واکاوی تاریخی تحلیلی تأثیر مؤلفه های کالبدی، بر حس تعلق خاطر در مساجد دوره صفوی از دید نمازگزاران (مطالعه موردی مساجد امام‌خمینی(ره)، شیخ‌لطف‌الله، حکیم و آقانور شهر اصفهان)
محورهای موضوعی : باحث معرفتی و روش­ شناختی تاریخ پژوهی
مهدیه احمدی
1
(دانشجوی دکتری گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد ﺍسلامی، مشهد، ایران)
هیرو فرکیش
2
(استادیار گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران)
وحید احمدی
3
(استادیار گروه معماری، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران)
احمد میرزا کوچک خوشنویس
4
(استادیار گروه معماری، پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی- صنایع دستی و گردشگری کشور، تهران- میدان ﺍمام خمینی(ره)-خیابان30تیر، ساختمان)
کلید واژه: شهر اصفهان, معماری, نظام کالبدی, حس تعلق‌خاطر, معماری دوره صفوی,
چکیده مقاله :
یکی از درخشان‌ترین دوره‌های معماری ایران پس از ورود اسلام، دوره صفوی است. اما شاید تاریخ معماری آن نسبت به دوره‌های سلجوقی، ایلخانی و تیموری ناشناخته مانده است. شاید با معناترین بنا در شهراسلامی، مسجد باشد. معماری مسجد، علاوه بر رعایت اصول کاربردی وتزیینی، بر مفاهیمی دینی‌واعتقادی اشاره دارد. پژوهش حاضر دنبال پاسخگویی به سوال، چه ارتباطی از طریق واکاوی تاریخی تحلیلی مابین حس تعلق‌خاطر و مؤلفههای کالبدی مساجد دوره صفوی وجود دارد؟می‌‌‌باشد. هدف این تحقیق شناسایی وتبیین مؤلفههای کالبدی در معماری مساجد صفوی، با انجام مطالعات کتابخانه‌ای ومیدانی، و استفاده از روش آمیخته اکتشافی،وسنجش میزان تأثیر مؤلفههای کالبدی بر میزان تعلق‌خاطر افراد، است. پس از واکاوی تاریخی تحلیلی، شناسایی مؤلفههای شکل‌دهنده نظام‌کالبدی مساجد صفوی وتایید آنها توسط 73 استادتمام یا دانشیار دانشگاه‌های کشور در حوزه معماری اسلامی، دسته‌بندی نظام‌کالبدی در 5 دسته مؤلفهکالبدی-سازمان فضایی-نور-کالبد و هندسه-سلسله مراتب صورت گرفت و معیارهای موثر بر افزایش حس تعلق‌خاطر، استخراج شد. دو مدل پرسشنامه طبق طیف لیکرت تنظیم و با روش مدل‌یابی معادلات ساختاری، روابط بین متغیرها و میزان تأثیر آنها در مساجدامام‌خمینی، شیخ‌لطف‌الله، حکیم‌وآقانور بدلیل مشابهت چهار مسجد با یکدیگر از جهات مختلف، صورت گرفت. یافته‌‌های تحقیق وجود رابطه معنادار بین مؤلفههای نظام‌کالبدی با میزان حس تعلق‌خاطر نمازگزاران را نشان می‌‌‌دهد، که درآن میزان تأثیرگذاری مؤلفهکالبدی از 5 دسته مؤلفه ذکرشده، بیشتر بود. همچنین وجود مؤلفههای نظام‌کالبدی درکنار هم، سبب ایجاد حس تعلق‌خاطر به آن مسجد شده؛ودر نهایت اگر در مساجد جدید، مؤلفههای نظام کالبدی به صورت مناسب و هماهنگ با هم تعریف شوند، حس تعلق‌خاطر در نمازگزاران افزوده می‌گردد.
One of the most brilliant periods of Iranian architecture after Islam is the Safavid period.But perhaps its architectural history is less known compared to Seljuk, Ilkhanid, Timurid periods.As we know,the most meaningful building in an Islamic city is the "mosque."The present study seeks to answer the question,"What is the connection between our sense of belonging&physical components of Safavid mosques through our historical-analytical analysis?"The purpose of this study is to identify&explain physical components in architectural design of Safavid mosques by conducting library&field studies&by using heuristic mixed method,and to measure effect of physical components on level of belongingness of individuals to mosques. After a deep historical-analytical analysis, resulting to identification of components of physical system of Safavid mosques&their approval by73full professors or associate professors of universities in field of Islamic architecture, these physical components are classified into5categories of"physical,spatial organization,light direction,geometrical hierarchy or order. Afterwards,the most effective criteria for increasing sense of belonging were extracted.Two models of the questionnaire were created&answers were analyzed according to Likert scale&by using structural equation modeling.The relationships between variables&their impact on mosques of Imam Khomeini,Sheikh Lotfollah,Hakim&AghaNoor were studied considering their similarities at different levels.Findings show a significant relationship between components of physical system with degree of belongingness of the worshipers where role of physical component is more important than other components.The existence of these components altogether creates a sense of belongingness to that mosque;and finally,if in the newly built mosques, components of physical system are defined properly&in harmony with each other,the sense of belongingness will increase within worshipers.
_||_