اثر بخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT) بر تنظیم هیجانی و خودآگاهی دختران نوجوان

محورهای موضوعی : روان شناسی

مهوش ایزدی ¹ , محمد احسان تقی زاده ²

1 - کارشناس ارشد روان‌شناسی عمومی‌، دانشگاه پیام‌نور تهران جنوب‌، تهران‌، ایران
2 - دانشیار گروه روان‌شناسی، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه پیام نور تهران جنوب، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1399/11/23 تاریخ پذیرش : 1400/01/16 تاریخ انتشار : 1400/01/01

کلید واژه: اثربخشی, خودآگاهی, ذهن آگاهی, تنظیم هیجانی, درمان شناختی,

چکیده مقاله :

هدف پژوهش اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی (MBCT) بر تنظیم هیجانی و خودآگاهی دختران نوجوان منطقۀ 2 تهران تعیین شد و به روش نیمه آزمایشی با پیش‌آزمون و پس‌آزمون و گروه کنترل به صورت مداخله‌ای انجام شد. جامعۀ آماری دختران نوجوان منطقۀ 2 تهران در نظر گرفته شد و از میان آن‌ها نمونۀ 30 نفری از دختران 13 تا 17 سال (15 نفر گروه آزمایش و 15 نفر گروه کنترل) انتخاب شدند که به مرکز توانمندسازی ذهن منطقه 2 استان تهران در سال 98-99 مراجعه کرده بودند. ابزار جمع‌آوری اطلاعات پرسشنامۀ تنظیم شناختی هیجان گارنفسکی و همکاران (۲۰۰۱) و پرسشنامۀ خودآگاهی فنیگستین و همکاران (1975) بود. یافته‌های پژوهش نشان داد شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر تنظیم هیجان و خودآگاهی دختران نوجوان تأثیر ندارد. باید خاطرنشان داشت، نتیجۀ حاضر به دلیل نوع و ماهیت نمونه که دختران نوجوان هستند می‌تواند به‌دست آمده باشد و انجام این مطالعه در میان بزرگسالان یا افرادی با شرایط خاص مانند بیماری یا اعتیاد و .... می تواند متفاوت باشد. شرایط سنی و شرایط محیطی(خصوصاً در حال حاضر با وجود بیماری کرونا) و همچنین شرایط روحی و جنسیّت نیز می‌تواند عواملی باشند که موجب دریافت نتایح متفاوتی شوند و پیشنهاد می‌شود در مدل به صورت عوامل مداخله‌گر در نظر گرفته شوند که جزو اهداف این مطالعه نبوده‌اند.

چکیده انگلیسی:

The purpose of this study is to determine the effectiveness of the mindfulness – based cognitive therapy (MBCT) on emotional regulation and self – awareness of teenage girls in district 2 of Tehran. This research was done in a quasi – experimental manner with a pretest and post test and a control group in the function of intervention. Among 30 teenage girls aged 13 to 17 (divided in to 15 girls in experimental groups and 15 in control groups) who had already referred to Mental Rehabilitation Center of Tehran Province, District 2 during 2018 -2019. Data collection tools were the application of Cognitive Emotion Regulation Questionnaire of Garnowski et al (2001) and the Fenigstein et al self-awareness questionnaire (1975).  The findings of this research rejected the initial hypothesis i.e. the mindfulness based cognitive therapy does not have an impact on emotional regulation and self-awareness of teenage girls. It should be mentioned that the acquired results are only applicable for the present sample group i.e. the teenage girls and due to the type of statistical population the research findings may change. For example, the results of this experiment might be quite different for people with special diseases and addiction. Also age and environmental conditions (especially in the present time with the pandemic conditions of Covid 19) along with other factors such as sex and mental conditions might create completely different results. These are the factors categorized as interfering factors that are not considered as the objectives of this study.   

منابع و مأخذ:

آذرگون، حسن و کجباف، محمدباقر (1390). اثربخشی آموزش ذهن آگاهی برکاهش نگرش ناکارآمد و افکارخودآیند دانشجویان افسرده دانشگاه اصفهان. مجلۀ روان‌شناسی، 53 ،14(1)13-20.

