تاریخنگاری به زبان فارسی در هند: مورد مجمع‌التواریخ
محورهای موضوعی : باحث معرفتی و روش­ شناختی تاریخ پژوهی
عباس هاشم زاه محمدیه
1
(استادیار گروه تاریخ
دانشگاه یزد)
کلید واژه: مهاجران ایرانی, هند, مجمع‌التواریخ, تاریخنگاری, افشاریه, زندیه,
چکیده مقاله :
مجمع‌التواریخ، اثری دربارة تاریخ ایران در دورة پس از سقوط صفویه است که در سال 1207 در هند نوشته شده است. آخرین فقرات اطلاعاتی این اثر مربوط به تاریخ ایران در اوایل قرن سیزدهم است، اما مطالب آن بیشتر از منظر مطالعة تاریخ خاندان مرعشی و تاریخ ایران در سال‌های مقارن با سقوط صفویه تا اوایل دهة هشتاد قرن دوازدهم هجری قمری اهمیت دارد. میرزا محمد خلیل، نویسندة آن اثر، از سادات مرعشی مهاجر به هند است. بنا بر این، به اثر مزبور می‌بایست به عنوان کتابی تاریخی که توسط یک مهاجر ایرانی به هند نوشته شده است، نگریست. در مقالة حاضر به مجمع‌التواریخ از این منظر نگریسته شده است. این نوع نگاه به شناخت بهتر ما از این اثر و نویسندة آن کمک خواهد کرد. نگاه مزبور دو زمینه برای تبیین ویژگی‌های مختلف اثر نامبرده در اختیار ما قرار خواهد داد که یکی ایرانی و دیگری هندی است. در نوشته‌های برخی از محققانی که قبل از این مجمع‌التواریخ را مورد بررسی قرار داده‌اند، از این منظر به آن اثر نگریسته نشده و ویژگی‌هایی مانند دوگانگی نثر آن اثر از نظر دور مانده و یا نویسندة یکی از منابع مهم اطلاعاتی آن، یعنی میر محمدعلی فاضل که او هم از مهاجران ایرانی به هند بوده است، شناسایی نشده است. در این مقاله، افزون بر چشم‌انداز خاصی که برای تفسیر و تحلیل مجمع‌التواریخ اتخاذ شده، کوشش گردیده است تا تصویری به نسبت کامل از مباحث مربوط به تاریخنگاری آن اثر ارایه گردد.
Majma' al-Tavarikh, written in India in 1207 H/1792-93 AD, contains the history of the fall of safavids and a few decades after that event. Its last information entries are about the history of Iran in the early 13th century H/late 18th century AD, but it is mainly about the history of Mar'ashi sayyids family and Iran in the years coincided with the fall of the safavids up to the beginning of the eighth decade of 12th century. Mirza Muhammad Khalil, the writer of Majma' al-Tavarikh, is a member of Mar'ashi family, who emigrated from Iran to India. Therefore it should be viewed as a book written by an emigrant. In the present article Majma' al-Tavarikh has been approached from this viewpoint. This outlook provides us with two contexts, Indian and Iranian, of the book for explaining the various characteristics of it. In the previous researches, there has not been paid sufficient attention to the two-sided context of the book. As a result, some characteristics of the book such as its dual prose style and the writer of one of its important sources have not been identified. This article also tries to present a relatively complete image of the historiography of Majma' al-Tavarikh.