آسیب‌شناسی خسارات محیطی و مدیریت بحران پس از زلزله در بافت فرسوده با بهره‌گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی و روش تحلیل سلسله مراتبی (مطالعه موردی شهر قشم)

محورهای موضوعی : کاربرد GIS&RS در برنامه ریزی شهری

حسن سهرابی ¹ , صالح عبدالهی ²

1 - دانشگاه آزاد اسلامی، واحد اردستان، اصفهان، ایران
2 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان

تاریخ دریافت : 1403/01/25 تاریخ پذیرش : 1403/03/31 تاریخ انتشار : 1403/06/10

کلید واژه: بافت فرسوده, مدیریت بحران, زلزله, فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP), سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS),

چکیده مقاله :

وجود هکتارها بافت فرسود یکی از مشکلات بزرگی است که شهر قشم با آن مواجه است. این بافت‌های فرسود جزء مناطق بسیار پر خطری هستند که با وقوع زلزله دچار مشکلات زیادی می‌شوند. عدم استحکام لازم ساختمان‌ها، عرض کم معابر برای امدادرسانی پس از زلزله، نبود امکانات کافی برای مدیریت بحران، آسیب‌پذیری این مناطق را افزایش داده است. از کل مساحت شهر قشم حدود 40 درصد را بافت فرسوده شامل می شود که با وقوع زلزله می‌تواند شهر را با بحران جدی مواجه کند. ضرورت کاهش آسیب‌پذیری شهر قشم در برابر وقوع زلزله یکی از اهداف مهم برای برنامه‌ریزی شهری و کالبدی می‌باشد. این پژوهش بافت فرسوده شهر قشم را از لحاظ مدیریت بحران زلزله بر اساس معیارهای نوع کاربری، تراکم جمعیت، تعداد طبقات، تراکم ساختمانی و عرض معابر درون شهری با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی مورد بررسی قرار می‌دهد. نتایج نشان داد که حدود ۷۸ درصد از مساحت شهر قشم در برابر خطر وقوع زلزله آسیب‌پذیر است. همچنین عواملی چون تراکم جمعیت و تراکم ساختمانی بیشترین میزان تاثیر در آسیب‌پذیری شهر قشم را دارند. چرا که بافت‌های فرسوده شهر بیشترین میزان تراکم جمعیت و تراکم ساختمانی را در نواحی مورد تحقیق دارند. علاوه بر ارزیابی آسیب پذیری شهری، فرایند مکانیابی سکونتگاه های دائمی و مراکز مدیریت بحران نیز مورد تحلیل قرار گرفت. نواحی ایمن با آسیب‌پذیری بسیار کم برای سکونتگاه‌های دائمی، و مراکز مدیریت بحران نزدیک به نواحی پرخطر با آسیب‌پذیری بسیار زیاد انتخاب شدند. با توجه به حیاتی بودن مدیریت بحران و آسیب پذیری شهری در مقابل زلزله، این پژوهش می‌تواند برای رشد و توسعه و کاهش آسیب‌پذیری مناطق فرسوده در برابر وقوع زلزله مورد استفاده مدیران و برنامه ریزان شهری قرار گیرد.

چکیده انگلیسی:

The existence of hectares of worn-out texture is one of the big problems that Qeshm city is facing. These areas are among the most dangerous areas that face many problems when an earthquake occurs. Due to lack of necessary strength of the buildings, narrow roads, the lack of sufficient hospital facilities and etc. the vulnerability of these areas is very high. Out of the total area of Qeshm city, about 40% are worn out, which can cause the city to face a serious crisis when an earthquake occurs. The need to reduce the vulnerability of Qeshm city against earthquakes is one of the important goals for urban and physical planning. This research examines the Qeshm city disaster management based on land use, population density, building density, number of floors and width of the road network using Hierarchical Analysis Process (AHP). Results revealed that about 78% of the area of Qeshm city is vulnerable to the risk of earthquakes. Population density and building density have shown the greatest impact on the vulnerability of Qeshm city. In addition to these evaluations, this study proposed suitable sites for permanent residential areas in safe zones of the city and suitable locations for crisis management centers near high risk zones. This research can be useful for urban planners and decision makers for proper urban growth and development and reducing the vulnerability of worn out areas against earthquakes.

منابع و مأخذ:

