تأثیر احداث سد ماملو بر فرونشست اراضی دشت ورامین
محورهای موضوعی : مدیریت منابع آب
صادق قوامی جمال
1
(عضو هیات علمی، دانشکده مهندسی عمران و محیط زیست، مؤسسه آموزش عالی علاءالدوله سمنانی، گرمسار، ایران.)
حامد غلامی
2
(فارغ‌التحصیل کارشناسی‌ارشد، دانشکده مهندسی عمران و محیط زیست، مؤسسه آموزش عالی علاءالدوله سمنانی، گرمسار، ایران)
مهرداد رجبی حران
3
(دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشکده مهندسی عمران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.)
محمد حسین مبینی
4
(عضو هیات علمی، دانشکده مهندسی عمران، دانشگاه علم و فرهنگ)
کلید واژه: آبخوان, فرونشست زمین, سطح آب زیرزمینی, دشت ورامین, سد ماملو,
چکیده مقاله :
زمینه هدف: سد ماملو در استان تهران برای تأمین نیاز آب کشاورزی در دشت ورامین احداث گردیده، اما به دلیل تأمین آب شرب شهر تهران حجم محدودی از آب ذخیره شده به سمت دشت عرضه می‌شود. از مهم‌ترین اثرات عدم عرضه کافی آب سطحی در دشت ورامین، کاهش سطح سفره‌های زیرزمینی و نشست زمین است. در این پژوهش سعی می‌شود به بررسی تأثیر سد ماملو بر میزان فرونشست دشت ورامین پرداخته شود. روش بررسی: تغییرات سطح آب زیرزمینی منطقه، تغییرات هیدروگراف واحد دشت و تغییرات کمّی آب زیرزمینی در محدوده مطالعاتی که در پایین دست سد قرار دارد در دو مقطع زمانی قبل و بعد از بهره‌برداری مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد. یافته ها: بر اساس نتایج به دست آمده از شبکه پیزومتری منتخب و با توجه به تقسیم‌بندی محدوده مطالعاتی به دو منطقه شمالی و جنوبی، بیشترین مقدار افت در بخش شمالی بود و پس از احداث سد ماملو نقاط تخلیه جدیدی بر اساس نقشه‌های هم‌پتانسیل در نقاط شمالی و مرکزی به وجود آمد که مراکز جمعیتی و کشاورزی در آن قرار داشت و در نقاط جنوبی هم به دلیل نوع ساختار زمین‌شناسی و ضخامت کمتر آبرفت، خالی شدن منافذ لایه آبدار منجر به نشست در برخی مناطق گردیده است. در نهایت خروجی نقشه‌های آب زیرزمینی با نقشه‌های زمین‌شناسی و خروجی داده‌های راداری ماهواره‌ها مقایسه شد و انطباق مناطقی که از نظر تخلیه آب زیرزمینی بیشترین افت را داشته‌اند با نقاطی که بیشترین جابجابی عمودی در مناطق جنوبی و در مناطق مرکزی در نقشه‌های راداری را دارا بودند کاملاً مشخص بود. بحث و نتیجه گیری: با بررسی نتایج به دست آمده از تحلیل افت پیزومترهای محدوده مطالعاتی دشت ورامین و گسترش تعداد و عمق چاه‌های عمیق در سطح دشت مذکور، تغییر در رژیم جریان آب زیرزمینی و کم شدن حجم آبخوان واضح است. بعد از احداث سد ماملو مقدار این افت به ویژه در اراضی بخش شمالی افزایش یافته و عدم برنامه‌ریزی صحیح در تأمین نیازهای بخش کشاورزی دشت که سهم عمده‌ای از مصرف آب استحصال شده از منابع زیرزمینی را داراست، شرایط اقلیمی و اجتماعی پایین دست سد را با چالش‌هایی اساسی مواجه کرده است. با توجه به ساخته شدن سد ماملو درست در محل ورود رودخانه جاجرود به دشت ورامین، عملاً با کاهش چشمگیر جریان سطحی به منطقه، به مرور زمان تراز سطح ایستابی نیز با کاهش مواجه شده است. این کاهش در نیمه شمالی دشت و در مناطقی که ضخامت آبرفت بیشتر است، مقادیر بالاتری داشت. بر اساس خروجی نقشه‌های ماهواره‌ای و فرونشست تهیه شده توسط سازمان نقشه‌برداری، نواحی‌ای که دچار مقدار تخلیه و افت بیشتری در طول دوره آماری بود منطبق بر مناطق دارای نشست بیشتر در نقشه‌های فرونشست است.
Objective: Mamloo dam in Tehran province has been built to meet the needs of agricultural water in Varamin plain, but due to the drinking water supply in Tehran, a limited amount of stored water is supplied to the plain. One of the most important effects of the insufficient supply of surface water in Varamin plain is the reduction of groundwater aquifers and land subsidence. In this study, the effect of the Mamloo dam on land subsidence in the Varamin plain was investigated. Analysis method: The changes in groundwater level and the unit hydrograph of the plain and quantitative changes of groundwater in the study area of Varamin plain located downstream of the dam were studied and analyzed in two periods before and after the operation of the Mamloo dam. Findings: Based on the results obtained from the selected piezometric network and according to the division of the study area into northern and southern regions, the greatest amount of decline was in the northern part. After the construction of the Mamloo Dam, new evacuation points were created based on the potential maps in the northern and central parts, where the population and agriculture centers were located. In the south, due to the type of geological structure and less alluvial thickness, the emptying of the pores of the aqueous layer has led to subsidence in some areas. Finally, the adaptation of the areas with the greatest decrease in groundwater discharge to the areas with the highest vertical displacement in the southern and central regions in the radar maps was quite clear. Discussion and Conclusion: By investigating the results obtained from the analysis of the drop of piezometers in the study area of Varamin plain and the expansion of the number and depth of deep wells in the mentioned plain, the change in the underground water flow regime and the reduction of the aquifer volume are clear. After the construction of the Mamloo dam, the amount of this drop has increased, especially in the lands of the northern part. In addition, the lack of proper planning in meeting the needs of the agricultural sector of the plain, which has a major share in the consumption of water obtained from underground sources, has caused major challenges in the climatic and social conditions downstream of the dam. Due to the construction of the Mamloo dam at the entrance of the Jajrood River to Varamin plain, the level of the water table has decreased over time due to the significant reduction of surface flow to the region. This decrease had higher values in the northern half of the plain and in the areas where the thickness of alluvium is greater. Based on the output of satellite and subsidence maps, the areas that experienced more discharge and drop during the statistical period correspond to the areas with more subsidence in the subsidence maps.
_||_