نقش مدارس و مناظرات در ارتقاء بخشی اقدامات فرهنگی و آموزشی عصر آل بویه

محورهای موضوعی : باحث معرفتی و روش­ شناختی تاریخ پژوهی

ناصر سرگزی ¹ , علی اکبر خدری زاده ² , محمد کلهر ³

1 - دانشجوی دکتری گروه تاریخ (تاریخ اسلام)،دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، تهران، ایران[e-mail]
2 - استادیار گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی،واحد یادگار امام خمینی(ره) شهر ری، تهران، ایران (نویسنده مسئول) [e-mail]
3 - استادیار گروه تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی،واحد یادگار امام خمینی (ره) شهر ری، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1403/03/09 تاریخ انتشار : 1403/06/30

کلید واژه: آل بویه, مدارس, دارالعلم, مناظرات, عقل گرایی,

چکیده مقاله :

در عصر آل بویه با تشکیل مدارس، مجالس علمی و شرکت صاحبان اندیشه و حمایت از افکار و اندیشه های علمی و مذهبی به شبهات و ایرادات مخالفان پاسخ می دادند. از ویژگی های این دوره، تشکیل و برگزاری مناظرات و نشستهای علمی و فرهنگی و اهمیت به مبانی عقلگرایی است. در این دوره، مرکز خلافت اسلامی به مرکز تبادل آراء و تعاملات فرهنگی تبدیل شده بود و فرصت ظهور و بروز اندیشه های مختلف هم فراهم بود. این تحقیق با روش تاریخی مبتنی رویکرد توصیفی- تحلیلی می¬کوشد تا نقش آل بویه در ایجاد مدارس، تشکیل مجالس علمی و ارتقاء خدمات فرهنگی و آموزشی را مورد واکاوی قرار دهد. حکام آل بویه با حمایت همه جانبه از تشکیل مدارس، جذب اندیشمندان و گسترش مجالس به رشد و توسعۀ آموزه¬های کلامی، دینی و علمی کمک شایانی نمودند. در این دوره همگرایی میان آل بویه، امامیه و معتزله پدید آمد و توجه به عقلگرایی باعث شکوفایی همه جانبه علمی شد. این امر، دستاوردهای زیادی همچون گسترش مدارس، پرورش عالمان، افزایش مناظرات و پیشرفت معارف مختلف را فراهم گردید و در نهایت منتج به شکوفایی فرهنگ و تمدن اسلامی شد.

چکیده انگلیسی:

In the age of Al-Buye, they responded to the doubts and objections of the opponents by forming schools, scientific assemblies and the company of thinkers and supporting scientific and religious thoughts and ideas. One of the features of this course is the formation and holding of scientific and cultural debates and meetings and the importance of the basics of rationalism. During this period, the center of the Islamic caliphate had become a center for the exchange of opinions and cultural interactions, and there was an opportunity for various ideas to emerge. This research, with a historical method based on a descriptive-analytical approach, tries to analyze the role of Al Boyeh in establishing schools, forming scientific assemblies and promoting cultural and educational services. The governors of Al-Buyeh greatly contributed to the growth and development of theological, religious and scientific teachings by supporting the establishment of schools, attracting intellectuals and expanding the councils. In this period, the convergence between Al-Buyeh, Imamiyyah and Mu'tazila emerged and the attention to rationalism caused all-round scientific flourishing. This provided many achievements such as expansion of schools, education of scholars, increase of debates and progress of various educations and ultimately resulted in the flourishing of Islamic culture and civilization.

منابع و مأخذ:

* قرآن
*نهج البلاغه

• ابن اثیر، عزالدین ابوالحسن علی(1371)، الکامل فی التاریخ، ترجمه ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی، تهران: مؤسسه علمی. ابن
• ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد(1363)، تاریخ ابن خلدون، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
• _________________،(1375)، مقدمه، ترجمه محمد پروین گنابادی، تهران: علمی و فرهنگی.
• ابن مسکویه رازی(1389)، احمد بن محمد، تجارب الامم، ج5، ترجمه ابوالقاسم امامی، تهران: سروش.
• ابن ندیم، محمدبن اسحاق(1381)، الفهرست، ترجمه محمدرضا تجدد، تهران: اساطیر.
• اصطخری، ابواسحاق ابراهیم(1368)، مسالک و ممالک، به اهتمام ایرج افشار، تهران: علمی و فرهنگی.
• بغدادی(1388)، عبدالقاهربن طاهر، الفرق بین الفرق، به اهتمام محمد جواد مشکور، تهران: گویا.
• حموی، یاقوت(1414)، معجم الادبا، ترجمه عبدالمحمد آیتی، ج 2، تهران: سروش.
• رازی قزوینی، عبدالجلیل( 1385)، النقض، تصحیح میرجلال الدین محدث اموی، تهران، انجمن آثار ملی.
• غزالی، ابوحامد، احیاء علوم الدين(1392)، ترجمه مؤید الدین محمد خوارزمی، به کوشش حسین خدیو جم، تهران: علمی و فرهنگی.
• قفطی، علی بن یوسف( 1371)، تاریخ الحکما، به تصحیح بهمن دارایی، تهران: دانشگاه تهران.
• مقدسی، ابوعبداله محمد بن احمد(1361)، احسن التقاسیم، فی المعرفه الاقالیم، ج2، ترجمه علی نقی منزوی، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.

