سنخ¬شناسی برنامه‌های اول و دوم توسعه جمهوری اسلامی ایران بر اساس نظریه «توسعه به‌مثابه آزادی»
محورهای موضوعی : تحولات سیاسی در ایران
مسلم نوری زاده
1
,
سید علیرضا حسینی بهشتی
2
1 - دانشجوی دکتری علوم سیاسی دانشگاه اصفهان
2 - دانشیار علوم سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
کلید واژه: سنخ‌شناسی برنامه¬های توسعه, آمارتیاسن, توسعه به‌مثابه آزادی, برنامه‌های اول و دوم توسعه,
چکیده مقاله :
هدف پژوهش حاضر، سنخ‌شناسی برنامه‌های اول و دوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بعد از انقلاب بر پایه نظریه «توسعه به‌مثابه آزادی» آمارتیاسن است. این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوای کمی و کیفی انجام شده و جامعه مورد پژوهش آن، پنج برنامه در ایران قبل از انقلاب اسلامی و شش برنامه توسعه در ایران بعد از انقلاب اسلامی تاکنون است. نمونه پژوهش، برنامه اول و دوم توسعه بعد از انقلاب اسلامی است. در برداشت آمارتیاسن از توسعه، آزادی هم هدف و هم ابزار رسیدن به توسعه است. آزادی دارای اهمیت ذاتی برای غنای زندگی بشر بوده که تحت عواملی (مانند فقر، فرصتهای نابرابر اقتصادی، فقدان تامین اجتماعی وغیره) محدود می گردد. در واقع، توسعه به‌معنی رفع این محدودیتها و ناآزادیهاست. نتایج حاکی از این پژوهش بیانگر آن است که رویکرد سیاستگذاران در طراحی برنامه‌های اول و دوم پس از انقلاب، عمدتاً متکی بر دیدگاه رفاهگرایانه بوده و شاخصهای انسانگرایانه در این دو برنامه کمتر محلی از اعراب داشته است.
The purpose of the current research is the genealogy of the first and second programs of economic, social and cultural development after the revolution based on the theory of "development as freedom" by Amartyasen. This research was carried out using quantitative and qualitative content analysis methods and the research population is five programs in Iran before the Islamic Revolution and six development programs in Iran after the Islamic Revolution until now. The research example is the first and second development programs after the Islamic revolution. In Amartiasen's understanding of development, freedom is both the goal and the means to achieve development. Freedom has intrinsic importance for the richness of human life, which is limited by factors (such as poverty, unequal economic opportunities, lack of social security, etc.). In fact, development means removing these restrictions and unfreedoms. The results of this research indicate that the policy-makers' approach in designing the first and second programs after the revolution was mainly based on the welfare perspective and the humanitarian indicators in these two programs were less local than the Arabs.
امامی، سیدمجتبی، بنافی، مسعود و سجادیه، سیدعلیرضا (1389)، «تحلیلی انتقادی بر به¬کارگیری شاخص¬های مرسوم جهانی توسعه»، برنامه و بودجه،110، 136-190.
-¬ پناهی، محمدحسین، (1394)، «توسعه فرهنگی ضرورت توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی»، برنامه¬ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، 22، 23-1
-¬ رزاقی، ابراهیم، (1394)، آشنایی با اقتصاد ایران، تهران، نی.
-¬ زاهدی¬مازندرانی،محمدجواد،( 1396) ، توسعه و نابرابری، چ 10، تهران، آگاه
-¬ سازمان برنامه و بودجه، (1367)، قانون برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ج.ا.ا
-¬ سازمان برنامه و بودجه، (1378)، قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ج.ا.ا
-¬ سن، آمارتیاکومار،(1394)،¬توسعه به‌مثابه آزادی، ترجمه وحید محمودی،چاپ پنجم، تهران، دانشگاه تهران.
