نقد مدرنیزاسیون در سینمای روشنفکری مابین سالهای(1340-1357) با استفاده از مدل بحران اسپریگنز

محورهای موضوعی : مطالعات میان فرهنگی

سجاد محمودی ¹ , اکبر اشرفی ^{2 *} , عبدالحسین الله کرم ³ , علی اکبر امینی ⁴

1 - دانشجوی دکتری مسائل ایران، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی تهران، ایران
2 - دانشیار گروه اندیشه سیاسی دانشکده علوم سیاسی واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - استادیار گروه اندیشه سیاسی دانشکده علوم سیاسی واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
4 - استادیار گروه علوم سیاسی دانشکده علوم سیاسی واحد تهران مرکزی،دانشگاه آزاد اسلامی،تهران،ایران

تاریخ دریافت : 1402/10/12 تاریخ پذیرش : 1403/02/20 تاریخ انتشار : 1403/12/28

کلید واژه: سینمای روشنفکری, تجددآمرانه, غرب, سینما, مقاومت, بحران اسپریگنز ,

چکیده مقاله :

یکی از روند های تاثیرگذار بر سپهر سیاسی ایران در پهلوی دوم، برآمدن سینمای روشنفکری است. شکل و صورتبندی کنش گری سینمای روشنفکری با تغییرات ذهنی و اجتماعی پیوندی ناگسستنی داشت. این جریان فکری توانست نوع دیگری از کنشگری سیاسی و نقد قدرت حاکمه را ارائه کند. هسته مرکزی نگرش سینمای روشنفکری، به چالش کشیدن مدرنیزاسیونی بود که از سوی حکومت به شدت دنبال می¬شد. مدرنیزاسیون به رغم تاثیرات مثبتی که بر رفاه نسبی طبقه متوسط شهری داشت، ولی آسیب های بسیار زیادی چون توزیع نابرابر ثروت و فاصله طبقاتی، ازهم گسیختگی نظم سنتی جامعه ایران و بحران هویت را در پی داشت. بررسی چگونگی مواجهه سینمای روشنفکری با مدرنیزاسیون به دلیل پیوندش با حوزه های مختلف هنری، وجهه نخبگانی، نقش نیروهای اجتماعی و تاثیرگذاری بر ساختارهای سیاسی اجتماعی دهه چهل و پنجاه حائز اهمیت است. در این پژوهش بر اساس الگوی نظری بحران اسپریگنز رویکرد سینمای روشنفکری ایران در پیش از انقلاب به مدرنیزاسیون تحمیلی شاه مورد بررسی قرار گرفته و یافته های تحقیق حاکی از آن است که این جریان با استفاده از مفاهیمی همچون تولید ضد گفتمان، مقاومت اخلال گرایانه، ایجاد خرده فرهنگ عدم رضایت و نرمالیزه کردن خشونت با مدرنیزاسیون و تجدد آمرانه مقابله کرده است.

منابع و مأخذ:

