گفتمان‌سازی خانواده در الگوی اسلامی ایرانی: بررسی و نقد گفتمان‌های مخرب برای خانواده
محورهای موضوعی : مطالعات اسلامی ایرانی خانواده
1 - استاد مركز تحقيقات علوم رفتاري، پژوهشکده سبک زندگی، دانشگاه علوم پزشكي بقيه‌الله(عج). تهران، ایران.
کلید واژه: خانواده, تحلیل گفتمان, الگوی اسلامی ایرانی, تهاجم فرهنگی,
چکیده مقاله :
مقدمه: به‌دنبال تهاجم فرهنگی غرب، واژههای نامأنوس با فرهنگ خانواده اسلامی ایرانی وارد گفتمان جامعه شده است. این واژه‌ها بارمعنایی مثبت را برای مسائل آسیبزای خانواده به همراه دارند. برخی از آن‌ها آن‌چنان رایج شده است که بسیاری از مردم و حتی متخصصان خانواده هم به‌کار میبرند. بر این اساس در مقاله حاضر گفتمان‌های مخرب در حوزه خانواده که محصول تهاجم فرهنگی و آمپریالیسم روانی است و در جامعه ایران، هم در سطح نخبگانی و هم در سطح عموم گسترش یافته مورد شناسایی و نقد قرار گرفته و گفتمان مبتنی بر فرهنگ اسلامی ایرانی خانواده بیان شده است. روش: روش مورد استفاده، تحلیل گفتمان است. با استناد به روش‌شناختی تحلیل گفتمان انتقادی از سه مرحله توصیف و تفسیر و تبیین بهره گرفته شده است. در مرحله توصیف ویژگیهاي صوري متن مانند واژگان و ساخت‌هاي متنی بررسی شد. در مرحله تفسیر بر اساس مفروضات عقل سلیم، که به ویژگیهاي متن ارزش میدهند، تولید و تفسیر شدند. در مرحله تبیین نیز به بیان ارتباط میان تعامل و بافت اجتماعی پرداخته شد. یافته ها: برخی از مهمترین واژههای نامأنوس و گفتمان مخرب فرهنگ اسلامی ایرانی که مورد بررسی قرار گرفت عبارت بودند از دوست‌دختري و دوست پسري برای روابط نامشروع، ازدواج سفيد برای زندگی غیرشرعی و غیرقانونی زن و مرد، ازدواجهای سنتی در برابر ازدواج مدرن، خانه‌داری در برابر اشتغال زن، طلاق عاطفي بجای سردی عاطفی، جشن طلاق یا عزاداری برای طلاق، روابط فرازناشويي بجای خیانت، انقلاب جنسی بجای بی‌حیایی جنسی و کمال‌گرایی به‌جای کمال‌زدگی. نتیجه گیری: به عنوان نتیجه گیری می توان این سؤال را پرسید که چرا واژگان مخرب آن هم عمدتاً از سوی متخصصان امر وارد گفتمان جامعه می‌شود. امیدواریم متخصصان خانواده در به‌کارگیری واژگان مربوط به خانواده توجه ویژه‌ای داشته باشند و از مفاهیم و واژگان منطبق با الگوی اسلامی ایرانی استفاده نمایند.
Introduction: Following the cultural invasion of the West, unfamiliar words with Iranian Islamic family culture have entered the discourse of the society. These words carry a positive meaning for the traumatic actions of the family. Some of them have become so common that almost everyone and even family specialists use them. Based on this, in this paper, the destructive discourses in the field of the family, which are the product of cultural invasion and psychological imperialism, and spread in the Iranian society both at the elite level and at the general public level, have been identified and criticized, and the discourse based on the Iranian and Islamic culture of the family has been expressed. Method: The method used in this research is discourse analysis. Based on the methodology of critical discourse analysis, three stages of description, interpretation, and explanation were used. In the description phase, the formal features of the text such as vocabulary, grammar and text constructions were examined. In the text interpretation stage, they were produced and interpreted based on common sense assumptions, which value the text's features. In the explanation phase, the relationship between interaction and social context was discussed. Finding: Some of the unfamiliar words and destructive discourses of Iranian Islamic culture that were examined were girlfriend and boyfriend for illegitimate relationships between boys and girls, white marriage for illegitimate and illegal life in the form of cohabitation between a man and a woman, traditional versus modern marriage, housekeeping versus women's employment, emotional divorce instead of emotional coldness, divorce celebration or mourning for divorce, extramarital relationships instead of betrayal. Conclusion: As a conclusion, we can ask the question why its destructive words are entered into the discourse of the society mainly by the specialists of the matter, and unfortunately treatises are written and articles are published and workshops are held on that topic with pride. We hope that experts in the field of family will pay special attention to the use of words related to the family and use concepts and words in accordance with the Iranian Islamic model.
