موسوی، ابوالحسن محمد، (سید رضی)، نهج البلاغه، چاپ یازدهم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۵، نامه ۳۴، ص۵۲۴.
• میر عرب، مهرداد ؛ «نیم نگاهی به مفهوم امنیت ترجمه سید عبدالقیوم سجادي». فصلنامه علوم سیاسی. قم‏ مؤسسه آموزشی باقرالعلوم. ش 9،‏1379 ‏.
• نقی زاده، محمد ؛»نظریه شهروندي در فرهنـگ و تمـدن ايرانـي»، ماهنامه اطلاعـات سیاسی ـاقتصادي س 17، ش و3 5. ‏1381 ‏
• ولایی، عیسی ؛ مبانی سیاست در اسلام. تهران‏: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. ‏1377 ‏
• ولی زاده، مراد ؛تبیین ویژگی ها، چالش ها و پیامدهاي مربوط به روش هاي تربیتی تشویق و تنبیه درتعلیم و تربیت اسلامی. پایان نامه کارشناسی ارشد چاپ نشده. دانشگاه علامه طباطبایی. ‏1384