مکان شناسی محاکم دادرسی در دولت های متقارن
محورهای موضوعی : باحث معرفتی و روش­ شناختی تاریخ پژوهی
1 - کارمند
2 - استاد دانشگاه آزاد واحد تهران مرکزی
کلید واژه: دولتهای متقارن, جلسات دادرسی, تشکیلات قضائی, محاکم, ,
چکیده مقاله :
در زمان پيامبر(ص) دادگاه و محكمه قضایی به شکل كنونى نبود و جلسه دادرسی به صورتی ساده و تنها با مراجعة طرفین دعوی در محل حضور ایشان برگزار می شد. این سنّت در دوره خلفای ثلاثه و امامت علی(ع) و سالها پس از آن نیز ادامه داشت. امّا با توسعه قلمرو اسلامی، رشد تعاملات اجتماعی و گسترش تشکیلات قضایی، بتدریج محل برگزاری محاکم شاهد تغییراتی گردید و مکان های مختلفی را شامل شد. مکان شناسی محاکم قضایی در دولت های متقارن، موضوع این مقاله است که درآن تحولات موضوع با شواهد تاریخی بررسی و به جنبه های مختلف آن پرداخته شده است. سوال اصلی مقاله این است: مکان یابی جلسات محاکمه و دادرسی در حکومتهای متقارن، چه روندی را طی کرده و شاهد چه تغییراتی بوده است؟ بررسی بعمل آمده نشان می دهد: همگام با توسعه نهاد قضا، اگرچه مکان برگزاری محاکم، از شکل مراجعة مستقیم، حضور در مسجد و منزل قاضی، بتدریج جایگاههای مختلفی را همراه با ترتیباتی منظم در چگونگی حضور قاضیان، مدعیان ، کاتب و دیگر عوامل قضایی به خود اختصاص داد، امّا همزمان و بالضروره مساجد، دوایر حکومتی ومکانهای عمومی همچنان کارکرد قضایی خود را نیز حفظ کردند، ولی این ترتیبات، دسترسی آسان مردم برای تظلم و دادخواهی را به شکلی مساوی و آسان فراهم نساخت. این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه ای و به روش توصیفی- تحلیلی، صورت گرفته است.
During the time of the Prophet (PBUH), the court were not in their current form, and the hearing was held in a simple manner and only with the review of the litigants in their presence. This tradition continued during the period of the caliphs and the Imamate of Ali (a.s.) and for many years after that. But with the development of the Islamic territory, the growth of social interactions and the expansion of judicial institutions, gradually the place of holding the courts witnessed changes and included different places. Topology of judicial courts in symmetrical governments is the subject of this article, in which the developments of the subject are examined with historical evidence and its various aspects are discussed. The main question of the article is: What process has the location of trials and proceedings in symmetrical governments gone through and what changes has it witnessed? The study shows that: Along with the development of the judicial institution, although the place of holding the courts, from the form of direct review, presence in the mosque and the judge's house, gradually different positions along with regular arrangements in the presence of judges, litigants, clerks and other judicial agents allocated to itself, but at the same time and by necessity, mosques, government departments and public places still maintained their judicial function, but these arrangements did not provide easy access to people for oppression and litigation in an equal and easy way. This research has been done using library sources and descriptive-analytical method.
