مدلیابی مولفه های موثر بر الگوهای معماری به منظور تأثیر ابزارهای تعاملی بر افزایش توجه و حضور ذهن کودکان در فضاهای آموزشی
محورهای موضوعی : روانشناسی محیطی در معماری و شهرسازی
1 - گروه هنر و معماری ، دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد تهران شرق ، تهران ، ایران
کلید واژه: روانشناسی محیط, ابزارهای تعاملی, معماری آموزشی, مدلسازی, حضور ذهن کودکان,
چکیده مقاله :
در سال‌های اخیر، کیفیت فضاهای آموزشی به‌عنوان یکی از عوامل کلیدی در ارتقای یادگیری و رشد ذهنی کودکان مورد توجه فزاینده‌ای قرار گرفته است. کودکان، به دلیل ویژگی‌های خاص روان‌شناختی و ادراکی، واکنش‌های متفاوتی نسبت به محیط پیرامون خود نشان می‌دهند؛ واکنش‌هایی که می‌تواند به‌طور مستقیم بر میزان تمرکز، مشارکت فعال و کیفیت فرآیند یادگیری آنان اثرگذار باشد. از این رو، طراحی فضاهای آموزشی نه‌تنها یک امر کالبدی، بلکه یک ضرورت تربیتی و شناختی به شمار می‌آید. بیان مسئله در این پژوهش از این نگرش سرچشمه می‌گیرد که محیط‌های آموزشی صرفاً ظرفی برای آموزش نیستند، بلکه خود به‌مثابه یک "ابزار یادگیری" عمل می‌کنند. تجربه‌های حسی، ادراکی و تعاملی کودکان در این فضاها، می‌تواند بنیان شکل‌گیری حضور ذهن، تقویت توجه و ارتقای توانایی‌های شناختی آنان را فراهم آورد. به‌ویژه در شرایط کنونی که ابزارهای تعاملی و فناوری‌های نوین به بخش جدایی‌ناپذیر زندگی کودکان تبدیل شده‌اند، بررسی نقش این عناصر در ارتقای کیفیت آموزش ضروری به نظر می‌رسد. هدف پژوهش حاضر، مدلسازی مؤلفه‌های مؤثر بر الگوهای معماری با تأکید بر کارکرد ابزارهای تعاملی در افزایش توجه و حضور ذهن کودکان در فضاهای آموزشی است. این تحقیق از نظر هدف، کاربردی و از نظر ماهیت، توصیفی–تحلیلی است. جامعه آماری شامل معلمان، معماران، طراحان آموزشی و والدین کودکان است و داده‌ها از طریق پرسشنامه محقق‌ساخته گردآوری شده‌اند. تحلیل داده‌ها به روش مدلسازی معادلات ساختاری (SEM) انجام گرفته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که عواملی همچون طراحی انعطاف‌پذیر فضا، بهره‌گیری از نور و رنگ طبیعی، گرافیک‌های محیطی و به‌کارگیری فناوری‌های تعاملی، به‌طور معناداری بر افزایش حضور ذهن و تمرکز کودکان در محیط‌های آموزشی اثر می‌گذارند. نتایج به‌دست‌آمده می‌تواند به‌عنوان راهنمایی عملی برای طراحان و معماران در جهت خلق محیط‌های یادگیری کارآمدتر و کودک‌محور مورد استفاده قرار گیرد.
In recent years, the quality of educational spaces has received increasing attention as one of the key factors in promoting children's learning and mental development. Due to their specific psychological and perceptual characteristics, children show different reactions to their surrounding environment; reactions that can directly affect their level of concentration, active participation, and the quality of the learning process. Therefore, designing educational spaces is not only a physical matter, but also an educational and cognitive necessity. The statement of the problem in this research stems from the view that educational environments are not simply a container for education, but also act as a "learning tool". Children's sensory, perceptual, and interactive experiences in these spaces can provide the foundation for the formation of presence of mind, strengthening attention, and improving their cognitive abilities. Especially in the current situation where interactive tools and new technologies have become an inseparable part of children's lives, it seems necessary to examine the role of these elements in improving the quality of education. The aim of the present study is to model the effective components on architectural patterns with an emphasis on the function of interactive tools in increasing children's attention and mental presence in educational spaces. This study is applied in terms of purpose and descriptive-analytical in nature. The statistical population includes teachers, architects, educational designers, and parents of children, and the data were collected through a researcher-made questionnaire. Data analysis was performed using the structural equation modeling (SEM) method. The research findings show that factors such as flexible space design, the use of natural light and color, environmental graphics, and the use of interactive technologies significantly affect the increase in children's mental presence and concentration in educational environments. The results obtained can be used as practical guidance for designers and architects to create more efficient and child-centered learning environments.
1. احمدی، ک.، و رسولی، س. (۱۴۰۰). تحلیل روان‌شناختی فضاهای آموزشی با رویکرد انتخاب‌پذیری محیط توسط کودک. مجله پژوهش‌های نوین روانشناسی، ۱۰(۱)، ۸۳–۹۹.
