سنجش وضعیت زیست محیطی- اقتصادی و اجتماعی استان مازندران با رویکرد مدل مفهومی DPSIR
محورهای موضوعی : آمایش سرزمین
مریم رباطی
1
(استادیار گروه علوم و مهندسی محیط زیست، دانشگاه علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
الهام قازانچایی
2
(دانشجوی دکتری تخصصی آلودگی های محیط زیست، دانشگاه علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
کلید واژه: چالش زیست محیطی, استان مازندران, مدل DPSIR, نیروهای محرکه, تاثیرات اقتصادی, اجتماعی,
چکیده مقاله :
برنامه ریزی و سیاستگذاری در زمینه رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی، محیط زیست استان لازمه اش داشتن اطلاع دقیق از شرایط منطقه می باشد. پوشش سرزمین در استان مازندران به علت تراکم جمعیت بالا، نرخ بالای مهاجران، شرایط مساعد طبیعی، تعدد واحدهای صنعتی، دارا بودن مرز ساحلی و سیر عظیم ساخت و ساز در سالین اخیر با سرعت در حال تغییر است. آشکار است که توسعه متعادل و متوازن فضاهای جغرافیایی، مستلزم بررسی دقیق و همه جانبه مسایل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و شناخت بهتر نیازهای جامعه و بهبود آنها است. لذا هدف این مطالعه بررسی پیش رانها و عوامل اثرگذار و فشارآور بر منابع طبیعی و اکوسیستم استان مازندران می باشد. این پژوهش یک مطالعه توصیفی تحلیلی بر پایه مطالعات کتابخانه ای و مرور جامع و جستجو در پایگاههای اطلاعات الکترونیکی به منظور شناسایی کامل از استان مازندران در زمینه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیط زیستی و سپس ارزیابی وضعیت موجود استان بر اساس چارچوب تحلیلی مدل DPSIR است. نتایج مطالعه حاکی از افزایش مساحت در پوشش های مسکونی، کشاورزی،مرتع، جاده، حمل و نقل و افت در جنگل های استان بوده است. همچنین افزایش تراکم جمعیت، توسعه کشاورزی، توسعه راهها، توسعه صنعتی، توسعه شهری از نیروهای محرکه (عوامل پیش ران) این مطالعه بودند. نتایج مطالعه نشان داد که مدل DPSIR می تواند اطلاعات متنوع درباره شرایط استان را طبقه بندی کند تا این اطلاعات برای پاسخ های احتمالی در اختیار سیاستگذاران قرار گیرند و به همین دلیل این روش در دهه های اخیر با سرعت فزاینده ای توسط محققان و سیاستگذاران در حال استفاده است.
Planning and policymaking in the field of economic, social, and environmental development of the province requires having accurate information about the region. Land cover in Mazandaran province is changing rapidly due to high population densities, high rates of immigrants, favorable natural conditions, multiplicity of industrial units, coastal borders and huge construction trends in the recent saline. It is clear that the balanced and imbalanced development of geographic spaces requires careful and comprehensive examination of economic, social, and cultural issues, and a better understanding of the needs of the community and their improvement. Therefore, the aim of this study is to investigate the predisposing and effective factors on natural resources and ecosystems of Mazandaran province. This research is a descriptive-analytic study based on library studies and comprehensive review and search of electronic databases in order to fully identify Mazandaran province in terms of economic, social, cultural and environmental aspects, and then assess the status of the province based on the analytical framework of the DPSIR model. The results of the study indicate an increase in the area of residential, agricultural, rangeland, road, transportation and fall in the forests of the province. This study was also used to increase population density, agricultural development, roads development, industrial development, urban development and propellants forces. The results of the study showed that the DPSIR model can classify diverse information about the province's conditions in order to provide this information to policymakers for possible responses, and this is why the method has been rapidly increasing in recent decades by researchers and policymakers in use.
1- رحمتی، ع، بررسی روند ارزیابی اثرات محیط زیستی در ایران، چالش ها و راهکارها، مجله محیط زیست و توسعه، 1391، شماره 5، 23-15.
2- احد نژاد، م، قاسمی، الف، کاظمی، ل، استفاده از الگوی استراتژی های توسعه شهری در برنامه ریزی فضای سبز: مورد مطالعه: منطقه زنجان، مجله برنامه ریزی و جغرافیای شهری، 1393، شماره 6، 21-7.