-آبراهامیان، یرواند(1396) ایران بین دو انقلاب، نشر مرکز: تهران
-آدورنو و هورکهایمر (1384) دیالکتیک روشنگری، ترجمة مراد فرهادپور و امید مهرگان، نشر گام نو: تهران
-آزاد ارمکی، تقی(1397) اندیشه نوسازی ایران، نشر دانشگاه تهران :تهران
-اسپریگنز، توماس(1377) فهم نظریه های سیاسی، نشر مرکز: تهران
- بروجردی؛مهرزاد(1396) روشنفکران ایرانی و غرب، نشر فروزان: تهران
-حسامیان، فرخ و دیگران (1377) شهر نشینی در ایران. نشر مرکز: تهران
- جاهد،پرویز(1399)نوشتن با دوربین رو در رو با ابراهیم گلستان، چاپ ششم، نشر اختران: تهران
- --------(1401)گفتگوی پیرامون اقتباس ادبی در سینمای ایران، نشر ایجاز: تهران
----------(1397)همچون در یک آینه دیروز و امروز سینمای ایران، نشر افراز: تهران
-جمشیدی،محمد حسین(1385)رخ اندیشه: روش شناسی شناخت اندیشه های سیاسی ج 1، نشر کلبه حکمت:تهران
- راورد راد،اعظم(1381)سینمای سیاسی ایران زنان و کارگران،فصلنامه مطالعات علوم اجتماعی، تهران
- سازگارا، پروین(1377)، نگاهی به جامعه‌شناسی با تأكید بر فرهنگ، چاپ اول، نشرکویر: تهران
- صدر،حمید رضا(1381)، در آمدی بر تاریخ سیاسی سینمای ایران، نشر نی: تهران
-عشقی، بهزاد(1399) عشق سالهای فیلم فارسی و نوزایی سینمای ایران، نشر نگاه: تهران
- كاتوزيان، محمد علي همايون(1388) اقتصاد سياسي ايران از مشروطيت تا پايان سلسلة پهلوي، ترجمه محمدرضا نفيسي و كامبيز عزيزي، چاپ پانزدهم، نشر مركز: تهران
- معززی نیا،حسین (1378) فیلم¬فارسی چیست، ساقی:تهران
-میر عابدینی، حسن(1386) صد سال داستان نویسی ایران، دوره چهار جلدی، نشرچشمه: تهران
-میر سپاسی، علی(1388) اخلاق در حوزه عمومی، تاملی در باب ارزش ها و نهادهای دمکراتیک، نشر ثالث: تهران
- میرسپاسی، علی(1384) تاملی در مدرنیته ایرانی،نشر بی¬نا : تهران
- میلانی،عباس(1385) شکل گیری انقلاب اسلامی، ترجمه مجتبی عطار زاده،گام نو: تهران
- وینر، مایرون (1353) ، نوسازي جامعه، ترجمه رحمت االله مراغـه¬اي و ديگران، تهران: جيبي
- هودشتيان، عطاء (1380)، مدرنيته، جهاني شدن و ايران، نشر چاپخش: تهران
- باقری دولت¬آبادی علی و موسویان سیدشاهرخ. (1398). بررسی اندیشه سیاسی «حافظ» در چارچوب نظریّه «اسپریگنز». پژوهش سیاست نظری (پژوهش علوم سیاسی)، جدید(26 )، 133-161
- برزگر، ابراهیم. (1383). مساله فلسطین در اندیشه سیاسی اسلام معاصر و روش جستاری اسپریگنز. دو فصل نامه حقوق و سیاست، دوره6 شماره 12
-غلامعلی،اسد الله، شیخ مهدی، علی(1396) منطق مکالمه در فیلم خشت و آینه، نشریه هنرهای زیبا دوره22 شماره 2
- جیرانی، فریدون (1373) مقاله سرنوشت فیلم فارسی، مجله نقد سینما، شماره سوم
-رضادوست، کریم و دیگران (1386)، «آسیب‌شناسی جریان روشنفکری ایران معاصر»، فصل¬نامه جامعه‌شناسی ایران، دورة هشتم، شمارة 3
-شهیدانی، شهاب و رستمی، پروین(1398) بازتاب اعتراض¬های اجتماعی درفیلم های ده 1350( مطالعه موردی: اسرار گنج دره جنی، تنگسیر، سفر سنگ) نشریه جامعه شناسی تاریخی، شماره 2
-علوی پور،سید محسن(1397) از «فهم» تا «تبیین» اندیشۀ سیاسی: نقد و بررسی کتاب «فهم نظریه‌های سیاسی» دوفصل¬نامه پژوهش ونگارش كتب دانشگاهي، شماره 43
-قیصری، نوراله(1381) تاریخ نگاری روشنفکری یا نقش روشنفکران در تاریخ معاصر ایران: نقد و بررسی روشنفکران ایران و غرب، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 71
- مسعودی، جهانگیر. (1388). مطهری و نواندیشی دینی، دوفصل¬نامه جستارهایی در فلسفه و کلام (مطالعات اسلامی)، شماره 41
- هاشمی، ف م ( 1388 ) سوسیالیسم در مسیر تاریخ ، نشریة چیستا، ش 266 و 267
- آقابابای،احسان(1391) سوژه، ميل و ايدئولوژي (مطالعه ي موردي: پنج فيلم سينماي ايران در دهه هاي چهل و پنجاه)، پایان¬نامه دکتری، دانشگاه اصفهان
- افضلی ،بهرام. (1396) . گفتمان روشنفکری در ادبیات داستانی. رساله دکتری. دانشگاه شهید مدنی تبریز
- بکایی،سحر(1390)پایان نامه: نقش اجتماعی ادبیات (منثور) و سینماي ایران در دهه هاي ،30- 40 و50، پایان¬نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر
- حسنی،مینا(1397)ارزیابی دگرگونی ارزشهای فرهنگی جامعه ایران در طول سالهای پس از انقلاب اسلامی ایران بر اساس فیلم های سینمایی، پایان¬نامه دکتری، دانشگاه تربیت مدرس
- نظری،علی اشرف(1388) گفتمان هویتی تجددگرایان ایرانی در انقلاب مشروطه، فصلنامه علوم سیاسی، دوره 29: شماره 4: تهران
نعمتی، فرزاد.(1391). پدیدارشناسی ذهنیت فرهنگی و سیاسی جامعه ایران در دهه منتهی به انقلاب اسلامی( با تحلیل محصولات فرهنگی). رساله کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی: تهران