2. اکبری، ن.، و رفیعی، ش(۱۴۰۰). نقش ابزارهای دیجیتال تعاملی در طراحی محیط‌های یادگیری کودک‌محور. فصلنامه طراحی آموزشی و فناوری نوین، ۴(۴)، ۸۸–۱۰۲.
3. پویا، س.، و رهنما، ن. (۱۳۹۹). روانشناسی محیط و تأثیر آن بر طراحی فضاهای آموزشی. نشریه معماری و شهرسازی، ۱۲(۳)، ۴۵-۵۸.
4. تقوی، ح.، و رفیعی، ش(۱۴۰۱). معماری کودک‌محور و نقش آن در ارتقاء یادگیری و تمرکز در مدارس ابتدایی. مطالعات میان‌رشته‌ای کودک، ۶(۱)، ۴۴–۶۳.
5. جمالی، م.، و کریمی، پ (۱۳۹۹). طراحی فضاهای یادگیری انعطاف‌پذیر با رویکرد تقویت حس اختیار در کودکان. پژوهش‌های میان‌رشته‌ای در معماری، ۷(۳)، ۹۵–۱۱۲.
6. حیدری، م. (۱۳۹۷). تأثیر ویژگی‌های طراحی فضاهای آموزشی بر کاهش اضطراب و افزایش حضور ذهن در کودکان دبستانی. نشریه مطالعات معماری و رفتار، ۵(۲)، ۶۵-۷۸.
7. رضایی، ن.، و حیدری، م (۱۳۹۸). تأثیر چیدمان کلاس و نورپردازی بر تمرکز دانش‌آموزان دبستانی. فصلنامه روانشناسی محیط، ۶(۳)، ۴۴–۵۶.
8. سجادی، ف.، و معصومی، م(۱۴۰۱). تأثیر فناوری‌های تعاملی بر یادگیری مشارکتی در محیط‌های آموزش ابتدایی. مطالعات میان‌رشته‌ای آموزش، ۶(۳)، ۱۱۶–۱۳۰.
9. شریفی، م.، و ناصری، ن(۱۳۹۸). رابطه ویژگی‌های محیط فیزیکی با اضطراب و تمرکز دانش‌آموزان. نشریه روانشناسی کودک، ۹(۴)، ۶۰–۷۴.
10. صالحتی، ع.، و میررضایی، م(۱۴۰۱). تأثیر دید بصری به طبیعت بر آرامش روانی و توجه دانش‌آموزان در مدارس شهری. فصلنامه معماری و محیط، ۱۰(۳)، ۹۸–۱۱۷.
11. صالحی، ر.، احمدیان، ف.، و یعقوبی، ن. (۱۴۰۰). طراحی محیط‌های آموزشی با رویکرد تقویت شناخت در کودکان. مجله پژوهش‌های معماری و علوم رفتاری، ۸(۲)، ۸۵–۱۰۲.
12. علوی، ر.، و تیموری، ز (۱۴۰۰). بررسی تأثیر نظم فضایی بر یادگیری و تمرکز کودکان در کلاس‌های درس. معماری و محیط کودکی، ۴(۲)، ۴۹–۶۵.
13. قربانی، م.، و سمیعی، ک(۱۳۹۷). بررسی تأثیر بازی‌های تعاملی بر میزان تمرکز و یادگیری در کودکان پیش‌دبستانی. مجله آموزش و روانشناسی کودک، ۵(۲)، ۳۱–۴۴.
14. کاظمی، س.، احمدی، ن.، و شمس، ف. (۱۴۰۰). مدلسازی مؤلفه‌های تعاملی فضاهای آموزشی مبتنی بر ادراک کودکانه. پژوهش‌های نوین در معماری و شهرسازی، ۹(۱)، ۵۵-۷۳.
15. کرمانی، س.، و حاجی‌زاده، پ .( ۱۳۹۸). ارزیابی نقش چیدمان فضا و مبلمان در رفتارهای یادگیری کودکان مقطع ابتدایی. نشریه طراحی محیط آموزشی، ۵(۱)، ۳۳–۵۰.
16. کوشکی، ب.، مرادی، س.، و فلاح، ن(۱۳۹۹). تأثیر طراحی فضاهای آرام بر حضور ذهن و یادگیری در کودکان مدارس ابتدایی. نشریه محیط، یادگیری و معماری، ۵(۱)، ۲۳–۳۸.
17. محسنی، م.، و یزدان‌پناه، س(۱۴۰۰). تحلیل کیفی طراحی فضاهای آموزشی با رویکرد افزایش کارایی ذهنی کودکان. پژوهشنامه روانشناسی محیط، ۹(۲)، ۷۹–۹۴.
18. محمدی، ک.، و سلطانی، ف(۱۳۹۹). معماری فضاهای آموزشی هوشمند: رویکردی بر طراحی تعاملی. پژوهش‌های نوین در معماری، ۸(۲)، ۷۲–۹۰.
19. محمودی، ف.، و شریفی، ر. (۱۴۰۰). بررسی نقش فناوری‌های تعاملی در ارتقاء کیفیت یادگیری در مدارس ابتدایی. پژوهش‌های نوین در آموزش و فناوری، ۸(۲)، ۷۲-۸۵.
