ارزیابی توان اکولوژیک توسعه شهری، روستایی و صنعتی شهرستان شیراز و برآورد استقرار فعلی این مناطق با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS)
محورهای موضوعی : مدیریت محیط زیست
پرویز جوکار
1
(دانش آموخته کارشناسی ارشد مهندسی منابع طبیعی، گروه منابع طبیعی و محیط زیست، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شیراز.، شیراز، ایران.)
مسعود مسعودی
2
(دانشیار گروه منابع طبیعی و محیط زیست، دانشکده کشاورزی، دانشگاه شیراز.، شیراز، ایران.* (مسوول مکاتبات))
کلید واژه: ارزیابی توان اکولوژیک, شهرستان شیراز, کاربری اراضی, توسعه,
چکیده مقاله :
اهمیت به کارگیری روش های عقلانی و نظام مند در مدیریت و استفاده بهینه از منابع، به ویژه منابع طبیعی برای همگان روشن است. توسعه نامناسب مناطق مسکونی و صنایع، سبب تخریب اراضی کشاورزی و منابع طبیعی و گسترش به سمت پهنه های آسیب پذیر، نظیر حوزه های سیلابی و نیز شیب های نامناسب را به دنبال دارد که در حقیقت باعث به هم خوردن تعادل و پایداری اکولوژیک درسرزمین می شود. ضرورت ارزیابی توان اکولوژیک کاربری توسعة شهری، روستایی و صنعتی به معنای عینیت بخشیدن به قابلیت بالقوه سرزمین مورد انتظار است. هدف این تحقیق ارزیابی توان اکولوژیک شهرستان شیراز برای توسعه شهری، روستایی و صنعتی می باشد. در همین رابطه شهرستان شیراز با استفاده از رویهم گذاری لایه های اطلاعاتی و جمع بندی آن‌ها با بهره گیری از فن آوری GIS ارزیابی گردید. در تحقیق حاضر تعداد یازده شاخص در پنج معیار کلی فیزیوگرافی، زمین شناسی، خاک، پوشش گیاهی و اقلیم مورد بررسی واقع شدند. همچنین ارزیابی بر اساس منطق بولین (منطق And) و اصلاح طبقه بندی روش مخدوم انجام شد. نتایج ارزیابی در دو کلاس نسبتا" مناسب (2) و نامناسب (3) ارایه شد. در ضمن در این پژوهش درصد طبقات توان در برآورد استقرار فعلی کاربری های شهری، روستایی و صنعتی با روی هم گذاری لایه های پلی گانی شهری، نقطه ای روستاها و مناطق صنعتی شهرستان بر روی نقشه توان اکولوژیک انجام و وضعیت این مناطق مشخص گردید. با توجه به نتایج بدست آمده اکثر مناطق شهری در طبقه مناسب دو و اکثر مناطق روستایی و صنعتی در طبقه سه یا نامناسب قرار دارند.
It is obvious for all to take into consideration intellectual and systematic methods in management and optimum using of resources especially natural resources. Inappropriate residential and industrial development, causing damage to agricultural and natural resources areas, and expand to the vulnerable zones, such as flood areas and unsuitable slopes causing destroying the ecological balance and sustainability in land. The essential of ecological capability evaluation of urban, rural and industrial development is meant objectivity to capability of land potential. The purpose of this study is evaluation of ecological potential of urban, rural and industrial development in Shiraz Township. In this regard, Township of Shiraz was assessed with overlaying information layers and concluded them by using GIS technology. In this research the eleven indicators in five general criteria of physiography, climate, geology, soil and vegetation cover were used. Also evaluation was done based on Boolean logic (And logic) and modifying of classification for indicators used in Makhdoum Model. Assessment results were presented in two classes of nearly suitable (2) and unsuitable (3). Also in this research percent of potential classes for assessing current establishment of industrial, rural and urban land uses were evaluated by overlaying industrial, rural and urban layers on ecological potential map. Results show that most of urban areas are located in suitable class of 2 and most of industrial and rural areas are located in unsuitable class of 3.
