باز شناسی ویژگی‌های کالبدی- فضایی بافت قدیم شهر در ایران

محورهای موضوعی : معماری

میرسعید موسوی ¹ (دکترای شهرسازی، دانشکده هنر و معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی،تهران، ایران.)
فرح حبیب ² (استاد دانشکده هنر و معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی،تهران، ایران.)
حمید ماجدی ³ (استاد دانشکده هنر و معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی،تهران، ایران.)

تاریخ دریافت : 1394/01/18 تاریخ پذیرش : 1394/11/04 تاریخ انتشار : 1395/12/01

کلید واژه: شهر, بافت قدیم, ساختار, کالبدی- فضایی,

چکیده مقاله :

آنچه که اکنون بافت قدیم شهر نامیده می شود، زمانی به عنوان یک کلیت شهری از حیاتی کامل و کارآمد برخوردار بود که تکامل و کارآمدی آن محصول تعامل انسان و طبیعت بود که در طول قرن‌ها و به واسطه اندیشه عمیق یا آزمون و خطاهایی مکرر به تعادل رسیده بود. هر چند که اکنون بافت قدیم شهر در ایران، با مفاهیمی چون فرسودگی، ناکارآمدی و بلاتکلیفی همراه است، اما بهترین ارزش‌های فرهنگی، اجتماعی، تاریخی و معماری هر شهر در آن نهفته است. به نظر می‌رسد بیشترین مشکلات مرتبط با بافت قدیم شهر در ایران ناشی از عدم شناخت دقیق ماهیت آن و عدم تلاش برای تطبیق آن ماهیت با شرایط معاصر می باشد. در این راستا، در این مقاله علاوه بر ارائه تعریفی روشن از بافت قدیم، ویژگی‌های کالبدی- فضایی آن در شهر‌های ایران همراه با تأثیر تحولات معاصر به روش تحلیلی- توصیفی بررسی شده است.

چکیده انگلیسی:

Historically, growth of each city was dependent on it`s natural, ecological, economic and political potentials leading to homogeneous spatial-physical structure of the city. The slowness of this growth was another factor which has been harmonizing the interaction between human life and spatial-physical structure of the city.The area which is now referred to as an old texture of city had a perfect and efficient urban life during ancient time. It`s perfection and efficiency were resulted from human and environmental interaction leading to a balance due to speculation and frequent trial and errors of several generations. Not only the old texture of city in Iran pertains an ambiguity in its definition and actual territory in urban structure, but also it implies some negative concepts such as deterioration, inefficiency and reluctance in it.After the industrial revolution, due to impacts of industrialization and globalization, most cities faced tremendous changes in cultural and socio-economic aspects of urban life. The result of these changes has been much more obvious in historic and old district of the city leading to diverse problems and also inefficiencies in urban life. In Iran, transposition of traditional society to modern one, have made many pleasant and unpleasant influences on our life style, behavior as well as cultural patterns and also on spatial and physical structure of cities and buildings. Due to disappearance of traditional urbanization in Iran, spatial-physical structure of cities have been changed and by prevalence of motor vehicles in urban life and their consequent changes in geometry of urban circulation have become more obvious. It seems that since Iranian society has experienced transposition of traditional to modern society without any scientific, cultural, educational and artistic infrastructures, the most of the problems are related to the old texture of city in Iran which has resulted from inadequate recognition and understanding of its character, capabilities as well as cultural, socio-historic and architectural heritage further disabling it to adopt contemporary urban life. Besides, most of the challenges which has been faced in the rehabilitation of old texture in historic cities of Iran, are not unique; however, the magnitude of the issues is compounded by the size of the old area in each city, the excessive rapid growth of the city and the precarious nature of the urban structure. Pragmatic approaches and flexible mechanisms are needed to create opportunities for the growth and capable development of driving the area’s economy, in order to attract new urban life, investment and ensure that the benefits of growth are equitably distributed. As the city continues to grow, the social and economic issues facing planners and city officials will become increasingly complex to negotiate and resolve. The greatest challenge is the elaboration of a comprehensive understanding of development process of the city that will promote local growth objectives in light of its physical, social, political and economic characteristics.It is decided in this paper to depict a clear definition of old texture of the city in Iran is presented and its spatial-physical characteristics are analyzed.... Keywords: City, Old texture, Structure, Spatial-physical.

