نقش«خیال» در هویت بخشی به مکان در معماری (مطالعه موردی: مسجد دو مناره سقز)

محورهای موضوعی : معماری

ناصح یوسفی ¹ (دانشجوی دکترای معماری، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر ، ایران)
اسدالله شفیع زاده ² (استادیار گروه معماری، واحد اهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اهر، ایران)
محمد رضا پاکدل فرد ³ (استادیار گروه معماری، واحدتبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران)

تاریخ دریافت : 1399/09/10 تاریخ پذیرش : 1401/06/28 تاریخ انتشار : 1401/10/01

کلید واژه: عالم خیال, فلسفه, خیال, مکان, معماری,

چکیده مقاله :

هدف این پژوهش بررسی نقش خیال در هویت بخشی به مکان در معماری است. روش پژوهش به صورت آمیخته است. تعداد نمونه در بخش کیفی 15 مقاله و 9 خبره در امر معماری شهری است و از روش نمونه گیری هدفمند منابع و گلوله برفی خبرگان انتخاب شدند. نمونه در بخش کمی برای تکنیک دیمتل 9 نفر بر اساس روش گلوله برفی انتخاب شدند.. برای تفسیر در بخش کیفی از روش تحلیل مضمون برای استخراج مضامین از نرم افزار مکس کیوآدا 12 استفاده شد. در بخش کمی از تکنیک دیمتل از نرم افزار اکسل استفاده شد. نتایج نشان داد که مکان، هویت و اعتبار خود را از معانی و مفاهیمی که ناظر و کاربر آن در ذهن می پروراند، می گیرد. خیال یکی از مهمترین قابلیت های انسانی است که با توانایی هایی که دارد، می تواند بسیاری از رویدادهای ذهنی در جهت هویت بخشی به مکان را ایجاد نماید.

چکیده انگلیسی:

The word "Imagination" has been introduced in different meanings in different sciences. Imagination is one of the special abilities of human beings, which includes a significant field in Islamic philosophy and wisdom. And can play an important role in the analysis, cognition and creation of many phenomena; To guide man to the land of the unknown and truths with imagination and mental abilities.Also, in relation to the subject of the place of research, many different psychological, phenomenological, etc. angles have been done;Place is the mathematical space that has meaning. The place derives its identity and validity from the meanings and concepts that the observer and its user cultivate in their minds. These concepts include several factors such as: physical and physical factors of the place, human behaviors formed in it and finally the mental events of observers and users. Imagination is one of the most important human abilities that with its abilities, it can create many mental events in order to identify the place. In connection with the word "fantasy" in philosophy, valuable topics can be found in various ways. It has been researched with various approaches such as Eastern and Western views as well as views of various religious sources and sciences. Man's presence in space, his data and sensory perceptions, his experience of space, his fantasies and imagination, his presuppositions and presuppositions, and even his mental myths and legends are discussed. By examining the past works of architecture and urban planning, one can see the traces of the manifestation of the world of illusion and imagination in works of art.in this study, the "Domnareh" mosque from the valuable and old buildings of the Afshari period in the ancient city of Saqez was selected as a case study in relation to the subject of research and was analyzed and evaluated.In this article, we want to answer the following questions: What is the role of imagination and fantasy in identifying and giving meaning to a place? And to what extent can the imaginative minds of designers before design, and users after execution, be effective in giving meaning to a place?The purpose of this study is to investigate the role of "imagination" in identifying space in architecture. The research method is mixed. The number of samples in the qualitative section is 15 articles and 9 experts in urban architecture and experts were selected from the method of targeted sampling of resources and snowballs. Samples were selected in the quantitative part for the Demetel technique based on the snowball method. For interpretation in the qualitative part, the content analysis method was used to extract the themes from MAXQDA12 software. In a small part of the Demitel technique, Excell software was used. The results showed that the place derives its identity and validity from the meanings and concepts that the observer and its user cultivate in the mind. Imagination is one of the most important human capabilities that with its abilities, it can create many mental events in order to identify the place.