-¬ سازمان مدیریت و برنامه¬ریزی، (1383)، قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ج.ا.ا
-¬ سازمان برنامه و بودجه، (1374)، قانون برنامه دوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ج.ا.ا
¬-¬ ساعی، احمد، (1400)، مسائل سیاسی و اقتصادی جهان سوم،¬چاپ نوزدهم¬، تهران، سمت.
-¬ سن،¬¬آمارتياكومار¬، (1401) آزادي و برابری، ترجمه حسن فشارکی¬چاپ سوم تهران، شيرازه.
-¬ سن، آمارتياكومار¬¬،(1390)¬،¬اندیشه عدالت، ترجمه هرمز همایون‌پور و وحید محمودی،چاپ اول،¬تهران، کند¬و¬کاو.
-¬ شیرزادی، رضا،¬(1388)، «برنامه¬های توسعه در ایران بعد از انقلاب اسلامی»، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، 11، 42-29.
-¬ صیفوری، بتول¬، تقوی، رامین،¬(1397)، « مقاله آسیب¬شناسی برنامه¬های توسعه ایران قبل و بعد از انقلاب و ارائه راهبردهای محوری»،¬آفاق علوم انسانی، سال دوم، شماره 22، 24-1
-¬ عرب¬مازار، عباس و نور¬محمدی،¬خسرو،¬( 1395)، «تحلیل انتقادی هدف¬های اقتصادی برنامه¬های توسعه در ایران (قبل و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی)»، مجله مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره¬5،¬1، 19-42.
-¬ عنبری، موسی،¬(1397)، جامعه شناسی توسعه از اقتصاد تا فرهنگ،¬چاپ پنجم، تهران، سمت
-¬ غفاری،¬غلامرضا،(1395)، «پویایی¬شناسی برنامه¬های توسعه در ایران بعد از انقلاب اسلامی»، مجله مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره پنجم، شماره،¬1، 1-18
-¬ غفاری، یاشیل¬،(1390)، «تحول نظریه توسعه در عصر جهانی شدن و هویت‌یابی ملت¬ها»، فصلنامه مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، دوره2، 2، 111-135.
-¬ فلاح¬زاده¬، سیدحسن¬،(1401)،¬رضاخان و توسعه ایران، تهران،¬چاپ سوم¬، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. -¬¬ فنی، زهره¬،¬(¬1393)¬، توسعه، پایداری و جهانی‌شدن،¬تهران، مرکز ملی جهانی شدن.
-¬¬¬ فاین،¬ین،¬(1396)،¬سرمایه اجتماعی و نظریه اجتماعی: اقتصاد سیاسی و دانش اجتماعی در طلیعه هزاره سوم، ترجمه کمال سروریان، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی
-¬ فرزانه، احسان، حسینی¬، مجید¬، (1399)،«¬بررسی شیوه و نتایج اجرای برنامه تعدیل ساختاری در ایران¬»،¬¬دو فصلنامه جستارهای انقلاب اسلامی¬¬، سال دوم ،صص125-106
-¬¬ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
-¬ قائدی،¬محمد¬رضا و گلشنی،¬علیرضا،¬(1395)،¬«روش تحلیل محتوا،¬از کمی¬گرایی تا کیفی¬گرایی»، روش¬ها و مدل¬های روانشناختی، سال هفتم،¬23، 57-82
-¬ لشکري،¬علیرضا، عربی،¬سيد هادي ،(¬1383)،¬توسعه در آينه تحولات، تهران، دنیای اقتصاد
-¬ مرکز پژوهش¬های مجلس شورای اسلامی،¬(1389)، قانون برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ج.ا.ا
-¬ مرکز پژوهش¬های مجلس شورای اسلامی،¬(1396)، قانون برنامه ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ج.ا.ا
-¬ محمدی، نریمان¬،¬(1400)، «تمرکز¬¬زدایی مالی و توسعه¬ منطقه¬ای در برنامه¬های توسعه کشور»، فصلنامه پیشرفت و توسعه، 82-104
- محمودی،¬،وحید،¬،(1385)، «سرمایه انسانی¬، توسعه انسانی»،¬ علوم سیاسی:¬اطلاعات سیاسی¬-¬اقتصادی، 226، 220-227
-¬ محمودی، وحید،( 1387)، رابطه رشد اقتصادی و توسعه انسانی، علوم سیاسی: اطلاعات سیاسی¬-¬اقتصادی، شماره252،
-¬ محمودی،¬وحید،( 1388)، توانمندی انسانی و توسعه ، علوم سیاسی: اطلاعات سیاسی¬-¬¬اقتصادی، شماره 259
-¬ مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت( 1392)، اندیشکده امور اجتماعی، جمعیت و نیروی اسانی
-¬ مصطفوی،¬سیدمحمد¬حسین¬،¬(1396)، «مروری بر برنامه¬های توسعه کشور با تاکید بر برنامه ششم»، اقتصاد بانکداری اسلامی،-دوره6، 18،¬103-83.