20. مرادی، ن.، و رحیمی، م. (۱۳۹۷). هم‌راستایی طراحی فضاهای آموزشی با روانشناسی رشد کودک: الزامات معماری کودک‌محور. فصلنامه طراحی فضاهای یادگیری، ۴(۱)، ۳۹–۵۶.
21. مهربانی، ف.، و آقازاده، ل(۱۳۹۸). بررسی تأثیر عوامل محیطی معماری بر آرامش روانی و توجه کودکان در فضاهای آموزشی. مجله هنر و معماری پایدار، ۴(۲)، ۲۲–۳۹.
22. ناصری، ن.، و کاظمی، ش(۱۴۰۰). تأثیر طراحی محیط فیزیکی کلاس درس بر عملکرد شناختی دانش‌آموزان دوره ابتدایی. فصلنامه پژوهش در آموزش و یادگیری، ۱۲(۳)، ۵۸–۷۴.
23. نصیری، م.، و شریفی، ن(۱۳۹۸). بررسی تأثیر الگوهای معماری انعطاف‌پذیر بر بهبود تمرکز دانش‌آموزان در مدارس ابتدایی. نشریه معماری و محیط، ۶(۲)، ۵۱–۶۵.
24. هاشمی، س.، و خالقی، ن(۱۳۹۹). طراحی فضاهای آموزشی با رویکرد ابزارهای هوشمند و تعاملی برای کودکان ۷ تا ۱۰ سال. نشریه معماری و فناوری، ۷(۱)، ۵۵–۷۰.
25. Barrett, P., Zhang, Y., Davies, F., & Barrett, L. (2015). Clever classrooms: Summary report of the HEAD project. University of Salford, Manchester.
26. Barrett, P., Zhang, Y., Moffat, J., & Kobbacy, K. (2013). A holistic, multi-level analysis identifying the impact of classroom design on pupils’ learning. Building and Environment, 59, 678–689. https://doi.org/10.1016/j.buildenv.2012.09.016
27. Britton, S., & Lowe, R. (2020). Natural elements and cognitive focus in primary learning environments. Journal of Environmental Psychology, 71, 101470. https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2020.101470
28. Day, C., & Midbjer, A. (2007). Environment and children: Passive lessons from the everyday environment. Oxford: Architectural Press.
29. Druin, A. (2002). The Role of Children in the Design of New Technology. Behaviour & Information Technology, 21(1), 1–25. https://doi.org/10.1080/01449290110108659
30. Evans, G. W. (2006). Child development and the physical environment. Annual Review of Psychology, 57, 423–451. https://doi.org/10.1146/annurev.psych.57.102904.190057
31. Francis, M., Rivera, M., & Waters, S. (2014). Learner-centered design: Creating spaces that support active learning. Journal of Learning Environments, 3(1), 12–25.
32. Gibson, J. J. (1979). The ecological approach to visual perception. Houghton Mifflin.
33. Gifford, R. (2014). Environmental psychology: Principles and practice (5th ed.). Optimal Books.
34. Kabatt-Zinn, J. (2003). Mindfulness-based interventions in context: Past, present, and future. Clinical Psychology: Science and Practice, 10(2), 144–156.
35. Kaplan, R., & Kaplan, S. (1989). The experience of nature: A psychological perspective. Cambridge University Press.
36. Montessori, M. (1967). The discovery of the child. New York: Ballantine Books.
37. Monti, J. D., Ruff, H. A., & Shearer, C. L. (2017). Environmental influences on attention in early education settings. Journal of Applied Developmental Psychology, 48, 14–21.
38. Papert, S. (1980). Mindstorms: Children, Computers, and Powerful Ideas. Basic Books.
39. Resnick, M. (2007). All I Really Need to Know (About Creative Thinking) I Learned (By Studying How Children Learn) in Kindergarten. In Proceedings of the 6th ACM SIGCHI Conference on Creativity & Cognition, 1–6.
40. Resnick, M. (2012). Let’s teach kids to code. TED Talk. Retrieved from https://www.ted.com/talks/mitch_resnick_let_s_teach_kids_to_code
41. Ritchhart, R., Church, M., & Morrison, K. (2011). Making thinking visible: How to promote engagement, understanding, and independence for all learners. Jossey-Bass.
42. Sommer, R. (1969). Personal space: The behavioral basis of design. Prentice-Hall.
43. Soute, I., Markopoulos, P., & Magielse, R. (2012). Head Up Games: The Role of Technology in Outdoor Play. Personal and Ubiquitous Computing, 16(1), 1–15. https://doi.org/10.1007/s00779-011-0385-3
44. Tanner, C. K. (2009). Effects of school design on student outcomes. Journal of Educational Administration, 47(3), 381–399. https://doi.org/10.1108/09578230910955809
45. Ulrich, R. S. (1984). View through a window may influence recovery from surgery. Science, 224(4647), 420–421. https://doi.org/10.1126/science.6143402
46. Zimring, C., & Reizenstein, J. E. (1980). Post-occupancy evaluation: An overview. Environment and Behavior, 12(4), 429–450. https://doi.org/10.1177/0013916580124001