1) زارعی،ر. آل شیخ،ع.ا، «مدلسازی توسعه شهری با استفاده از اتوماسیون سلولی و الگوریتم ژنتیک (منطقه مورد مطالعه: شهر شیراز)»، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، 1391، سال سوم، شماره یازدهم، صفحه 1-16.
2) مخدوم،م، «ارزیابی توان اکولوژیکی منطقه گیلان و مازندران برای توسعه شهری، صنعتی و روستایی و توریسم»، فصلنامة محیط شناسی، 1370، شماره 16، صفحه100-81.
3) پور احمد، ا. حاتمی نژاد،ح. حسینی،س.ه، «آسیب شناسی طرح های توسعه شهری در کشور»، مجله پژوهش های جغرافیایی، 1385، شماره 58 ، صفحه167-180.
4) کاشی‌ساز،م. منوری،م. افخمی،م. کرباسی،ع، «کاربرد فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) در ارزیابی توان اکولوژیک برای توسعه روستایی- شهری (مطالعه موردی: منطقه صیدون استان خوزستان)»، مجله محیط زیست و توسعه، 1389، سال 1، شماره 1، صفحه 43-50.
5) پور جعفر،م.ر. منتظرالحجه،م. رنجبر،ا. کبیری،ر، « ارزیابی توان اکولوژیکی به منظور تعیین عرصه های مناسب توسعه در محدوده شهر جدید سهند»، مجله جغرافیا و توسعه، 1391، شماره 28، صفحه 11-22.
6) مخدوم، م، «شالوده آمایش سرزمین»، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1372، 289 صفحه.
7) ادهمی مجرد، م. ح. «مقایسة سه روش ارزیابی منابع طبیعی»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده منابع طبیعی تهران، گروه محیط زیست، 1368.
8) رضایی، م، «توسعه کالبدی - فضای شهر و نقش زیست محیطی آن (مطالعة موردی: شیراز)»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس،گروه برنامه ریزی شهری، 1384.
9) کرم، ع، «تحلیل تناسب زمین برای توسعة کالبدی در محور شمال غرب تبریز با استفاده از رویکرد چند معیاری (MCE)در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی»، مجله پژوهش های جغرافیایی، 1384، 54 ، صفحه106-93.
10) Pauleit, S. Duhme, F.2000. GIS assessment of Munich's urban forest structure for urban planning. Journal of Arboriculture, Vol. 26, No.3, pp.133-141.
11) فردوسی، ب، «امکان سنجی و کاربرد سیستم پشتیبان تصمیم گیری در توسعة فیزیکی شهر (نمونة موردی: شهر سنندج)»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس،گروه برنامه ریزی شهری، 1384.
12) پور احمد، ا. حبیبی، ک. زهرایی، س، م. نظری عدلی،س، «استفاده از الگوریتم های فازی و GISبرای مکان یابی تجهیزات شهری (مطالعة موردی: محل دفن زبالة شهر بابلسر)»، فصلنامة محیط شناسی، 1386، سال 42 ، صفحه 42-31.
13) پور ابراهیم، ش، «برنامه ریزی جهت توسعة آتی جزیره قشم در بستر آمایش»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران، گروه برنامه ریزی محیط زیست، 1380.
14) مظفری، غ. اولی زاده،ا، «بررسی وضعیت توسعة فیزیکی شهر سقز و تعیین جهات بهینة توسعة آتی آن»، فصلنامة محیط شناسی، 1387، دوره 34، صفحه 20-11.
15) Chen, sh. Zeng, sh. Xle, ch.2000. Remote sensing and GIS for urban growth analysis in china. Photogrammetric Engineering & Remote Sensing, Vol. 66, No. 5, pp.593-598.