منابع و مأخذ:

1. ارمغان، مریم؛ و عبدلی، ناهید. (1395). کودکان در شهر: بررسی ساختار فضایی مسکن و شهر در ارتباط با فرهنگ کودکی در منطقه‌ یازده تهران. پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، 6(2)، 27-48. https://ijar.ut.ac.ir/article_61838.html


2. اسلامی، سیدغلامرضا؛ و حسینی، زهرا السادات. (1400). تبیین ارتباط حضور آسمان در فضای معماری و نگارگری دوره صفوی از منظر ساحت‌های حیات انسان. هویت شهر، 15(2)، 97-108. https://hoviatshahr.srbiau.ac.ir/article_17454.html


3. اکبری، علی؛ و فلامکی، محمد منصور. (1395). بررسی جایگاه «ادراکات حسی» و «احساس» در پدیده‌شناسی فضای ساخته‌شده. پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران, 6(1)، 7-21. https://ijar.ut.ac.ir/article_60807.html


4. اکبری، علی؛ و فلامکی، محمدمنصور. (1396). مدیریت «خیال» و «خاطره» در فرایند طراحی معماری. پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران, 7(2), 117-133. doi: 10.22059/ijar.2018.69474. https://ijar.ut.ac.ir/article_69474.html


5. اکبری، علی. (1397). فهم روایتگری معماری مبتنی بر نسبت «دیالکتیک فضازمان» با «بدن». پژوهش‌های انسان‌شناسی ایران، 8(2)، 75-97. https://ijar.ut.ac.ir/article_71599.html


6. باشلار، گاستن. (2013). بوطیقای فضا. (مریم کمالی و محمد شیر بچه، مترجمان). تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.


7. بندرآباد، علیرضا. (1396). مقایسه تطبیقی مفاهیم « مکان » و « خارج از مکان» در توسعه اجتماعی شهر از دیدگاه روانشناسی محیطی. فصلنامه برنامه ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، 8 (32)، 139-170. https://qjsd.atu.ac.ir/article_8428.html


8. بلخاری قهی، حسن. (1394). مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی. چاپ دوم. تهران: انتشارات سوره مهر.


9. پرتوی، پروین. (1394) . پدیدار شناسی مکان. چاپ سوم. تهران: فرهنگستان هنر.


10. پرویزی, الهام؛ و پورمند، حسنعلی. (1391). تجلی عالم مثال درتزئینات معماری عصر صفوی، نمونه موردی: مسجد امام اصفهان. معماری و شهرسازی آرمان شهر, 5(9), 31-44. http://www.armanshahrjournal.com/article_33206.html


11. خرم رویی، ریحانه ؛ ماهان، دکتر امین؛ و فرزین، دکتر احمد علی. ( 1398). تعیین مفهوم منظر آیینی و بررسی جلوه های نبلور آن. هویت شهر. تهران : تابستان 98 شماره 38


12. دیویی، جان. (1393). هنر به منزله تجربه. (مسعود علیا، مترجم). تهران: انتشارات ققنوس.


13. رولف ، ادوارد. (1395). مکان و بی مکانی. (دکتر محمد رضانقصان محمدی ،دکتر کاظم مندگاری و مهندس زهیر متکی، مترجمان). تهران: انتشارات آرمانشهر.


14. نقی زاده، محمد؛ و مریم استادی. (1393). مقایسه تطبیقی مفهوم ادراک و فرآیند آن در فلسفه و روانشناسی محیط و کاربرد آن در طراحی شهری. فصلنامه پژوهش های معماری اسلامی، 2(2)،3-14.

 http://jria.iust.ac.ir/article-۱-۱۵۱-fa.html

8. سلیمانی، محمدرضا؛ اعتصام، ایرج؛ و حبیب، فرح. (1395). بازشناسی مفهوم و اصول هویت در اثر معماری. هویت شهر، 10(1)، 15-26. https://hoviatshahr.srbiau.ac.ir/article_9225.html


9. شجاری، مرتضی؛ و زکیه السادات طباطبایی لطفی. (1395). خلاقیت در معماری با الهام از حکمت متعالیه، نشریه حکمت معاصر. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی7 (2)، 23-44.

https://wisdom.ihcs.ac.ir/article_2508.html

10. عظیمی، مریم. (1398). تبیین جایگاه معنا و خیال در فرآیند طراحی معماری. مجله پژوهش های معماری اسلامی. ۷ (۳)،77 -90. http://jria.iust.ac.ir/article-1-1228-fa.html


11. کیاسی، شروین؛ و کریمی آذری، امیررضا. (1400). بررسی نقش مؤلفه‌های کالبدی پیاده‌مداری و پایداری ‌اجتماعی در فضاهای شهری (نمونه ‌موردی: میدان شهرداری‌رشت). مطالعات محیطی هفت حصار. ۱۰ (۳۶)، ۱35-۱46. https://hafthesar.iauh.ac.ir/article-1-1389-fa.html


12. مفتونی، نادیا؛ و نوری، محمود. (1397). بررسی تطبیقی نظریه فارابی و بوعلی‏ سیناپیرامون هدفمندی هنر و کارکرد سرگرمی، شگفتی و لذت در آن. حکمت سینوی، 22(59)، 27-40. https://ap.journals.isu.ac.ir/article_70207.html


13. موسی ئی جو، اکبر؛ ماجدی، حمید؛ و ذبیحی، حسین. (1400). نقش مؤلفه‌های کالبدی در حس مکان مجموعه‌های مسکونی: مقایسه دو مجموعه مسکونی کوی استادان و شهرک نیوساید اهواز. مطالعات محیطی هفت حصار. ۱۰ (۳۶)،19-34. https://hafthesar.iauh.ac.ir/article-1-1383-fa.html.