ابراهیمیان‌قاجاری ی., & سیاوشکلایی م. ب. (2019). پهنه بندی پتانسیل تولید رواناب با استفاده از مدل های GIS-MCDA فازی (مطالعه موردی: حوضه آبریز رودخانه تجن). نشریه: علوم و فنون نقشه برداری, 9(1), 1-14.
احسان‌دوست, زارع, & ابراهیم. (2020). تحلیل شاخص های آسیب پذیر ناشی از زلزله در بافت فرسوده شهری مطالعه موردی محله فخاران واقع در شهرستان کازرون. مهندسی و مدیریت ساخت, 5(2), 10-19.
ارکانی, نژاد ح., قره, & سهیل. (2021). شناسایی و اولویت بندی عوامل موثر بر افزایش ریسک زلزله در بافت‌های فرسوده شهری با رویکرد ترکیبی تکنیک دلفی فازی و مدل BMW. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی, 20(59), 291-306.
الفتی ا., رحیمی م., & روانشادنیا م. (2020). شناسایی و ارزیابی محدوده‌های ایمن شهری در بحران زلزله به روش تحلیل سلسله مراتبی فازی (مطالعه موردی منطقه 2 شهر خرم آباد). فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی, 12(3), 678-695.
حیدری‌فر م., & محمودی ع. (2021). تحلیل آسیب پذیری کاربری اراضی شهری جوانرود در برابر زلزله با استفاده از تحلیل شبکه ای (ANP) و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS).
دادبود ع., & زنگی‌آبادی ع. (2021). تحلیل تطبیقی آسیب‌پذیری کالبدی بافت مرکز و پیرامون شهر گرگان در برابر زلزله. مجله آمایش جغرافیایی فضا, 10(38), 271-284. doi: 10.30488/gps.2021.176664.3017
زمانی. (2022). مکان یابی مراکز امداد و نجات با استفاده از مدل ترکیبی AHP و GIS. پژوهشنامه حمل و نقل.
زمانیان, روزبه, & بختیاری. (2023). شناسایی اصول ومبانی مکان‌یابی فضای مناسب شهری جهت اسکان موقت پس اززلزله احتمالی تهران (نمونه مطالعاتی: منطقه 3 تهران). فصلنامه مطالعات فضا و مکان, 1(2), 75-92.
سبکبار ف., طهماسی, قربانی, سیفی س., & غیاثوند س. (2021). ارزیابی آسیب‌پذیری سکونتگاه‌های روستایی ایران در برابر خطر زلزله. فصلنامه مسکن و محیط روستا, 40(174), 103-118.
سهرابی, & عفیفی. (2022). پهنه‌بندی خطر زلزله در شهرستان بستک با استفاده از مدل FUZZY-AHP. کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور در برنامه‌ریزی, 13(3), 99-113.
غضنفرپور, خواه ح., & باغراهی ک. (2023). تحلیل ریسک و آسیب‌پذیری لرزه‌ای سکونتگاه‌های انسانی شهرستان باشت با استفاده از مدل دیماتل فازی و Gis. مخاطرات محیط طبیعی, 12(35), 21-36.
غلام‌زاده ع., & حیدرپور ن. (2019). بررسی ساختارهای سطحی جزیره قشم به وسیله توموگرافی دوبعدی امواج ریلی با استفاده از پسلرزه های زلزله 4 آذر 1384. فصلنامه علمی علوم زمین, 28(110), 109-118.
غلامی ی., شاطریان م., & بیگی ا. ع. (2019). ارزیابی آسیب‌پذیری بافت‌های فرسوده شهر کاشان ناشی از خطرات زلزله. مخاطرات محیط طبیعی, 8(21), 61-74. doi: 10.22111/jneh.2019.22264.1323
قوچانی, محیا, تاجی, & محمد. (2021). طراحی و پیاده سازی مفهوم رابطه فعالیت ها جهت کاهش آسیب پذیری کاربری های شهری در برابر بحران زلزله. مهندسی جغرافیایی سرزمین, 5(2), 297-312.
مبارکی ا., پور م. ا., & امینی ش. (2019). ارزیابی آسیب پذیری کالبدی شهر آذرشهر در برابر زلزله. شهر ایمن, 2(7), 1-12.
معصومی, & نیارق ر. ز. (2021). بررسی میزان آسیب‌پذیری شبکه معابر شهر اردبیل در برابر سوانح طبیعی (زلزله)(مطالعه موردی: خیابان امام خمینی‌شهر). جغرافیا و مخاطرات محیطی, 10(3), 141-161.
میرموسوی, & تاران. (2023). پایش و آشکارسازی رخداد سیل‌ 1398 لرستان با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای در گوگل ارث انجین. کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور در برنامه‌ریزی, 14(2), 7-18.
ناصری‌پور ع., سبزواری آ. ا., سهرابی م., & جودکی ح. (2021). بررسی عوامل موثر مدیریت بحران شهری در برابر بلایای طبیعی (نمونه مورد مطالعه شهر باقر شهر). جغرافیایی سرزمین, 18(70), 21-40.
نصیری هنده خاله ا., رستمی ش. ب., & شیرینی م. (2023). مکان یابی پایگاه پشتیبانی مدیریت بحران مرکزی شهر کرج با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS). پژوهشهای جغرافیای انسانی, 55(3), 83-96. doi: 10.22059/jhgr.2022.333053.1008403
نیسانی‌سامانی‌ ن., ‌نورالدین م., قادری ع., & مردانه ع. (2011). پهنه بندی آسیب پذیری منطقه 8 شهر تبریز ناشی از زلزله با استفاده از روش تحلیلی شبکه (ANP) و GIS. کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور در برنامه‌ریزی, 9(2), 89-99.