اسماعیلیان، نسرین.، طهماسیان، کارینه.، دهقانی، محسن و موتابی، فرشته (1394). اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر تنظیم هیجانی، توجه آگاهانه و پذیرش در فرزندان طلاق، مجله دست‌آوردهای روان‌شناسی بالینی دانشگاه شهید چمران اهواز، 1(2)45-66.

اعتمادی، عذرا.، فاتحی‌زاده، مریم.، سید محسن و خدامراد مومنی.(1396). درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد برای مشکلات بین فردی، کرمانشاه: دانشگاه رازی.

آقاباقری، حامد.، محمدخانی، پروانه.، عمرانی، سمیرا و فرهمند، وحید (۱۳۹۱). اثربخشی گروه درمانی شناختی مبتنی بر حضور ذهن بر افزایش بهزیستی ذهنی و امید بیماران مبتلا به ام اس. مجله روان‌شناسی بالینی، ۴( ۱): ۲۳ - ۳۱.

بحرینی، ناهید و آقایی جشوقانی، اصغر (1398). مقایسۀ تنظیم هیجانی و خودآگاهی در نوجوانان عادی و بزهکار، اندیشه و رفتار، 13(52)237:-242.

پسندیده، راحله (1395). اثر‌بخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر افزایش بهزیستی، فصلنامۀ اندیشه و رفتار، 11(41) 7-16.

جعفری، اصغر.، حسینی، سیدمجید و فاضلی، میترا (1397). تأثیر آموزش مهارت های خودآگاهی و مدیریت هیجان‌ها در افزایش تاب آوری و شادکامی زنان سرپرست خانوار، پژوهشنامۀ مددکاری اجتماعی، 2(8):41-76.

راکی، شهرزاد، نادری، فرح (1397). اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر تنظیم شناختی هیجان، انعطاف پذیری کنشی و اضطراب رقابتی، نشریۀ روان پرستاری، 6(6)19-26.

سلیمانی، سمیرا، بابانژادی، مهران، غنمی، فائقه (1393). نقش خودآگاهی و تنظیم هیجان در کنترل اضطراب دانشجویان، فصلنامة فرهنگ مشاوره و روان درمانی، 5(20)113-124.

صمدی فرد، حمیدرضا (۱۳۹۴). ارتباط بهزیستی معنوی و باورهای دینی با امید به زندگی بیماران دیابتی. دانشگاه علوم پزشکی بابل، نشریۀ اسلام و سلامت ۲(۲):44-51.

عالم دیانتی، فاطمه و محب، نعیمه (1396). تأثیر آموزش شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی برکاهش راهبردهای منفی تنظیم شناختی هیجان در مبتلایان به اختلال وسواسی جبری، نشریه آموزش و ارزشیابی، 10(40)171-188.

قاسمی، ندا، گودرزی، میترا و غضنفری، فیروزه (1398). اثربخشی درمان مبتنی بر شفقت بر نظم جویی شناختی هیجان، مهارت های ذهن آگاهی و آمادگی برای تجربه شرم و گناه، فصلنامه مطالعات روا‌ن‌شناسی بالینی دانشگاه علامه طباطبایی، 9(34)145-166.

کاکاوند، علیرضا و شیر محمدی، فرهاد (۱۳9۶). تأثیر ذهن آگاهی بر نگرش‌های ناکارآمد و نشانه‌های افسردگی در زنان سالمندان افسرده، فصلنامه روان‌شناسی پیری،2(2)91-101.

گل‌پور چمرکوهی، رضا و امینی، محمد (1391) اثربخشی کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی بر بهبود ذهن آگاهی و افزایش ابراز وجود در زوجین مبتلا به اضطراب امتحان. مجلۀ روان‌شناسی مدرسه، 1(3)82-100.