منابع عربی
• ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی( 1412ق)، المنتظم، ج 7، بیروت، دارالکتب العلمیه.
• ________________،(1385ق)، المنتظم فی تاریخ الملوک والامم، بیروت: دارالصار.
• ابن خلکان( 1417)، وفیات الاعیان، ج 1، تصحیح محمد مرعشی، بیروت، دارالحیاء التراث العربی.
• اصطخری، ابواسحاق ابراهیم(1368)، مسالک و ممالک، به اهتمام ایرج افشار، تهران: علمی و فرهنگی.
• توحیدی ابوحیان(1421)، البصائر و الذخائر، بیروت، نشر دار صادر.
_________________،(1421ق) الصداقه و الصدیق، ، دمشق، سوریه، نشر دارالفکر
• _________________، بی تا، الامتاع و الموانسه، ویرایش احمد امین، بیروت، دارالمکتبه حیاه.
• _____________،(1965م)، مثالب الوزیرین، ویرایش محمد بن نایب الطبخی، دمشق، المجمع العربی
• حموی، یاقوت(1414ق)، معجم الادبا، ترجمه عبدالمحمد آیتی، ج 2، تهران، انتشارات سروش.
• _________،(1990م)، معجم البلدان، ج 4، تصحیح فرید عبدالعزیز جندی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
• خطیب بغدادی، ابوبکر(1417ق)، تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتب العلمیه.
• ذهبی، شمس الدين محمد بن احمد(1993م)، تاريخ الاسلام و وفيات المشاهير و الأعلام، تحقيق عمر عبد السلام تدمرى، بيروت: دار الكتاب العربى، ط الثانية.
• غزالی، ابوحامد(1403ق)، احیاء علوم دین، ج 1، بیروت.
• شبلی، احمد(1954م)، تاریخ التربیه الاسلامیه، بیروت، دارالکشاف.

پژوهش ها
• آدام متز(1388)، تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: امیرکبیر.
• حسن، حسن ابراهیم(1380)، تاریخ سیاسی اسلام، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، جاوید.
• خضری، احمدرضا و همکاران(1392)، تاریخ تشیع 2، تهران: سمت.
• راوندی، مرتضی(1354)، تاریخ اجتماعی ایران، حکومتها و سلسله های ایران از حمله اعراب تا استقرار مشروطیت، ج 2، تهران.
• زرین کوب، عبدالحسین(1377)، تاریخ مردم ایران، ج2، تهران: امیرکبیر.
• سجادی، سیدضیاءالدین(1366)، شرح احوال و آثار ابن عمید، تهران: پازنگ.
• شاه محمدی، مریم(1401ش)، آل بویه و نقش آن بر حیات فکری و اجتماعی ایران و جهان اسلام، گیلان: بلور.
• شبلی نعمانی(1386)، محمد، تاریخ علم کلام، ترجمه سید محمد تقی فخرداعی، تهران: اساطیر.
• شهیدی صالحی، عبدالحسین(1386)، دایره المعارف تشیع، زیر نظر احمد صدر حاج سید جوادی، بهاءالدین خرمشاهی و کامران فانی، تهران: محبی.
• ضمیری، محمدعلی(1380)، تاریخ آموزش و پرورش ایران و اسلام، شیراز: ساسان.
• فاخوری، حنا(1374)، تاریخ ادبیات زبان عربی، ترجمه عبدالحمید آیتی، تهران: توس.
• فدایی عراقی، علیرضا(1383)، حیات علمی در عهد آل بویه، تهران، دانشگاه تهران.
• متحده روی، پرویز(1388)، اوضاع اجتماعی در دوره آل بویه، مشهد، خانه آبی
• مکدرموت، مارتین(1993م)، اندیشه های کلامی شیخ مفید، ترجمه احمد آرام، تهران: دانشگاه تهران.
• کرمر، جوئل(1375)، احیای فرهنگی درعهد آل بویه، ترجمه محمدسعید خیالی¬کاشانی، تهران، نشردانشگاهی.
• گروهی از نویسندگان(1387)، "مجموعه مقالاتی پیرامون آل بویه"، خلاصه مقالات نخستین همایش فرهنگی - پژوهشی آل بویه، رشت: نشر بلور.