3- McGarigal, K. and B. J. Marks. 1995. Spatial pattern analysis program for quantifying landscape structure. Gen.Tech. Rep. PNW-GTR-351. US Department of Agriculture, Forest Service, Pacific Northwest Research Station
4- Nagendra, H. 2000. Estimating landscape pattern from supervised and unsupervised classification: studies in the Western Ghats, India. International Archives of Photogrammetry and Remote Sensing 33(7): 955-961
5- Seto. K. C. and M. Fragkias. 2005. Quantifying spatiotemporal patterns of urban land-use change in four cities of China with time series landscape metrics. Landscape Ecology 20(7): 871-888.
6- Bidone, E.D. and Lacerda, L.D. 2004. The use of DPSIRframework to evaluate sustainability in coastal areas. Casestudy: Guanabara Bay basin, Riode Janeiro,Brazil. Regional Environmental Change, Vol.4:1,pp 5-16.DOI: 10.1007/s10113-003-0059-2.
7- Ness, B., Anderberg, S. and Olsson, L. 2010. Structuring problems in sustainability science: The multi-level DPSIR framework. Geoforum, Vol.41:3, pp479–488. DOI:10.1016/j.geoforum.2009.12.005.
8- آل محمد،س، یاوری، الف، صالحی، الف، زبردست، ل، به کارگیری ارزیابی راهبردی محیط زیست به منظور تدوین سیاستهای برنامه توسعه پایدار،1393، مجله محیط شناسی، شماره 3، 667-645.
9- تحلیلی بر وضعیت اقتصادی استان مازندران در سال 94-93، وزارت امور اقتصادی و دارایی اداره کل امور اقتصادی و دارایی مازندران، بهمن 94.
10- داودی، م، بای، ن و ابراهیمی، الف، طبقه بندی اقلیمی استان مازندران بر اساس روش لیتین اسکی، مجله علمی پژوهشی سپهر، شماره 88، صفحه 105-100،1394.
11- مروری بر عملکرد و دستاوردها در سال 1395، شرکت خدمات حمایتی کشاورزی استان مازندران در یک نگاه، 1395.
12- برنامه آمایش استان مازندران، دفتر برنامه ریزی و بودجه، شماره 6، .1394
13- محسنی، ح، آلاینده های سطحی و آلودگی آب های زیرزمینی استان مازندران، مجله محیط شناسی، شماره 1،صفحه 6-1، 1395.
14- کولاییان، ع، خوش روش، م، گل افشانی، ن و میرزایی، ج، تحلیل روند تغییرات زمانی جریان رودخانه های استان مازندران با استفاده از آزمون ناپارامتری مان- کندال، مجله علمی پژوهشی مهندسی و مدیریت آبخیز، شماره 3، صفحه 345-332، 1396.
15- صفاییان، ن و شکری، م، تالاب ها یا آب بندان های مازندران، مجله محیط شناسی، شماره 31، صفحه 70-48، 1381.
16- نقوی، م، حسینی، ک، عنبران، ه و ریاحی، م ، بررسی زلزله خیزی استان مازندران، موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، صفحه 8-1، 1396.
17- استقرار نظام بودجه ریزی بر مبنای عملکردی، بررسی تحولات در استان و کشور طی سال های 90 الی 95، نشریه داخلی سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان مازندران، 1396.
18- نجفی، م و دارابی، م، بررسی روند آلودگی نفتی با وجود کنوانسیون های بین المللی مبنی بر جلوگیری و رفع آنها، مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران، شماره 21، صفحه 101-94، 1390.
19- طاطیان،م ، قمرتاش، ر و سراجیان، الف، بررسی و شناسایی مهم ترین آلاینده های خاک در استان مازندران، مجله محیط شناسی، صفحه 10-1، 1394.
20- قنبری، ن، شجاعی،م و اشرفی پور، ر، آلودگی هوا استان مازندران، مجله مهندسی محیط زیست مازندران، صفحه 8-1، 1390.
21- جعفر صالحی، س، بررسی وضعیت تولید و مدیریت پسماندهای خانگی در مازندران، شبکه مطالعات سیاستگذاری عمومی، صفحه 7-1، 1394.