مختاری، فاطمه و ذوالفقاری، مریم (1397). رابطه بین ذهن آگاهی و تنظیم هیجان با تعلل ورزی تحصیلی دانش آموزان مقطع متوسطه شهر تهران، مرکز مطالعات و توسعه آموزش پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ارتش، 2(7):40-48.

موسویان، ن؛ مرادی، ع، میرزایی، ج، شیاد فر، ف، محمودی کهریز، ب، طاهری، ف (۱۳۸۹). اثربخشی شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی بر کاهش چاقی، مجله اندیشه و رفتار، ۱۶(۴): ۴۹-55

نریمانی، محمد.، آریاپوران، سعید.، ابوالقاسمی، عباس و احدی، بتول (1390) مقایسه اثربخشی آموزش‌های ذهن آگاهی و تنظیم هیجان بر سلامت روان. مجله روان‌شناسی بالینی، 2(4):93-117.

ولیدی پاک، آذر و شادیه معینی‌منش، کیومرث (۱۳۹۳). بررسی اثربخشی ذهن آگاهی بر افزایش خوش‌بینی در زنان باردار دیابتی، فصلنامه سلامت، 4(14): 62-78.

یارمحمدی واصل، مسیب.، علی‌پور، فرشید.، بسطامی، مالک.، ذوالفقاری‌نیا، منیره و بزاززاده، نیلوفر (1394). نقش واسطه‌ای نظم‌جویی شناختی هیجان در رابطه بین سیستم‌‌های مغزی رفتاری و تکانشگری، فصلنامه عصب روان‌شناسی، 1(2): 51-67.

Agha Bagheri, H., Mohammadkhani, P., Omrani, S. Farahmand, v. (2012). The effectiveness of mindfulness-based cognitive group therapy on increasing subjective well-being and hope in ms patients. Journal of Clinical Psychology, 4(1): 23 - 31 (In Persian).

Alemdianati, F. and Moheb, N. (2017). The effect of mindfulness-based cognitive-therapeutic education on reducing negative cognitive emotion regulation strategies in patients with obsessive-compulsive disorder, Scientific-Research Journal of Education and Evaluation, 10(40)171-188.

Armstrong, L. and Rimes, K. A. (2016). Mindfulnessbased cognitive therapy for neuroticism (stress vulnerability): A pilot randomized study. Behavior therapy, 47(3) 287-298.

Azargun, H. and Kajbaf, M. (2011). The effectiveness of mindfulness training on reducing dysfunctional attitudes and spontaneous thoughts of depressed students at the University of Isfahan. Journal of Psychology, 53 ،14(1)13-20.

Bahreini, N. and Jashoghani, O.(2019). Comparison of emotional regulation and self-awareness in normal and delinquent adolescents, thought and behavior, 13(52)237:-242 (In Persian).

Etemadi, O., Fatehizadeh, M. and Khodamrad Momeni, S. M. (2017). Acceptance and Commitment Based Therapy for Interpersonal Problems: (with group therapy method) University Press (Kermanshah) (In Persian).

Falkenström, F. (2010). Studying mindfulness in experienced meditators: A quasi-experimental approach. Personality and Individual Differences, 48(3): 305-310.

Golpour Chamarkouhi, R, Amini, M (2012). The effectiveness of mindfulness-based stress reduction on improving mindfulness and increasing assertiveness in couples with test anxiety. Journal of School Psychology, 1(3)82-100 (In Persian).

Gross JJ (2015). Handbook of Emotion Regulation. New York: Guilford Publications

Ismailian, N., Tahmasian, K., Dehghani, M. and Mutabi, F. (2015). The effectiveness of mindfulness-based cognitive therapy on emotional regulation, conscious attention and acceptance in children of divorce, Journal of Clinical Psychology Achievements, Shahid Chamran University of Ahvaz, 1(2)45-66. (In Persian).

Jafari, A., Hosseini, M. and Fazeli, M. (2018). The effect of self-awareness and emotion management skills training on increasing resilience and happiness of women heads of households, Journal of Social Work, 2(8):41-76(In Persian).

Kabat – zinn, J. (2011). Full catastrophe living: using the wisdom of your body and. mind to face stress, pain and illness. New York: Dell Publishing.

