بررسی عملکرد مجالس اول تا پنجم شورای ملی در زمینه توسعه سیاسی

محورهای موضوعی : تحولات سیاسی در ایران

آرش سلطان‌نژاد ¹ , شیوا جلال پور ^{2 *} , فریدون اکبرزاده ³ , روح اله شهابی ⁴

1 - گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران
2 - گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران
3 - گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران
4 - گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

تاریخ دریافت : 1403/10/11 تاریخ پذیرش : 1403/10/29 تاریخ انتشار : 1403/10/05

کلید واژه: توسعه سیاسی, قاجاریه, مشروطه, مجلس شورای ملی,

چکیده مقاله :

مجلس شورای ملی نقش مهمی در تاریخ معاصر ایران دارد. با تشکیل این مجلس، ایران وارد یکی از مهم‌ترین برهه‌های تاریخ خود شد که در آن، سیستم سیاسی به نحوی دیگر و با کارکردهای مدرن بازسازی شد. در این میان نقش مجلس به عنوان یک نهاد مهم دولتی که در مرکز دولت قرار داشت اهمیت بسیاری دارد. در این مقاله با بهره‌گیری از تحلیل سیستمی به بررسی عملکرد پنج مجلس نخست شورای ملی پرداخته و این پرسش مطرح می‌شود که این مجالس، چه نقشی در سیستم سیاسی جدید ایران داشتند و عملکرد آن‌ها در این زمینه چگونه به توسعه سیاسی در ایران آن روزگار کمک نمود. مهم‌ترین دستاورد این پژوهش آن است که این مجالس با وضع قوانین مدرن و در نظر داشتن وظایف ذاتی خود، تا پیش از روی کار آمدن حکومت پهلوی و پادشاهی رضا شاه، ضمن بهره‌گیری از محیط پیرامون خود، سعی کردند که جایگاه برجسته‌ای در ایجاد تعادل در نظام سیاسی داشته باشند و بروندادهای این مجالس، تا حد امکان مبتنی بر محدود کردن قدرت بود، اگرچه در یکی دو مجلس آخر به سبب قدرت گرفتن رضا خان، این امر کم‌رنگ‌تر شده بود.

چکیده انگلیسی:

The National Assembly plays an important role in the contemporary history of Iran. With the formation of this assembly, Iran entered one of the most important periods in its history, in which the political system was rebuilt in a different way and with modern functions. In the meantime, the role of the assembly as an important state institution that was at the center of the government is of great importance. In this article, using a systems analysis, we examine the performance of the first five assemblies of the National Assembly and raise the question of what role these assemblies had in the new political system of Iran and how their performance in this field contributed to the political development in Iran at that time. The most important achievement of this research is that these assemblies, by enacting modern laws and considering their inherent duties, before the coming to power of the Pahlavi government and the reign of Reza Shah, while taking advantage of the environment around them, tried to have a prominent position in creating balance in the political system and the outputs of these assemblies were based on limiting power as much as possible, although in the last one or two assemblies due to the rise of Reza Khan, this had become less important.

منابع و مأخذ:

آبراهامیان، یرواند (1378)، ایران بین دو انقلاب، مترجمان کاظم فیروزی، حسن شمس‌آوری و محسن مدیرشانچی، تهران، نشر مرکز.
آبراهامیان، یرواند (1389)، تاریخ ایران مدرن، ترجمه محمدابراهیم فتاحی ولیلایی، تهران، نشر نی.
آدمیت، فریدون (1355)، ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، تهران، انتشارات پیام.
اتحادیه، منصوره (1361)، پیدایش و تحول احزاب سیاسی مشروطیت، تهران، نشر گستره.
اتحادیه، منصوره (1371)، احزاب سیاسی در مجلس سوم، تهران، نشر تاریخ ایران.
امین‌زاده، محسن (1387)، ظهور احزاب سیاسی در عصر مشروطیت در ایران، فصلنامه فرهنگ، شماره 67.
حاجی‌پور ساردویی، سیمین (1398)، زنان و مشارکت سیاسی: واکاوی حضور زنان در مجلس شورای اسلامی، تهران، نشر ذهن‌آویز.
حقیقت، صادق (1394)، روش‌شناسی علوم سیاسی، قم، انتشازات دانشگاه مفید.
دفتر مطالعات بنیادین حکومتی (1384)، آشنایی با تاریخ قانون‌گذاری مجالس قانون‌گذاری در ایران دوره اول تا شانزدهم، تهران، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی.
زیباکلام، صادق (1394)، سنت و مدرنیته، تهران، انتشارات روزنه.
سیف‌زاده، حسین (1391)، مدرنیته و نظریه جدید علم سیاست، تهران، نشر میزان.
شجیعی، زهرا (1383)، نخبگان سیاسی ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی، جلد چهارم، نمایندگان مجلس شورای ملی: ویژگی‌های گروهی و منشأ اجتماعی نمایندگان، تهران، انتشارات سخن.
عاقلی، باقر (1372)، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، جلد اول، تهران، نشر گفتار.
قوام عبدالعلی (1401)، سیاستهای مقایسه‌ای، تهران، انتشارات سمت.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1392)، دولت و جامعه در ایران انقراض قاجار و استقرار پهلوی، ترجمه حسن افشار، تهران، نشر مرکز.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1393)، ایرانیان دوران باستان تا دوره معاصر، ترجمه دکتر حسین شهیدی، تهران، نشر مرکز.
کدی، نیکی (1390)، ریشه‌های انقلاب اسلامی، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران، نشر علم.
کسروی، احمد (1384)، تاریخ مشروطه ایران، تهران،انتشارات صدای معاصر و انتشارات مجید.
ملائی توانی، علیرضا (1381)، مشروطه جمهوری ریشه‌های نابسامانی نظم دموکراتیک در ایران، تهران، نشرگستره.
ملکی (زاوش)، حسین (1370)، دولتهای ایران در عصر مشروطیت، تهران، نشر اشاره.