منابع و مأخذ:

توفیقی، مسعود. (1376). توسعه شهری و منطق گریز از بافت قدیم شهر سبزوار. مجموعه مقالاتبافت های شهری. همایش تخصصی بافت های شهری. (29-30 مهر). وزارت مسکن و شهرسازی. مشهد مقدس.

توسلی، محمود. (1381).  ساخت شهر و معماری در اقلیم گرم و خشک ایران. (ویرایش 4). ، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

 توسلی، محمود؛ و بنیادی، ناصر. (1386). طراحی فضای شهری. (ویرایش 2). تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.

حائری، محمد حرضا. (1368). خدمات شهری در بافت های تاریخی. مجموعه مقالات بافت های شهری. همایش تخصصی بافت های شهری، (29-30 مهر). وزارت مسکن و شهرسازی، مشهد مقدس.

حقیقت نائینی، غلامرضا؛ و اشرفی، مهناز. ( 1374). بررسی مفاهیم و ارزشهای معماری و شهرسازی در بافت قدم نائین.مجموعه مقالات تاریخ معماری و شهرسازی ایران. کنگره ملی تاریخ معماری و شهرسازی ایران. (12-7 اسفندماه). کرمان: ارگ بم.

حیدرنتاج، حمید. (1382). خدمات شهری در بافت های تاریخی شهرها. ویژه نامه میراث فرهنگی و مدیریت شهری ضمیمه ماهنامه شهرداریها،54.

خاکساری، علی؛ شکیبامنش، امیر؛ و قربانیان، مهشید. (1385). محله های شهری در ایران. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

سلطان زاده، حسین. (1374). نائین شهر هزاره های تاریخی.تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.

سلطان زاده، حسین. (1385). فضاهای شهری در بافت های تاریخی ایران. (ویرایش 3). تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.

شاران، مهندسان مشاور. (1384). راهنمایی شناسایی و مداخله در بافت های فرسوده. تهران: انتشارات ایده پردازان فن و هنر.

شفقی، سیروس. (1376 ). شناخت بافت های قدیم شهر. مجموعه مقالات بافت های شهری. همایش تخصصی بافت های شهری. (29-30 مهر). وزارت مسکن و شهرسازی. مشهد مقدس.

شماعی، علی؛ و پور احمد، احمد. (1384 ). بهسازی و نوسازی شهری از دیدگاه علم جغرافیا. (ویرایش1). تهران: انتشارات دانشگاه تهران. 

فلامکی، محمدمنصور. (1384). نوسازی و بهسازی شهری. (ویرایش2). تهران: انتشات سمت.

فلامکی، محمدمنصور. (1385). فارابی و سیر شهروندی در ایران. (ویرایش2). تهران: نشر فضا.

کلانتری، حسین؛ و پور احمد، احمد. ( 1384). فنون و تجارب برنامه ریزی مرمت بافت تاریخی. تهران: پ‍‍ژوهشگاه علوم انسانی.

صفامنش، کامران. (1376). پیشنهادی برای روش طراحی نوازی در بافت های قدیمی. مجموعه مقالات بافت های شهری. همایش تخصصی بافت های شهری. (29-30 مهر). وزارت مسکن و شهرسازی. مشهد مقدس.

منصوری، بهروز. (1374).تقابل بین منطق ساختاری بافت های سنتی و روش برخورد با آن. مجموعه مقالات تاریخ معماری و شهرسازی ایران. کنگره ملی تاریخ معماری و شهرسازی ایران. کرمان (12-7 اسفندماه) : ارگ بم.