Kabat-Zinn, J. (2008). Mindfulness-based interventions in context: Past, present, and future. Clinical Psychology: Science and Practice, 10, 144–156.

Mokhtari, F. and Zolfaghari, M. (2018). The relationship between mindfulness and emotion regulation with academic procrastination in high school students in Tehran, Journal of Educational Studies, Center for Studies and Development of Medical Education, Army University of Medical Sciences, 2(7):40-48(In Persian).

Mousavian, N.; Moradi, A.S., Mirzaei, J., Shiadfar, F., Mahmoudi Kahriz, B. and Taheri, F. (2010). The effectiveness of mindfulness-based cognitive therapy on obesity reduction, Journal of Thought and Behavior, 16 (4): 49-55(In Persian).

Narimani, M., Ariapooran, S., Abolghasemi, A. and Ahadi, B. (2011). Comparison of the effectiveness of mindfulness training and emotion regulation on the mental health of chemical warfare victims. Journal of Clinical Psychology, 2(4):93-117(In Persian).

Pasandideh, R. (2016). The effectiveness of mindfulness-based cognitive therapy on increasing well-being, Journal of Thought and Behavior, 11(41) 7-16(In Persian).

Segal, Z.V. and Williams, J. M. G, (2002). Mindfulness-Based Cognitive Therapy for Depression: A New Approach to Preventing Relapse, New York. Guilford Press.

Soleimani, S., Babanejadi, M. and Ghanmi, F (2014). The Role of Self-Awareness and Emotion Regulation in Controlling Student Anxiety, Culture of Counseling and Psychotherapy Quarterly, 5(20)113-124(In Persian).

Subic-Wrana, C., Beutel, M., Brähler, E. and töbel-Richter, Y. (2014). How Is Emotional Awareness Related to Emotion Regulation Strategies and Self-Reported Negative Affect in the General Population? PLoS One. 2014; 9(3): e91846. Published online 2014 Mar 17. doi: 10.1371/journal.pone.0091846

Tang, Y., Tang, R. and Gross, R (2019). Promoting Psychological Well-Being Through an Evidence - Based Mindfulness Training Program, PERSPECTIVE ARTICLE Front. Hum.

Validi Pak, A., Shadieh Moeini Manesh, K. (2014). The effectiveness of mindfulness on increasing optimism in pregnant women with diabetes, Health Quarterly, 4 (14): 62-78. (In Persian)

Yarmohammadi Wasel, M., Alipour, F., Bastami, M., Zolfaghari Nia, M. and Bazazzadeh, N (2015). The mediating role of cognitive emotion regulation in the relationship between behavioral and impulsive brain systems, Quarterly Journal of Neuropsychology, 1(2): 51-67(In Persian)

 

Agha Bagheri, H., Mohammadkhani, P., Omrani, S. Farahmand, v. (2012). The effectiveness of mindfulness-based cognitive group therapy on increasing subjective well-being and hope in ms patients. Journal of Clinical Psychology, 4(1): 23 - 31 (In Persian).

Alemdianati, F. and Moheb, N. (2017). The effect of mindfulness-based cognitive-therapeutic education on reducing negative cognitive emotion regulation strategies in patients with obsessive-compulsive disorder, Scientific-Research Journal of Education and Evaluation, 10(40)171-188.

Armstrong, L. and Rimes, K. A. (2016). Mindfulnessbased cognitive therapy for neuroticism (stress vulnerability): A pilot randomized study. Behavior therapy, 47(3) 287-298.

Azargun, H. and Kajbaf, M. (2011). The effectiveness of mindfulness training on reducing dysfunctional attitudes and spontaneous thoughts of depressed students at the University of Isfahan. Journal of Psychology, 53 ،14(1)13-20.

Bahreini, N. and Jashoghani, O.(2019). Comparison of emotional regulation and self-awareness in normal and delinquent adolescents, thought and behavior, 13(52)237:-242 (In Persian).

