بررسی تحول خلاق نفس در اندیشـه هانری برگسـون

محورهای موضوعی : خلاقیت و نوآوری از جنبه‏های روان‏شناختی، علوم شناختی، علوم تربیتی و آموزشی (خلاقیت شناسی روان‏شناختی، خلاقیت شناسی پرورشی)

طاهره سادات امینی ¹ , محسن ایمانی نائینی ² , علیرضا محمودنیا ³ , حمیدرضا رضازاده بهادران ⁴

1 - دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی،تهران، ایران
2 - دانشیار، گروه علوم تربیتی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
3 - دانشیارفلسفه تعلیم و تربیت، گروه علوم تربیتی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
4 - استادیار، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1401/12/28 تاریخ پذیرش : 1402/04/18 تاریخ انتشار : 1402/12/12

کلید واژه: تحول خلاق, نفس, شهود, خود‌آفرینش‌گرایی, برگسون,

چکیده مقاله :

هدف: مقاله حاضر باهدف تبیین مبانی فلسفی مسئله نفس ناظر به اهمیت این مداقه در تعلیم و تربیت تدوین‌شده است. روش: ازآنجایی‌که برگسون به‌عنوان یک فیلسوف اخلاقی به این موضوع توجه خاص داشته است، نوشتار پیش‌رو بر آن است که با روشی توصیفی- تحلیلی و استنتاجی، تحول خلاق نفس از دیدگاه برگسون را مورد بررسی قرار دهد. یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد؛ برگسون در جست‌وجوی آن است که به کلمه بودن معنای دقیقی دهد، از نگاه او برای یک ذهنِ خودآگاه، این کلمه به معنای دگرگون شدن و تغییر یافتن است، دگرگونی و تغییری علی‌الدوام تا خودآفرینی خویشتن. برگسون با مبنای هستی‌شناسی دیرندی خود غایت اصلی حیات نفس را رسیدن به تعالی و تکامل برشمرده و برای تحقق آن، با ‌توجه به اصل تحول خلاق نفس و اصل خود‌آفرینی نفس استفاده از روشی فلسفی را پیشنهاد می‌کند. به عقیده وی طبق قاعده اول شهود، پرسش پیش از آن‌که بر سر حل کردنِ مسئله وکشفِ راه‌حل باشد، بر سر یافتنِ مسئله و متعاقباً طرح آن است. نتیجه‌گیری: نتیجه آن‌که در این نظام تعلیم و تربیت، انسان، همواره باید در جستجوی حقیقت و کشف موقعیت‌های جدید بوده و سکون را نپذیرد و با تعمیق در خود و حضور فعال در نفس به سمت وضعیت بهتر گام بردارد و ازآنجایی‌که در امر آفریدن مشارکت داشته‌ است به خلق مسائل و اندیشه‌های نو بپردازد.

چکیده انگلیسی:

The present article was compiled with the aim of explaining the philosophical foundations of the problem of the soul in view of its importance in education. Since Bergson as a moral philosopher has paid special attention to this issue, the following article aims to investigate the creative evolution of soul from Bergson's point of view with a descriptive-analytical and inferential method. The research findings show that Bergson seeks to give a precise meaning to the word "Being", from his point of view, for a self-conscious mind, this word means continuous transformation and change until self-creation. Based on his “durational” ontology, Bergson enumerates the main goal of the soul's life to achieve excellence and evolution, and to accomplish it, according to his principle of creative evolution of the soul and the principle of self-creation, he suggests using a philosophical method. According to his first rule of intuition, prior of being a way to solve the problem and find a solution, “Question” is about finding the problem and subsequently expressing it. As result this system of education, man should always be in search of truth and discover new situations and should not accept stillness and by deepening in himself and active presence in himself, he should step towards a better situation and since he has participated in the matter of creation, he should create new problems and give new ideas.