-¬ مظفری¬نیا،¬مهدی،¬(1395)، اندیشه¬شناسی سیاسی برنامه¬های توسعه در ایران(¬برنامه اول تا پنجم بعد از انقلاب)، پایان¬نامه دوره دکتری، دانشگاه تربیت مدرس تهران.
-¬ منوچهری باغدرانی، عباس¬،¬( 1395)، فراسوی رنج و رویا،¬چاپ اول¬،¬تهران: پژوهشکده تاریخ اسلام¬.
-¬ منوچهری¬باغدرانی، عباس،¬(1400)، پدیدارشناسی‌مدنی و مطالعات توسعه، رهیافت¬های سیاسـی و بین¬المللی، دوره 12 شماره 3، 13-32
-¬ موثقی، سید¬احمد¬،¬(1383)، «توسعه؛¬سیر تحول مفهومی و نظری»،¬مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، 63، 223-252.
-¬ مومنی¬راد،¬اکبر،¬علی¬آبادی،¬خدیجه، فردانش،¬هاشم و مزینی،¬ناصر¬،¬(1392)، «تحلیل محتوای کیفی در آیین پژوهش: ماهیت، مراحل و اعتبار نتایج»، اندازه‌گیری تربیتی، سال چهارم¬، ۱۴¬، 187-222
-¬ میسایی،¬قاسم، فلاحت¬پیشه، حشمت¬الله و دین¬پرست،¬فائز¬،¬(1394)، «جهانی شدن در برنامه¬های توسعه جمهوری اسلامی ایران( مطالعه برنامه¬های سوم، چهارم و پنجم توسعه ج.ا.ا )»، فصلنامه پژوهش¬های راهبردی سیاست، سال چهارم، 15، 37-68.
-¬ نوری¬نائینی،¬محمد¬سعید، قاسمی، حسام¬الدین، سادات¬کاظمی، مریم¬،¬(1396)، «بررسی عوامل موثر بر شاخص توسعه انسانی در ایران با استفاده از رویکرد میانگین¬گیری بیزی»،¬فصلنامه علمی¬پژوهشی پژوهش¬های رشد و توسعه اقتصادی، دوره8، 29، 45-60
References Fain, Yin, (2016), Social capital and social theory: political economy and social knowledge at the dawn of the third millennium, translated by Kamal Sarwarian, Tehran, Institute of Strategic Studies.
Darity Jr., William A. (2008), International Encyclopedia of the Social Sciences, Volume 2, 2nd edition, Macmilan Referense USA
34. Hooks, Gregory (2016), The Sociology of Development Handbook, University of California Press, Oakland, California.
Duménil. G. and Lévy, D.(2001). The Crisis of Neoliberalism, Harvard University Press , Cambridge, MA.
Held, David (1995): Democracy and the Global Order: From the Modern State to Cosmopolitan Governance, Redwood: Stanford University Press