Etemadi, O., Fatehizadeh, M. and Khodamrad Momeni, S. M. (2017). Acceptance and Commitment Based Therapy for Interpersonal Problems: (with group therapy method) University Press (Kermanshah) (In Persian).

Falkenström, F. (2010). Studying mindfulness in experienced meditators: A quasi-experimental approach. Personality and Individual Differences, 48(3): 305-310.

Golpour Chamarkouhi, R, Amini, M (2012). The effectiveness of mindfulness-based stress reduction on improving mindfulness and increasing assertiveness in couples with test anxiety. Journal of School Psychology, 1(3)82-100 (In Persian).

Gross JJ (2015). Handbook of Emotion Regulation. New York: Guilford Publications

Ismailian, N., Tahmasian, K., Dehghani, M. and Mutabi, F. (2015). The effectiveness of mindfulness-based cognitive therapy on emotional regulation, conscious attention and acceptance in children of divorce, Journal of Clinical Psychology Achievements, Shahid Chamran University of Ahvaz, 1(2)45-66. (In Persian).

Jafari, A., Hosseini, M. and Fazeli, M. (2018). The effect of self-awareness and emotion management skills training on increasing resilience and happiness of women heads of households, Journal of Social Work, 2(8):41-76(In Persian).

Kabat – zinn, J. (2011). Full catastrophe living: using the wisdom of your body and. mind to face stress, pain and illness. New York: Dell Publishing.

Kabat-Zinn, J. (2008). Mindfulness-based interventions in context: Past, present, and future. Clinical Psychology: Science and Practice, 10, 144–156.

Mokhtari, F. and Zolfaghari, M. (2018). The relationship between mindfulness and emotion regulation with academic procrastination in high school students in Tehran, Journal of Educational Studies, Center for Studies and Development of Medical Education, Army University of Medical Sciences, 2(7):40-48(In Persian).

Mousavian, N.; Moradi, A.S., Mirzaei, J., Shiadfar, F., Mahmoudi Kahriz, B. and Taheri, F. (2010). The effectiveness of mindfulness-based cognitive therapy on obesity reduction, Journal of Thought and Behavior, 16 (4): 49-55(In Persian).

Narimani, M., Ariapooran, S., Abolghasemi, A. and Ahadi, B. (2011). Comparison of the effectiveness of mindfulness training and emotion regulation on the mental health of chemical warfare victims. Journal of Clinical Psychology, 2(4):93-117(In Persian).

Pasandideh, R. (2016). The effectiveness of mindfulness-based cognitive therapy on increasing well-being, Journal of Thought and Behavior, 11(41) 7-16(In Persian).

Segal, Z.V. and Williams, J. M. G, (2002). Mindfulness-Based Cognitive Therapy for Depression: A New Approach to Preventing Relapse, New York. Guilford Press.

Soleimani, S., Babanejadi, M. and Ghanmi, F (2014). The Role of Self-Awareness and Emotion Regulation in Controlling Student Anxiety, Culture of Counseling and Psychotherapy Quarterly, 5(20)113-124(In Persian).

Subic-Wrana, C., Beutel, M., Brähler, E. and töbel-Richter, Y. (2014). How Is Emotional Awareness Related to Emotion Regulation Strategies and Self-Reported Negative Affect in the General Population? PLoS One. 2014; 9(3): e91846. Published online 2014 Mar 17. doi: 10.1371/journal.pone.0091846

Tang, Y., Tang, R. and Gross, R (2019). Promoting Psychological Well-Being Through an Evidence - Based Mindfulness Training Program, PERSPECTIVE ARTICLE Front. Hum.

Validi Pak, A., Shadieh Moeini Manesh, K. (2014). The effectiveness of mindfulness on increasing optimism in pregnant women with diabetes, Health Quarterly, 4 (14): 62-78. (In Persian)

Yarmohammadi Wasel, M., Alipour, F., Bastami, M., Zolfaghari Nia, M. and Bazazzadeh, N (2015). The mediating role of cognitive emotion regulation in the relationship between behavioral and impulsive brain systems, Quarterly Journal of Neuropsychology, 1(2): 51-67(In Persian)