22- سالنامه آماری جمعیتی ثبت احوال استان مازندران، 1395.
23- کرباسی، ع و باغوند، الف، استفاده از انرژی بیوگاز زباله های شهری به عنوان سوخت جایگزین، سومین همایش ملی مدیریت پسماند، صفحه 240-229، 1394.
24- ضیایی، ه، یوسفی، ذ و محمد پور، ر، آلودگی های انگلی آب چاه های شرب استان مازندران، فصلنامه علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، شماره 4، صفحه 388-378،1385.
25- میرزایی، م، بختیاری، ع، ماهینی، ع و غلامعلی فرد، م، بررسی تغییرات پوشش اراضی استان مازندران با استفاده از سنجه های سیمای سرزمین بین سال های 1363 تا 1389، مجله اکولوژی کاربردی، شماره 4، صفحه 54-37، 1392.
26- جمالی پور، م، شاهپوری، الف و قربانی، م، عوامل موثر بر شکل گیری تغییر کاربری اراضی در استان مازندران، نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، شماره 2، صفحه 115-107، 1394.
27- عظیم زاده، ب و خادمی، ح، ارزیابی غلظت برخی فلزات سنگین در خاک های شالیزاری استان مازندران، پانزدهمین همایش ملی برنج کشور، صفحه 10-1، 1391.
28- عاسی، ع و سعیدی، م، بررسی آلودگی نفتی، تخریب زیست و سطح هوازدگی هیدروکربن ها در رسوبات ساحلی دریای خزر در استان مازندران، مجله علوم محیطی، شماره 1، صفحه 174-151، 1389.
29- یعقوب زاده، ز و صفری، ر، بررسی باکتری های کلیفرمی و تخم نماتود روان آب های رودخانه هراز، مجله علمی شیلات ایران، شماره 1، 1395.
30- شکرزاده، م و رکنی، م، بررسی میزان فلزات سنگین در آب آبیاری و برنج طارم شهرهای مرکزی استان مازندران، مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران، شماره 89، صفحه 242-234، 1391.
31- یزدانی، ج، ناصری، الف و موسوی، ج، تعیین عوامل موثر بر خطر فوت ناشی از تصادفات جاده ای استان مازندران، مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران، شماره 108، صفحه 28-24، 1395.
32- کولاییان، ع، خوش روش، م، گل افشانی، ن و میرزایی، م ، تحلیل روند تغییرات زمانی جریان رودخانه های استان مازندران با استفاده از آزمون ناپارامتری مان- کندال، مجله علمی پژوهشی مهندسی و مدیریت آبخیز، شماره 3، صفحه 345-332، 1396.
33- کیانژاد ، ق، فیروزپور، الف، حبیب زاده، ح، حیدرپور، ح و شکارچی، ف، ارزیابی چالش های زیست محیطی در طرح آمایش استان مازندران، دومین همایش ملی حفاظت و برنامه ریزی محیط زیست، صفحه 10-1، 1393.
34- سند چشم انداز توسعه افق 1414 منطقه ساحلی شمال کشور، معاونت برنامه ریزی و اشتغال استانداری های گلستان، گیلان، مازندران، 1393.
35- طهماسبی، الف، الهی، س و حیدری، ت، بررسی کارایی نسبی حمل و نقل مسافری و باری استان های کشور در طول برنامه سوم و چهارم، مهندسی حمل و نقل، شماره 2، صفحه 141-127، 1390.
36- تقوایی، م، بهاری، ع، سطح بندی و سنجش درجه توسعه یافتگی شهرستانهای استان مازندران با استفاده از مدل تحلیل عاملی و خوشه ای، جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، شماره 4، صفحه 38-15، 1391.
37- میرزایی، م، بختیاری، ع، ماهینی، ع، غلامعلی فرد، م، بررسی تغییرات پوشش اراضی استان مازندران با استفاده از سنجه های سیمای سرزمین بین سال های 89-1363، شماره 4، صفحه 54-37، 1392.
_||_
1- رحمتی، ع، بررسی روند ارزیابی اثرات محیط زیستی در ایران، چالش ها و راهکارها، مجله محیط زیست و توسعه، 1391، شماره 5، 23-15.