منابع و مأخذ:

ابراهیمی ‌دینانی، غلامحسین. (1394). «من» و جز «من». موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین و محمدجواد پیرمرادی (1379). مفهوم زمان در فلسفه برگسون. مدرس علوم انسانی، دوره 4، شماره 4، 95-108.
ارسطو. (1393). درباره نفس. مترجم: علی‌مراد داودی، انتشارات حکمت.
اسپینوزا، باروخ. (1398). اخلاق .مترجم: محسن جهانگیری. مرکز نشر دانشگاهی.
اسلامی، مهدی و محمد اکوان. (1398). ادراك، معیار تبیین رابطه نفس و بدن در فلسفه برگسون. پژوهش‌های معرفت‌شناختی، 8(17)، 25-46.
باقری، خسرو؛ سجادیه، نرگس، و توسلی، طیبه. (1390). رویکردها و روش‌های پژوهش در فلسفه تعلیم و تربیت. پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
برگسون، هانری. (1358). دو سرچشمه اخلاق و دین. ترجمه حسن حبیبی، تهران: شركت سهامی انتشار.
برگسون، هانری. (1368). پژوهش در نهاد زمان و اثبات اختیار. ترجمه علیقلی بیانی. تهران: شركت انتشار.
برگسون، هانری. (1375). ماده و یاد: رهیافتی به رابطه جسم و روح، ترجمه علیقلی بیانی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
برگسون، هانری. (1371). تحول خلاق. ترجمه علیقلی بیانی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
بوخنسکی، ا. م. (1387). فلسفه معاصر اروپایی. ترجمه شرف‌الدین خراسانی. ج 4. تهران: علمی و فرهنگی.
پوپر، کارل. (1380). جامعه باز و دشمنان آن. ترجمه عزت‌الله فولادوند. ج 3. تهران: خوارزمی.
پیرسون، کیت‌انسل و جان مولرکی (1398). فلسفه برگسن. ترجمه محمدجواد پیرامردی. تهران: انتشارات سازمان‌ مطالعه ‌و تدوین‌ کتب‌ علوم ‌انسانی ‌دانشگاهها (سمت).
پیرمرادی، محمدجواد. (1392). فلسفه هستی سیال بنیادی‌ترین اصل فلسفه برگسون. تهران: سروش.
حافظ‌نیا، محمدرضا (1398). مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، سازمان‌ مطالعه ‌و تدوین‌ کتب‌ علوم ‌انسانی ‌دانشگاه‌ها (سمت).
خوشنویس، یاسر. (1387). تحلیل نظریه نوخاسته‌گرایی وجودشناختی و کاربرد آن در مسئله ذهن و بدن. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده فلسفه علم، دانشگاه صنعتی شریف.
دلوز، ژیل. (1391). برگسونیسم. ترجمه زهره اکسیری و پیمان غلامی. تهران: روزبهان.
دورانت، ویل. (1387). تاریخ فلسفه. ترجمه عباس زریاب. تهران: علمی و فرهنگی.
راسل، برتراند. (1373). تاریخ فلسفه غرب، چاپ ششم، با ترجمه نجف دریابندری، جلد 2، تهران:پرواز.
سجادی، سید مهدی. (1379). رویکردها و روش‌های تربیت اخلاقی و ارزشی. پژوهش‌های فلسفی-کلامی، ش 3، 165-144.
سلطانی گازار، مهدی. (1390). تطور خلاق برگسون و فلسفه ارگانیسم. غرب‌شناسی بنیادی، 2(2)، 61-91.
شکوهی، غلامحسین. (1396). مبانی و اصول آموزش‌وپرورش. آستان قدس رضوی، به نشر.
شرفی جم، محمدرضا؛ خلیلی، سمانه، (1390) بررسی تطبیقی مبانی فلسفی شیخ اشراق و برگسون و دلالت‌های تربیتی آن. تربیت اسلامی. ش 11. 110-81.
طباطبائي، محمد حسین. (1374). ترجمه تفسیر المیزان. ترجمه محمدباقر موسوی همداني. قم: دفتر انتشارات اسلامی (وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم).
عنبرسوز، محمد. (1392). مفهوم شهود در اندیشه‌ی هانری برگسون. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی شهید مطهری، دانشگاه فردوسی مشهد.
فروغی، محمدعلی. (1398). سیر حکمت در اروپا. تصحیح امیر جلال‌الدین اعلم. نیلوفر.
كاپلستون، فردریک چارلز. (1384). تاریخ فلسفه از من‌دوبیران تا سارتر، چاپ اول، با ترجمه عبدالحسین آذرنگ و محمود یوسف ثانی، جلد 9، تهران: علمی و فرهنگی.
كانت، امانوئل. (1369). بنیاد مابعدالطبیعه اخلاق (گفتاری در حکمت کردار). ترجمه حمید عنایت و علی قیصری. خوارزمی.
متیوز، اریك. (1391). فلسفه فرانسه در قرن بیستم، ترجمه محسن حكیمی، ج 2، تهران: ققنوس.
مجتهدی، کریم (1386). افکار کانت. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ملاصدرا، محمد بن ابراهیم.(1981). الحکمة المتعالیة فی األسفار األربعة، العقلیة. تعلیقه مالهادی سبزواری. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مطلق، محسن. (1397). کشاکشی در حقیقت نفس. بازیابی‌شده در 3/2/1400. از نشانی: http://www.Javann.ir
منفرد، مهدی، براز، فرنگیس. (1398)، رابطه زمان معناداری زندگی اندیشه ملاصدرا و برگسون، عقل و دین. 11 (21)، 220-201.
نریمانی، نیما. (1394) ماهیت نفس از دیدگاه نوخاسته گرایی و ملاصدرا، پژوهش ماوراء فلسفی (اشارات) سال دوم پاییز و زمستان شماره ۴.
وال، ژان. (1380). بحث در مابعدالطبیعه. ترجمه یحیی مهدوی. ج 2. تهران: خوارزمی.
هالینگ‌دیل، رجینالدجان. (۱۳۸۷). تاریخ فلسفه غرب. ترجمه عبدالحسین آذرنگ، ققنوس.