16) Sudhira, H.S., Ramachandra, T.V., and Jagadish, K.S. 2004. Urban sprawl: metrics, dynamics and modeling using GIS. Internatoinal Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, Vol.5, pp. 29-39.
17) Sante-Riveira, I., Crecente-Maseda, R., and Miranda-Barros, D. 2008. GIS-based planning support system for rural land-use allocation. Computers and Electronics in Agriculture, Vol.63, pp. 257-273.
18) مخدوم، م. درویش صفت،ع.ا. جعفر زاده،ه. و مخدوم،ع، «ارزیابی و برنامه ریزی محیط زیست با استفاده از سامانه های اطلاعات جغرافیایی»، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1388،304 صفحه.
19) قرخلو،م. پورخباز،ح،ر. امیری،م،ج. فرجی سبکبار،ح، «ارزیابی توان اکولوژیک منطقة قزوین جهت تعیین نقاط بالقوه توسعة شهری با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی». مجله مطالعات و پژوهشهای شهری و منطقه ای، 1388، شماره دوم،صفحه 68-51.
20) منوری،س.م. شریعت،س.م. دشتی،س. سبز قبایی،غ،«ارزیابی توان محیط زیست حوضه آبخیز زاخرد برای توسعه شهری با استفاده ازGIS »، مجله علوم و تکنولوژی محیط زیست، 1388، شماره یک، صفحه 208-199.
21) اﻣﻴﺮی، م. ﺳﻠﻤﺎن ﻣـﺎﻫﻴﻨﻲ، ع. ﺟﻼﻟـﻲ، س. ﺣﺴـﻴﻨﻲ، س .و. دﻫﻜــﺮدی، ف، «ﻣﻘﺎﻳﺴــﻪ روش ﺳﻴﺴــﺘﻤﻲ ادﻏــﺎم ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎ و ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻨﻄﻖ ﺑـﻮﻟﻴﻦ - ﻓـﺎزی در ارزﻳـﺎﺑﻲ ﺗـﻮان اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺟﻨﮕﻠﻬﺎی ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺨﻴـﺰ 33 و 34 ﺷـﻤﺎل اﻳﺮان»، مجله علوم ﻣﺤﻴﻄﻲ، 1388، سال 7، شماره2، صفحه 123-109.
22) قدیمی، م. حسینی، م. پورقاسمی، ح.ر. مرادی، ح.ر، «ﻣﺪﻟﺴﺎزی ﺣﻔﺎﻇﺘﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺷﺪه ﻣﺎﻧﺸﺖ و ﻗﻼرﻧﮓ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﻄﻖ ﻓﺎزی»، مجله ﻋـﻠـﻮم ﻣﺤـﯿـﻄﯽ، 1389، ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ، ﺷﻤﺎره اول، صفحات 106- 85.
23) عباسی، م.ر، «بررسی توزیع فضایی خدمات شهری در مناطق شهر شیراز (نمونه مراکز آموزشی شهر شیراز)»، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، 1388، سال اول، صفحه 45-54.
24) بزی، خ. و افراسیابی راد، م.ص، « ﺳﻨﺠﺶ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻴﺰان ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ و ﻛﺎراﻳﻲ ﺷﻬﺮﻫﺎی ﺟﺪﻳﺪ (ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ موردی: شهر جدید ﺻﺪرا)»، مجله ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻫﺎی ﺷﻬﺮی و منطقه ای، 1388، ﺳﺎل اول، ﺷﻤﺎره دوم، صفحه111-134.
25) رضا ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ، ص. ﻣﻨﻮری، م. رﻓﻌﺘﻲ، م، «آﻣﺎﻳﺶ ﺻﻨﻌﺘﻲ اﺳﺘﺎن ﻗﺰوﻳﻦ»، ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺳﺮزﻣﻴﻦ، 1388، ﺳﺎل ﺷﺸﻢ، شماره 21، صفحات 143-29.