2- احد نژاد، م، قاسمی، الف، کاظمی، ل، استفاده از الگوی استراتژی های توسعه شهری در برنامه ریزی فضای سبز: مورد مطالعه: منطقه زنجان، مجله برنامه ریزی و جغرافیای شهری، 1393، شماره 6، 21-7.
3- McGarigal, K. and B. J. Marks. 1995. Spatial pattern analysis program for quantifying landscape structure. Gen.Tech. Rep. PNW-GTR-351. US Department of Agriculture, Forest Service, Pacific Northwest Research Station
4- Nagendra, H. 2000. Estimating landscape pattern from supervised and unsupervised classification: studies in the Western Ghats, India. International Archives of Photogrammetry and Remote Sensing 33(7): 955-961
5- Seto. K. C. and M. Fragkias. 2005. Quantifying spatiotemporal patterns of urban land-use change in four cities of China with time series landscape metrics. Landscape Ecology 20(7): 871-888.
6- Bidone, E.D. and Lacerda, L.D. 2004. The use of DPSIRframework to evaluate sustainability in coastal areas. Casestudy: Guanabara Bay basin, Riode Janeiro,Brazil. Regional Environmental Change, Vol.4:1,pp 5-16.DOI: 10.1007/s10113-003-0059-2.
7- Ness, B., Anderberg, S. and Olsson, L. 2010. Structuring problems in sustainability science: The multi-level DPSIR framework. Geoforum, Vol.41:3, pp479–488. DOI:10.1016/j.geoforum.2009.12.005.
8- آل محمد،س، یاوری، الف، صالحی، الف، زبردست، ل، به کارگیری ارزیابی راهبردی محیط زیست به منظور تدوین سیاستهای برنامه توسعه پایدار،1393، مجله محیط شناسی، شماره 3، 667-645.
9- تحلیلی بر وضعیت اقتصادی استان مازندران در سال 94-93، وزارت امور اقتصادی و دارایی اداره کل امور اقتصادی و دارایی مازندران، بهمن 94.
10- داودی، م، بای، ن و ابراهیمی، الف، طبقه بندی اقلیمی استان مازندران بر اساس روش لیتین اسکی، مجله علمی پژوهشی سپهر، شماره 88، صفحه 105-100،1394.
11- مروری بر عملکرد و دستاوردها در سال 1395، شرکت خدمات حمایتی کشاورزی استان مازندران در یک نگاه، 1395.
12- برنامه آمایش استان مازندران، دفتر برنامه ریزی و بودجه، شماره 6، .1394
13- محسنی، ح، آلاینده های سطحی و آلودگی آب های زیرزمینی استان مازندران، مجله محیط شناسی، شماره 1،صفحه 6-1، 1395.
14- کولاییان، ع، خوش روش، م، گل افشانی، ن و میرزایی، ج، تحلیل روند تغییرات زمانی جریان رودخانه های استان مازندران با استفاده از آزمون ناپارامتری مان- کندال، مجله علمی پژوهشی مهندسی و مدیریت آبخیز، شماره 3، صفحه 345-332، 1396.
15- صفاییان، ن و شکری، م، تالاب ها یا آب بندان های مازندران، مجله محیط شناسی، شماره 31، صفحه 70-48، 1381.
16- نقوی، م، حسینی، ک، عنبران، ه و ریاحی، م ، بررسی زلزله خیزی استان مازندران، موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، صفحه 8-1، 1396.
17- استقرار نظام بودجه ریزی بر مبنای عملکردی، بررسی تحولات در استان و کشور طی سال های 90 الی 95، نشریه داخلی سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان مازندران، 1396.
18- نجفی، م و دارابی، م، بررسی روند آلودگی نفتی با وجود کنوانسیون های بین المللی مبنی بر جلوگیری و رفع آنها، مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران، شماره 21، صفحه 101-94، 1390.
19- طاطیان،م ، قمرتاش، ر و سراجیان، الف، بررسی و شناسایی مهم ترین آلاینده های خاک در استان مازندران، مجله محیط شناسی، صفحه 10-1، 1394.
20- قنبری، ن، شجاعی،م و اشرفی پور، ر، آلودگی هوا استان مازندران، مجله مهندسی محیط زیست مازندران، صفحه 8-1، 1390.