14. مهدی‌نژاد، جمال‌الدین؛ طاهر طلوع دل، محمدصادق، عظمتی، حمیدرضا؛ و صادقی حبیب‌آباد، علی. (1395). جستاری بر ویژگی‌های معماری ایرانی- اسلامی و هنرهای قدسی مبتنی بر تعالی معماری. پژوهش های هستی شناختی، 5(10)، 31-50. https://orj.sru.ac.ir/article_565.html


15. مهر پویا، حسین و قاسمی، مرضیه. (1387). تمایز هنر دینی و هنر قدسی در آراء متفکران معاصر. مجله رهپویه هنر، 2(6). 10-15. http://noo.rs/05Mlw


16. نقره کار، عبدالحمید؛ ظفر، فرهنگ؛ و عظیمی، مریم. (1390). جایگاه خیال در آفرینش اثر هنری (از منظر سلامی ). نشریه علمی پژوهشی انجمن معماری و شهرسازی ایران، 2(2)، 91-102.

 10.30475/ISAU.2011.61949

17. نورائی، سمیه؛ فرکیش، هیرو؛ خوشنویس، احمد میرزا کوچک؛ تاجی، محمد؛ و مرادی نسب، حسین. (1400). تبیین مؤلفه‌های امر نمایشی در نسبت با فرهنگ و معماری (مبتنی بر آراء اندیشمندان انتقادی و غیر انتقادی). هویت شهر, 15(2)، 59-68. https://hoviatshahr.srbiau.ac.ir/article_15155.html


18. وثیق، بهزاد. (1396). ترسیم ساختار دینی مفهوم مکان در واحد همسایگی با تکیه بر آیات قرآن کریم. مطالعات محیطی هفت حصار. ۶ (۲۱)، ۷۰-۵۷. https://hafthesar.iauh.ac.ir/article-1-469-fa.html


19. وکیلی، هادی و گودرزی، نیره. ( 1392). آرامش و تشویش خیال؛ سنخ شناسی خیال در رویکردهای فلسفه، عرفان و هنر جدید. نشریه : سوره اندیشه. شهریور و مهر 1392. https://www.noormags.ir/view/ar/articlepage


20. Alawsey, W. S., & Al-Dulaimi, H. A. (2020). Architectural Mimetism between Heritage and Technological Advancement. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering (Vol. 671, pp. 121-139). IOP Publishing. https://iopscience.iop.org/article/10.1088/1757-899X/671/1/012128/meta.


21. Apaydin, V. (2018). The entanglement of the heritage paradigm: values, meanings and uses. International Journal of Heritage Studies, 24(5), 491-507. https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/13527258.2017.1390488.


22. Bahtiyar, T. B., & Yaldiz, E. (2021). Loss of identity in buildings of modern architecture; the case of Edirne government house. Global Journal of Arts Education, 11(1), 102-116. https://un-pub.eu/ojs/index.php/gjae/article/view/5728.


23. Del, M. S. T. T., Sedghpour, B. S., & Tabrizi, S. K. (2020). The semantic conservation of architectural heritage: the missing values. Heritage Science, 8(1), 1-13 . https://link.springer.com/article/10.1186/s40494-020-00416-w.


24. Metair, N. (2021). Twentieth century architecture in Oran: its contemporary heritage-value. The Journal of North African Studies, 26(3), 404-425. https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/13629387.2019.1692407.


25. Sarabia-Sanchez, F.J., Cerda-Bertomeu, M.J. (2017) Place brand developers’ perceptions of brand identity, brand architecture and neutrality in place brand development. Place Branding and Public Diplomacy, 13, 51-64. https://link.springer.com/article/10.1057/s41254-016-0017-7.


26. Shah, S. J., Qureshi, R. A., & Akhtar, M. (2021). Quest for Architectural Identity of Pakistan: Ideological Shifts in the works of Kamil Khan Mumtaz. Pakistan Journal of Engineering and Applied Sciences, .28, 1-15. https://journal.uet.edu.pk/ojs_old/index.php/pjeas/article/view/1864.


27. Sowińska-Heim, J. (2020). Adaptive Reuse of Architectural Heritage and Its Role in the Post-Disaster Reconstruction of Urban Identity: Post-Communist Łódź. Sustainability, 12(19), 54-80. https://www.mdpi.com/2071-1050/12/19/8054.