قرآن كريم
ابراهیمی عبدالجواد (1378)، تهاجم فرهنگی: برگرفته از سخنرانی¬های استاد محمدتقی مصباح یزدی، نشر موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
احمدی خدابخش و اخوی ثمرین زهرا. (1401). شاخص‌ها و مؤلفه‌های سلامت خانواده ایرانی. فصلنامه فرهنگی- تربیتی زنان و خانواده, 17(60)،11-47.
احمدي خدابخش، (1398)، مولفه¬های سلامت خانواده در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، انتشارات مركز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، تهران، ايران.
احمدي خدابخش، (1403)، مشاوره در طلاق، انتشارات سازمان سمت، تهران، ايران.
آزاد‌ارمکی تقی (1378)؛ تحلیل جامعه‌شناختی راه‌های نفوذ فرهنگی در ایران معاصر، کتاب سروش، مجموعه مقالات رویارویی فرهنگی ایران و غرب در دوره معاصر.
امینی ابراهیم، (1381) تربیت، موسسه بوستان کتاب.
بهرامپور شعبانعلي (1378)، درآمدي بر تحليل گفتمان، مجموعه مقالات گفتمان و تحليل گفتماني، به اهتمام: محمدرضا تاجيك، اتنشارات فرهنگ گفتمان.
توفیقیان خدیجه، افشون مهدی، (1388). فمینیسم در ترازوی نقد، پژوهش نامه اسلامی زنان و خانواده، 2(3)، 59
جهانگيري، منصور (1403)؛ قانون مـدني جمهـوري اسـلامي ايـران، مـواد: نشر دوران.
حاتمی حمیدرضا، حاتمی محمد، حبی محمدباقر، پرهون هادی، پرهون کمال؛ (1394)، ارائه راهبردهای مصون سازی بنیان خانواده دربرابر جنگ نرم: با تاکید بر تهدیدات فرهنگی، فصلنامه روانشناسی نظامی، 2(24)، ص: 45-35.
حاجلی علی، (1395). فوکو، گفتمان، تحلیل گفتمان، فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 12(42)، 63-88.
حسنی‌فر عبدالرحمن، امیری پریان فاطمه. (1393). تحلیل گفتمان به‌مثابۀ روش. جستارهای سیاسی معاصر, 5(11), 49-67.
حسینی‌زاده سیدمحمدعلی، (1383)، نظريه گفتمان و تحليل سياسي، فصلنامه علوم سياسي، شماره 28، ص: 181- 212.
خامنه¬ای سیدعلی مقام معظم رهبری: بیانات. سایت زیر. دریافت شهریور 1403: http://www.leader.ir/langs/fa/index.php?p=contentShow&id=12472; http://farsi.khamenei.ir
خسروي نيك مجيد، يارمحمدي لطف‌الله، (1380)2، شيوه‌اي در تحليل گفتمان و بررسي ديدگاه‌هاي فكري- اجتماعي، نامه فرهنگ، 42: 173-181
داداشی نیاکی محمدرضا. (1400). نقش خیانت زوج در انحلال نکاح، پژوهشهای حقوقی، 20(47)، 219-237.
رخشانی‌فر مهرعلی، دلاور غلامحسن، سالارزایی امیرحمزه. (1398). بررسی حداقل و حداکثر سن بلوغ ازنظرفقهای امامیه، حنفی و علم پزشکی. مجله دانشگاه علوم پزشکی مشهد، 62، ص: 82-468.
ساعي علي، (1398)، روش تحقيق در علوم اجتماعي با رهيافت عقلانيت انتقادي، تهران: انتشارات سمت
سرمدی یاسمن، احمدی خدابخش، (1400)، انواع آسیب‌های ناشی از خیانت زناشویی در زوجین، فصلنامه فرهنگی - تربیتی زنان و خانواده، 16(54)،67-47.
سلطاني، علي اصغر(1383)، تحليل گفتمان به مثابة نظريه و روش، فصلنامة علوم سياسي، شماره 28، 180-153.
سیدنژاد سید علی؛ حاتمی حمیدرضا؛ شبابی مهرداد؛ خلجی عباس؛ (1393)، رابطه تهاجم فرهنگی غرب و کارکرد خانواده ایرانی، فصلنامه فرهنگی _ تربیتی زنان و خانواده، 9(28)، ص: 62-37.
