مختار و رهبری کاریزماتیک

محورهای موضوعی : تحولات سیاسی در ایران

مالک یعقوبی مقدم ^{1 *} , فرید صادقی ² , کمال ظریفیان منش ³

1 - آموزش و پرورش تهران
2 - دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات
3 - گروه تاریخ دانشگاه یاسوج

تاریخ دریافت : 1403/03/12 تاریخ پذیرش : 1403/08/03 تاریخ انتشار : 1403/09/03

کلید واژه: رهبرکاریزما, قیام مختار, بحران سیاسی, جنبش اجتماعی, مهدویت,

چکیده مقاله :

چکیده مختار در سال 67 هجری به خون خواهی امام حسین ( ع ) قیام کرد و بعد از اخراج والی زبیریان حکومت کوفه را بدست گرفت. مختار با ادعای نیابت از محمد حنفیه و نیز با توجه به برخورداری از خصوصیات فردی از جمله هوش سیاسی، شیعه بودن توانست شرایط و احساسات عمومی جامعه را به سمت خود سوق دهد. شیعیان با تاکید بر شخصیت مذهبی مختار هدف و دیدگاهش درباره قیام را ترویج و نفوذ کاریزمایی او را در جامعه تقویت کردند. این تحقیق با طرح این سوال که شخصیت مختار چگونه بر شکل گیری و پیروزی قیام تاثیر گذاشته است ؛ بر مبنای چارچوب جامعه شناختی اقتدار ( سیادت) کاریزماتیک ماکس وبر به بررسی و تحلیل موضوع خود پرداخته است. دستاورد تحقیق حاکی از آن است که علاوه بر ویژگی های شخصیتی مختار، مهدویت، بحران، شرایط اجتماعی و سیاسی جامعه اسلامی که زمینه ساز ظهور رهبری کاریزماتیک در جامعه شده بود به مختار کمک کرد تا برای حل بحران سیاسی و اجتماعی شیعیان وارد صحنه سیاست شود و به عنوان رهبر کاریزماتیک شیعیان در شکل گیری و پیروزی قیام شیعیان نقش مهم ایفا کند. کلیدواژه: رهبرکاریزما، قیام مختار، بحران سیاسی،جنبش اجتماعی، مهدویت

چکیده انگلیسی:

Abstract In 67 AH, Mukhtar revolted for Husayn ibn Ali’s blood and after the expulsion of Al-Zobayr’s governor, took over the government of Kufa. Claiming to be Muhammad Hanafiyyah’s representative and given his personal characteristics of political intelligence and being a Shiite, Mukhtar succeeded in absorbing the conditions and the society’s general sentiments. The Shiites promoted Mukhtar’s goal and vision about the uprising and amplified his charismatic influence in the society through emphasizing his religious personality. The present research has raised the question of how Mukhtar’s character has influenced the uprising formation and victory, and investigated and analyzed its subject based on the mastery (lordship) sociological framework of Max Weber’s charisma. The research achievement indicates that besides Mukhtar’s personality features, Mahdism, and crisis, as well as the Islamic society’s social and political conditions providing the bed for the emergence of charismatic leadership in the society, all helped Mukhtar enter the political scene for solving the Shiites’ political and social crisis and play a significant role as the charismatic leader of the Shiites in the formation and victory of the Shiite uprising. Keywords: charismatic leader, Political Crisis, The rise of Mukhtar, Social movement- Mahdism

منابع و مأخذ:

• ابن اثیر، عزالدین علی، تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران، ترجمه عباس خلیلی، تهران، موسسه مطبوعاتی علمی، 1371.
• ابن اعثم، الفتوح، ترجمه محمد بن احمد مستوفی ، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی ، 1393.
• ابن حزم اندلسی، جمهره انساب العرب، دارالکتب العلمیه، بیروت 1418.
• ابن خلدون،عبدالرحمن، تاریخ ابن خلدون، ترجمه عبدالحمید آیتی،تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی،1364.
• ابن طقطقی،محمد ابن طباطبا، تاریخ فخری در آداب ملکداری و دولت های اسلامی،ترجمه محمد وحید گلپایگانی،تهران، انتشارات علمی فرهنگی ، 1389.
• ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
• ابن‌سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق/۱۹۹۰م.
• ابن‌طیفور، احمد بن ابی‌طاهر، بلاغات النساء، تصحیح احمد الالفی، قاهره، مطبعة مدرسة والدة عباس الاول، ۱۳۲۶ق/۱۹۰۸م.
• ابو حنیفه دینوری،احمدبن داود،اخبار الطوال، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشر نی، 1381.
• بلاذري،احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ترجمه آذرتاش آذرنوش، تهران، انتشارات سروش، 1375.
• بلعمی،ابوالفضل، تاریخنامه طبری، تصحیح و تحشیه محمد روشن،تهران،نشر نو،1368.
• بندیکس، زینهارد، سیمای فکری ماکس وبر، ترجمه محمود رامبد،تهران، انتشارات هرمس،1382.
• بغدادی، ابومنصور عبدالقاهر بن طاهر تمیمی، الفرق بین الفرق، به تحقیق و تصحیح،محمد محیی الدین عبدالحمید،قاهره، بی تا.
• ترنر، برایان. اس، وبر و اسلام، مترجمان حسین بستان و علی سلیمی و دیگران، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1388.
• جلایی پور، حمید رضا و مجید فولادیان، شرایط شکل گیری و یا افول رهبر کاریزمایی، مطالعه موردی دره خاتمی، پژوهشنامه علوم سیاسی، سال سوم، شماره چهارم،1387.
• شهرستانی،عبدالکریم، الملل و النحل، ترجمه محمد رضا جلال، تهران ، انتشارات اقبال1384.
• صابری،حسین، تاریخ فرق اسلامی(فرق شیعی و فرقه های منسوب به شیعه)، تهران، انتشارات سمت، ۱۳۸۸.
• طبري،محمد بن جریر، تاریخ الرسل و الملوک، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، انتشارات اساطیر، 1368 .
• عابدی جعفری،حسن، جاذبه استثنایی، تحول مفهوم ها و مصداقها، مصباح، 1373، شماره 11.
• کرایب،یان، نظریه اجتماعی کلاسیک،ترجمه شهناز مسمی پرست،تهران، انتشارات آگاه، 1382.
• ماسينيون، لویی، جغرافیای تاریخی کوفه، ترجمه عبدالرحیم قنوات، قم، پژوهشگاه جوزه و دانشگاه و انتشارات سمت، 1388.
• مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الارشاد، بیروت، 1413م.
• نقیب زاده، احمد، درآمدی بر جامعه شناسی سیاسی، تهران، سمت، 1387.
• نویری، شهاب الدین احمد، نهایه الارب، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران،انتشارات امیر کبیر، 1366،
• هالم، هاینس، تشیع، ترجمه محمد تقی اکبری، تهران، نشر ادیان 1399.
• وبر ، ماکس، اقنصاد و جامعه، ترجمه عباس منچهری و دیگران، ، انتشارات سمت،1384.
• وبر ، ماکس، دین، قدرت، جامعه، ترجمه احمد تدین، انتشارات هرمس،1382.
• یعقوبی، ابن واضح، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی،1378.