21- جعفر صالحی، س، بررسی وضعیت تولید و مدیریت پسماندهای خانگی در مازندران، شبکه مطالعات سیاستگذاری عمومی، صفحه 7-1، 1394.
22- سالنامه آماری جمعیتی ثبت احوال استان مازندران، 1395.
23- کرباسی، ع و باغوند، الف، استفاده از انرژی بیوگاز زباله های شهری به عنوان سوخت جایگزین، سومین همایش ملی مدیریت پسماند، صفحه 240-229، 1394.
24- ضیایی، ه، یوسفی، ذ و محمد پور، ر، آلودگی های انگلی آب چاه های شرب استان مازندران، فصلنامه علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، شماره 4، صفحه 388-378،1385.
25- میرزایی، م، بختیاری، ع، ماهینی، ع و غلامعلی فرد، م، بررسی تغییرات پوشش اراضی استان مازندران با استفاده از سنجه های سیمای سرزمین بین سال های 1363 تا 1389، مجله اکولوژی کاربردی، شماره 4، صفحه 54-37، 1392.
26- جمالی پور، م، شاهپوری، الف و قربانی، م، عوامل موثر بر شکل گیری تغییر کاربری اراضی در استان مازندران، نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، شماره 2، صفحه 115-107، 1394.
27- عظیم زاده، ب و خادمی، ح، ارزیابی غلظت برخی فلزات سنگین در خاک های شالیزاری استان مازندران، پانزدهمین همایش ملی برنج کشور، صفحه 10-1، 1391.
28- عاسی، ع و سعیدی، م، بررسی آلودگی نفتی، تخریب زیست و سطح هوازدگی هیدروکربن ها در رسوبات ساحلی دریای خزر در استان مازندران، مجله علوم محیطی، شماره 1، صفحه 174-151، 1389.
29- یعقوب زاده، ز و صفری، ر، بررسی باکتری های کلیفرمی و تخم نماتود روان آب های رودخانه هراز، مجله علمی شیلات ایران، شماره 1، 1395.
30- شکرزاده، م و رکنی، م، بررسی میزان فلزات سنگین در آب آبیاری و برنج طارم شهرهای مرکزی استان مازندران، مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران، شماره 89، صفحه 242-234، 1391.
31- یزدانی، ج، ناصری، الف و موسوی، ج، تعیین عوامل موثر بر خطر فوت ناشی از تصادفات جاده ای استان مازندران، مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران، شماره 108، صفحه 28-24، 1395.
32- کولاییان، ع، خوش روش، م، گل افشانی، ن و میرزایی، م ، تحلیل روند تغییرات زمانی جریان رودخانه های استان مازندران با استفاده از آزمون ناپارامتری مان- کندال، مجله علمی پژوهشی مهندسی و مدیریت آبخیز، شماره 3، صفحه 345-332، 1396.
33- کیانژاد ، ق، فیروزپور، الف، حبیب زاده، ح، حیدرپور، ح و شکارچی، ف، ارزیابی چالش های زیست محیطی در طرح آمایش استان مازندران، دومین همایش ملی حفاظت و برنامه ریزی محیط زیست، صفحه 10-1، 1393.
34- سند چشم انداز توسعه افق 1414 منطقه ساحلی شمال کشور، معاونت برنامه ریزی و اشتغال استانداری های گلستان، گیلان، مازندران، 1393.
35- طهماسبی، الف، الهی، س و حیدری، ت، بررسی کارایی نسبی حمل و نقل مسافری و باری استان های کشور در طول برنامه سوم و چهارم، مهندسی حمل و نقل، شماره 2، صفحه 141-127، 1390.
36- تقوایی، م، بهاری، ع، سطح بندی و سنجش درجه توسعه یافتگی شهرستانهای استان مازندران با استفاده از مدل تحلیل عاملی و خوشه ای، جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، شماره 4، صفحه 38-15، 1391.
37- میرزایی، م، بختیاری، ع، ماهینی، ع، غلامعلی فرد، م، بررسی تغییرات پوشش اراضی استان مازندران با استفاده از سنجه های سیمای سرزمین بین سال های 89-1363، شماره 4، صفحه 54-37، 1392.