Bergson, H. (1959 (1896)). Matter and Memory. 60cm edition. Paris: Presses Universitaires de France. 280p. (Text in french)
Bergson, H. (1960 (1934)). Thought and Movement. 35th edition. Paris: Presses Universitaires de France. 291p. (Text in french)
Bergson, H. (1961 (1932)). The Two Sources of Morality and Religion. 100th edition. Paris: Presses Universitaires de France. 340p. (Text in french)
Bergson, H. (1969 (1907)). Creative Evolution. 142nd edition. Paris: Presses Universitaires de France. 369 p. (Text in french)
Charbonneau, Pierre (2009). The self-creation of the new in Bergson's evolutionism: contribution to the naturalization of the Bergsonian idea of creation (Doctoral dissertation, University of Quebec in Montreal. (Text in french)
Guerlac, Suzanne. (2021). Mis/Reading Bergson — On Time and Life and Matter, Bergsoniana [Online], 1 | 2021, Online since 01 July 2021, connection on 08 November 2021. URL:http://journals.openedition.org/bergsoniana/345. 5; DOI: https://doi.org/10.4000/bergsoniana.345.
Gunn, Alexander (1920). Bergson and his Philosophy, London: Methuen.
Jouhaud Michel (1992). Bergson and the creation of oneself by oneself, Philosophical Studies, PUF (Text in french)
Polin Raymond (1960). Bergson, Philosopher of Creation, The Bergsonian Studies, Vol. V, Paris, PUF (Text in french)
Tremblay, J. (1958). The notion of philosophy in Bergson. Theological and Philosophical Laval, 14(1), 30–76. (Text in french)