ابن اخوه، محمدبن محمد، معالم القربه فی احکام الحسبه، مکتب الاعلام الاسلامی، 1408
ابن‌اسفندیار، محمد بن حسن؛ تاریخ طبرستان. پديده خاور، ۱۳۶۶
ابن خلدون، العبر. موسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگی، ۱۳۶۳
ابن خلکان، احمد بن محمد. وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان. الشريف الرضي، 1364
ابن عبد ربه، احمد بن محمد؛ العقد الفرید. دار الکتب العلمية، 1407
ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر. البدایة و النهایة. دار إحياء التراث العربي، 1408
ابوشیخه، فا‌یز موسی. روائع من العدل الإسلامي. دار المناهج، 1420
امین، حسن. تاریخ حقوق ایران. ۱۳۸۶
ایرانی، اکبر. سرگذشت طاهریان. اهل قلم، ۱۳۸۳
بهار، محمدتقی؛ و مؤلف ناشناخته، تاریخ سیستان. پديده خاور، ۱۳۶۶
پیرنیا، حسن؛ و اقبال آشتیانی، تاریخ ایران (قبل از اسلام). موسسه فرهنگی انتشاراتی پر، ۱۳۹۵
جاحظ، عمرو بن بحر. تاج [آیین کشور داری در ایران و اسلام]. آشيانه کتاب، ۱۳۸۶
حبیبی، عبدالحی. تاریخ افغانستان بعد از اسلام. افسون، ۱۳۸۰
حر عاملی، محمد بن حسن. وسائل الشیعة. مؤسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث، 1416
حلّی(محقق حلّی)، جعفربن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، اسماعیلیان، 1408
راوندی، مرتضی. تاریخ اجتماعی ایران. تهران: نگاه، 1393
رستگار، مرتضی، قضاوت در مسجد، همایش هفته جهانی مسجد، 1384
زیدان، جرجی؛ و جواهر کلام، علی. تاریخ تمدن اسلام. امير کبير، ۱۳۷۲
سعیدیانی، نورالدین. «قضاوت در عصر امویان.» 5 (۱۳۸۵): بدون صفحه
سمهودی، علی بن عبدالله. وفاء الوفا بأخبار دار المصطفى. مؤسسة الفرقان للتراث الإسلامي، 1422
شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، موسسه المعارف الاسلامی،1413
شهيدي پاك، محمد رضا. تاريخ تشکيلات در اسلام. ترجمه و نشر المصطفی (ص)، ۱۳۹۳
شوشتری، محمدتقی؛ قضاوت‌های امیر المؤمنین علی علیه السلام. نشر جمال، بی‌تا
صلابی، علی محمد. الخلیفة الأول أبوبکر الصدیق رضي الله عنه. دار المعرفة، 1430
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البيان. فراهانی، ۱۳۵۰
عقیقی بخشایشی، عبد الرحیم. طبقات مفسران شیعه. نويد اسلام، ۱۳۸۷
عماری، حسین. «آل زیار.» دائره المعارف بزرگ اسلامی. تهران، مرکز دائره المعارف، بی‌تا
فرای، ریچارد. بخارا،دستاورد قرون وسطی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۸
فقیهی، علی‌اصغر. چگونگی فرمانروائی عضد الدوله دیلمی. نشر پرتو، ۱۳۷۳
فهيمه فرهمندپور و دیگران،. «تحولات ديوان قضايي و تأثير آن بر وضعيت و جايگاه قضات.» ؛ پژوهش نامه انجمن ايراني، شماره سوم (۱۳۹۰): 81-102
کندی، محمد بن یوسف. الولاة و کتاب القضاة. دار الکتاب الإسلامي، بی‌تا
گردیزی، ابوسعید بن محمود. زین الاخبار. تهران: دنیای کتاب، ۱۳۶۳
گلپایگانی، محمد رضا، کتاب القضاء، تهران، دارالقران الکریم، 1413
ماوردی، علی بن محمد. ادب القاضی. بغداد: مطبعه الارشاد، ۱۳۹۱
متز، آدم. تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری. ترجمه‌ی قراگزلو. امیرکبیر، ۱۳۶۴
مرادی، علی‌اصغر. واژه نامه فقه سیاسی. مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، ۱۳۸۹
مسعودی، ابوالحسن. مروج الذهب. ترجمه‌ی پاینده. تهران: علمی و فرهنگی، ۱۳۷۴
مقدسی، محمد بن احمد، ترجمه منزوی، أحسن التقاسيم في معرفة الأقاليم. کومش، ۱۳۶۱
نجفی، محمد باقر. مدینه شناسی. نشر مشعر، ۱۳۸۶
نرشخی، محمد بن جعفر؛ تاریخ بخارا. توس، ۱۳۶۳
نظام الملک، حسن بن علی. سیاست نامه (سیرالملوک). بی نا، بی‌تا
نعمان(قاضی نعمان)، بن محمد؛ دعائم الإسلام، مؤسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث، 1383
وفا زواره ای، محمد علی؛ و مسجدی، حسین. تذکره مآثر الباقریة. شهرداری اصفهان، ۱۳۸۵
وکیع، محمد بن خلف. أخبار القضاة. عالم الکتب، 1422
وکیلی، هادی و دیگران. «رویکرد فرهنگی اجتماعی آل زیار.» تاریخنامه خوارزمی (۱۳۹۴): 130-153