طباطبائی امیری، فائزه سادات؛ محمدیان، اکرم؛ (1391)، نقش تربیت دینی خانواده در مقابله با تهاجم فرهنگی، پژوهشنامه اسلامی زنان و خانواده، 12 (26)، ص: 136-111.
عقیلی سید‌وحید، لطفی حقیقت، (1389)،کاربرد روش تحلیل گفتمان در علوم رفتاری مقاله 9، دوره 3، 4 ، 169-194،
عیسی وند لیلا و توحیدفام محمد، (1391). فمینیسم پست مدرن و تحول در مفهوم دموکراسی، نشریه تحقیقات حقوق خصوصی و کیفری، 8(1)، 61-86.
غنی زاده بافقی مریم، ورمزیار فائزه (1400)، تاثیر جنبش‌های فمینیسم بر تحول مفهوم خانواده، مجله پژوهشهای حقوقی، 20(46: 253-225.
فاتحی محمد، توکلی‌خانیکی محمدجواد، (1402). پیامدهای منفی ترویج تفکر آزادی جنسی غربی، مطالعه کیفی، مجله پژوهش در دین و سلامت، 9(2)، 76-90.
فتحي‌آشتياني علي، احمدي خدابخش، (1383) بررسي ازدواج هاي موفق و ناموفق در بين دانشجويان، دانشور رفتاري، 11(7): 16-9.
فرخي حسين و افتخاري سيداسماعيل،(1393)، گفتمان‌هاي هنري در ايران پس از انقلاب اسلامي، فصلنامه پاسداري فرهنگي انقلاب اسلامي، 3(10): 179-147.
فرقانی محمد مهدی. (1381). تحول گفتمان توسعه سیاسی در ایران(از مشروطه تا خاتمی). فصلنامه علوم اجتماعی، 9(17), 1-39.
فركلاف نورمن، (1401)، تحلیل گفتمان انتقادي، ترجمۀ روح الله قاسمی، انتشارات اندیشه احسان.
فروزان يونس، (1394) گفتمان‌سازي گذري بر تبيين مفهوم و الگوهاي گفتمان‌سازي با تأكيد بر ديدگاه‌هاي مقام معظم رهبري، مركز مطالعات و توليد پيام هوشمند.
فهرستی زهرا، (1386). بررسی سن بلوغ ازدیدگاه فقهی، فصلنامه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، 3(3)، 167- 193
لطف آبادی، حسین (1402) روانشناسی رشد، سمت
مجلسی محمدتقی،(1386)، بحارالانوار، انتشارات اسلامیه.
محسنی محمدجواد، (1391)، جستاري در نظریه و روش تحلیل گفتمان فرکلاف، معرفت فرهنگي اجتماعي،3(11)، 63-86.
موسوی سیدمحمدرضا؛ حیدری خدیجه؛ (1391)، تهاجم فرهنگی و راهکارهای مقابله با آن، فصلنامه دانش انتظامی زنجان، 1(4)، ص: 87-56.
نهج‌البلاغه، (1399)، مترجم فیض الاسلام، انتشارات فقیه.
نورمگز، بانک اطلاعات علمی، دریافت در شهریور ماه 1403، به آدرس: https://www.noormags.ir/view/fa/search
ون دایك، تئون ای، (1399)، مطالعاتی در تحلیل گفتمان، ترجمه پیمان کی‌فرخی، انتشارات پرسش.
یونیسیف، (1989)، پیمان نامه جهانی حقوق کودک مصوب مجمع عمومی سازمان ملل متحد.
Foucault، Michel (1994). The Archaeology of Knowledge. London: Routledge
Dudak.A.(2013). fathers claiming custody of their children clients of psychological and legal counseling. Procedia - Social and Behavioral Sciences.84 , 1281 – 1285.
Greenaway,E.S, Clark.S.(2017). Variation in the link between parental divorce and children’s health disadvantage in low and high divorce settings. SSM - Population Health, 3,473-48.
Paul Bohannan's Six Stations of Divorce Study Guide, Quizlet, https://quizlet.com › notes › paul-bohannan-s-six-statio. https://www.google.com/url
Sbarra.D.A, Hasselmo.K and Nojopranoto.W.(2012) Divorce and Death: A Case Study for Health Psychology.Social and Personality Psychology Compass, 6,905-919.
Yip. P. S.F., Yousuf.s Hon Chan.C, Yung.T, Wu. K.C.-C.(2015). The roles of culture and gender in the relationship between divorce and suicide risk: A meta-analysis. Social Science & Medicine. 128, 87-94.