ازبحرانهای مالی دوره قاجار تا شکل‌گیری نظام بانکی ایران
محورهای موضوعی : باحث معرفتی و روش­ شناختی تاریخ پژوهی
صادق بافنده
1
(استادیار دانشگاه پیام نور مشهد)
کلید واژه: مدرنیسم, ایران, بانکداری, بانک شاهی(شاهنشاهی), بانک استقراضی,
چکیده مقاله :
یکی از آرزوهای مشروطه خواهان متجدد در اواخر دوران قاجار، تأسیس بانک ملی بود که از نشانه های ترقی به شمار می رفت، شاید این آرزو به خاطر نقش دو بانک استقراضی و شاهی در غارت منابع کشور بوده است و شاید هم به خاطر مدرنیزه کردن کشور. طرح تأسیس بانک ملی در اوایل تشکیل مجلس اولِ مشروطه ارائه شد. لیکن عدم همکاری درباریان و شاه و برخی از وزرا با پیشنهاد تاسیس بانک ملی و عدم همیاری در خرید سهام از سوی متمولان، امکان عملی تحقق آرزوی مجلسیان را تدریجاً به یأس مبدل ساخت، به ویژه دشمنی و مخالفت های دو کشور روس و انگلیس درباره تاسیس یک بانک ایرانی در حد بسیار موثری در شکست طرح نمایندگان مجلس نقش داشت و نهایتاً هم کودتای محمد علی شاه و تعطیلی مجلس، تاسیس بانک ملی را به تعویق انداخت. شروع بانکداری در ایران به حدود 120 سال قبل باز می‌گردد یعنی حکومت ناصرالدین شاه قاجار. در ابتدا شاهان قاجار که درک درستی از نقش بانک در اقتصاد و جامعه نداشتند امتیاز تأسیس بانک را تقدیم اتباع روس و انگلیس کردند. حتی حق چاپ اسکناس در این دوره در اختیار یک بانک انگلیسی بود. مقاله حاضر به بررسی اوضاع مالی دولت ایران در چهل سال آخر دوره قاجار و نقش بانک های خارجی در بهره برداری از این اوضاع می پردازد و سپس روند شکل گیری نظام بانکی ایران را که منجر به تاسیس بانک ملی در سال 1307هجری شمسی شد، بررسی می کند.
One of the intellectual Constitutionalists aspirations in the late Qujar era was establishment of national bank of Iran that was sign of modernisation, maybe this aspiration comes from negative role of British and Russian banking in Iran. The plan of national bank establishment was presented in the first Constitutional parliament era. But uncooperative royalty members, ministers and merchants for buying stocks, disappointed delegates. Moreover British and Russian governments disagreement was affected this plan and Mohammad Ali Shah coup d'état stopped it. Suggestion of national bank establishment in Iran has been started about 120 years ago, the Nasereddin shah era. In the beginning, Qujar kings did not know the importance of bank, so they gave up this point to British and Russian citizen. Even the right of note publishing allocated to one British Bank. Present paper reviewing Qujar era financial crises and role of foreign banks in Iran, then process of Iranian banking formation and national bank establishment in 1928