_||_1) زارعی،ر. آل شیخ،ع.ا، «مدلسازی توسعه شهری با استفاده از اتوماسیون سلولی و الگوریتم ژنتیک (منطقه مورد مطالعه: شهر شیراز)»، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، 1391، سال سوم، شماره یازدهم، صفحه 1-16.
2) مخدوم،م، «ارزیابی توان اکولوژیکی منطقه گیلان و مازندران برای توسعه شهری، صنعتی و روستایی و توریسم»، فصلنامة محیط شناسی، 1370، شماره 16، صفحه100-81.
3) پور احمد، ا. حاتمی نژاد،ح. حسینی،س.ه، «آسیب شناسی طرح های توسعه شهری در کشور»، مجله پژوهش های جغرافیایی، 1385، شماره 58 ، صفحه167-180.
4) کاشی‌ساز،م. منوری،م. افخمی،م. کرباسی،ع، «کاربرد فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) در ارزیابی توان اکولوژیک برای توسعه روستایی- شهری (مطالعه موردی: منطقه صیدون استان خوزستان)»، مجله محیط زیست و توسعه، 1389، سال 1، شماره 1، صفحه 43-50.
5) پور جعفر،م.ر. منتظرالحجه،م. رنجبر،ا. کبیری،ر، « ارزیابی توان اکولوژیکی به منظور تعیین عرصه های مناسب توسعه در محدوده شهر جدید سهند»، مجله جغرافیا و توسعه، 1391، شماره 28، صفحه 11-22.
6) مخدوم، م، «شالوده آمایش سرزمین»، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1372، 289 صفحه.
7) ادهمی مجرد، م. ح. «مقایسة سه روش ارزیابی منابع طبیعی»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده منابع طبیعی تهران، گروه محیط زیست، 1368.
8) رضایی، م، «توسعه کالبدی - فضای شهر و نقش زیست محیطی آن (مطالعة موردی: شیراز)»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس،گروه برنامه ریزی شهری، 1384.
9) کرم، ع، «تحلیل تناسب زمین برای توسعة کالبدی در محور شمال غرب تبریز با استفاده از رویکرد چند معیاری (MCE)در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی»، مجله پژوهش های جغرافیایی، 1384، 54 ، صفحه106-93.
10) Pauleit, S. Duhme, F.2000. GIS assessment of Munich's urban forest structure for urban planning. Journal of Arboriculture, Vol. 26, No.3, pp.133-141.
11) فردوسی، ب، «امکان سنجی و کاربرد سیستم پشتیبان تصمیم گیری در توسعة فیزیکی شهر (نمونة موردی: شهر سنندج)»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس،گروه برنامه ریزی شهری، 1384.
12) پور احمد، ا. حبیبی، ک. زهرایی، س، م. نظری عدلی،س، «استفاده از الگوریتم های فازی و GISبرای مکان یابی تجهیزات شهری (مطالعة موردی: محل دفن زبالة شهر بابلسر)»، فصلنامة محیط شناسی، 1386، سال 42 ، صفحه 42-31.
13) پور ابراهیم، ش، «برنامه ریزی جهت توسعة آتی جزیره قشم در بستر آمایش»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران، گروه برنامه ریزی محیط زیست، 1380.
14) مظفری، غ. اولی زاده،ا، «بررسی وضعیت توسعة فیزیکی شهر سقز و تعیین جهات بهینة توسعة آتی آن»، فصلنامة محیط شناسی، 1387، دوره 34، صفحه 20-11.
15) Chen, sh. Zeng, sh. Xle, ch.2000. Remote sensing and GIS for urban growth analysis in china. Photogrammetric Engineering & Remote Sensing, Vol. 66, No. 5, pp.593-598.
16) Sudhira, H.S., Ramachandra, T.V., and Jagadish, K.S. 2004. Urban sprawl: metrics, dynamics and modeling using GIS. Internatoinal Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, Vol.5, pp. 29-39.
17) Sante-Riveira, I., Crecente-Maseda, R., and Miranda-Barros, D. 2008. GIS-based planning support system for rural land-use allocation. Computers and Electronics in Agriculture, Vol.63, pp. 257-273.
18) مخدوم، م. درویش صفت،ع.ا. جعفر زاده،ه. و مخدوم،ع، «ارزیابی و برنامه ریزی محیط زیست با استفاده از سامانه های اطلاعات جغرافیایی»، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1388،304 صفحه.
19) قرخلو،م. پورخباز،ح،ر. امیری،م،ج. فرجی سبکبار،ح، «ارزیابی توان اکولوژیک منطقة قزوین جهت تعیین نقاط بالقوه توسعة شهری با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی». مجله مطالعات و پژوهشهای شهری و منطقه ای، 1388، شماره دوم،صفحه 68-51.
20) منوری،س.م. شریعت،س.م. دشتی،س. سبز قبایی،غ،«ارزیابی توان محیط زیست حوضه آبخیز زاخرد برای توسعه شهری با استفاده ازGIS »، مجله علوم و تکنولوژی محیط زیست، 1388، شماره یک، صفحه 208-199.
21) اﻣﻴﺮی، م. ﺳﻠﻤﺎن ﻣـﺎﻫﻴﻨﻲ، ع. ﺟﻼﻟـﻲ، س. ﺣﺴـﻴﻨﻲ، س .و. دﻫﻜــﺮدی، ف، «ﻣﻘﺎﻳﺴــﻪ روش ﺳﻴﺴــﺘﻤﻲ ادﻏــﺎم ﻧﻘﺸﻪ ﻫﺎ و ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻨﻄﻖ ﺑـﻮﻟﻴﻦ - ﻓـﺎزی در ارزﻳـﺎﺑﻲ ﺗـﻮان اﻛﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺟﻨﮕﻠﻬﺎی ﺣﻮﺿﻪ آﺑﺨﻴـﺰ 33 و 34 ﺷـﻤﺎل اﻳﺮان»، مجله علوم ﻣﺤﻴﻄﻲ، 1388، سال 7، شماره2، صفحه 123-109.
22) قدیمی، م. حسینی، م. پورقاسمی، ح.ر. مرادی، ح.ر، «ﻣﺪﻟﺴﺎزی ﺣﻔﺎﻇﺘﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺷﺪه ﻣﺎﻧﺸﺖ و ﻗﻼرﻧﮓ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻨﻄﻖ ﻓﺎزی»، مجله ﻋـﻠـﻮم ﻣﺤـﯿـﻄﯽ، 1389، ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ، ﺷﻤﺎره اول، صفحات 106- 85.
23) عباسی، م.ر، «بررسی توزیع فضایی خدمات شهری در مناطق شهر شیراز (نمونه مراکز آموزشی شهر شیراز)»، فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، 1388، سال اول، صفحه 45-54.
24) بزی، خ. و افراسیابی راد، م.ص، « ﺳﻨﺠﺶ و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻣﻴﺰان ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ و ﻛﺎراﻳﻲ ﺷﻬﺮﻫﺎی ﺟﺪﻳﺪ (ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ موردی: شهر جدید ﺻﺪرا)»، مجله ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻫﺎی ﺷﻬﺮی و منطقه ای، 1388، ﺳﺎل اول، ﺷﻤﺎره دوم، صفحه111-134.
25) رضا ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ، ص. ﻣﻨﻮری، م. رﻓﻌﺘﻲ، م، «آﻣﺎﻳﺶ ﺻﻨﻌﺘﻲ اﺳﺘﺎن ﻗﺰوﻳﻦ»، ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺳﺮزﻣﻴﻦ، 1388، ﺳﺎل ﺷﺸﻢ، شماره 21، صفحات 143-29.