مقایسه روش فرآیند تحلیل شبکه‌ای (ANP) و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) در آمایش سرزمین به روش اختصاص چندهدفه زمین (MOLA)

محورهای موضوعی : توسعه سیستم های مکانی

هادی رحیمی ¹ , عبدالرسول سلمان ماهینی ² , حمیدرضا کامیاب ³

1 - دانش آموخته کارشناسی ارشد محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
2 - دانشیار گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
3 - استادیار گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

تاریخ دریافت : 1396/09/22 تاریخ پذیرش : 1398/04/30 تاریخ انتشار : 1398/05/01

کلید واژه: اختصاص چندهدفه زمین (MOLA), فرآیند تحلیل شبکه‌ای (ANP), علی‌آباد و گرگان, فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP), آمایش سرزمین,

چکیده مقاله :

هدف اساسی از آمایش سرزمین، مدیریت و برنامه‌ریزی آن، توزیع فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی، جمعیتی و ظرفیت‌های آشکار و پنهان با توجه به توان سرزمین و تحولات و دگرگونی‌های زمان و نیازها است. در این پژوهش برای پهنه‌بندی و آمایش شهرستان‌های گرگان و علی‌آباد در هشت کاربری کلان، از روش بهینه‌سازی اختصاص چندهدفه زمین استفاده شد. از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و فرآیند تحلیل شبکه‌ای (ANP) و نظر کارشناسان برای وزن‌دهی به کاربری‌های کلان در سه معیاراصلی اکولوژیک، اقتصادی و اجتماعی انجام شد. همچنین مقایسه زون‌بندی بر پایه وزن‌دهی دو روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و فرآیند تحلیل شبکه‌ای موردبررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد با توجه به مقادیر کاپای کل (0.9151)، کاپای مکانی (0.9524)، کاپای استاندارد (0.9523) و توافق شانس (0.1111) زون‌بندی به روش اختصاص چندهدفه زمین‌بر پایه وزن‌های فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و فرآیند تحلیل شبکه‌ای دارای شباهت زیادی است اما اختلاف جابه‌جایی کاربری‌ها در دو روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و فرآیند تحلیل شبکه‌ای تعداد 88663 پیکسل (7979 هکتار) معادل 2.9 درصد کل منطقه موردمطالعه بود. بدین منظور داده‌های آماری فاکتورهای شیب، ارتفاع، تراکم پوشش گیاهی، بارش و فرسایش‌پذیری بر پایه‌ی وزن‌دهی دو روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و فرآیند تحلیل شبکه‌ای استخراج شد. باتوجه به نتایج، جایگیری کاربری‌ها بر پایه روش فرآیند تحلیل شبکه‌ای در مقایسه با فرآیند تحلیل سلسله مراتبی به‌صورت کلی مناسب‌تر است. بدین معنی که روش فرآیند تحلیل شبکه‌ای دارای عملکرد مناسب‌تری در وزن‌دهی به کاربری‌ها داشته است. نتایج این پژوهش ارتباط و اهمیت همه جنبه‌های اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی را در آمایش و برنامه‌ریزی استفاده از سرزمین بیان می‌کند.

چکیده انگلیسی:

Management and planning, distributing the economic and social activities as well as clearing hidden capacities in terms of the land’s potential and needs are the main goals of Land use planning. MOLA was used in order to zoning and planning Gorgan and Aliabad cities in eight major Land-uses. The method of analytic hierarchy process (AHP) and analytic network process (ANP) and the experts’ experiences were used for weighting the three main factors including ecological, economic and social factors. Compare zoning based on two ways AHP and ANP weighting also was evaluated. The results showed that the integration of applications based on AHP and ANP different weighting methods. According to the results of the integration of applications based on ANP method compared to the AHP with respect to slope, height, density of vegetation, rainfall and erosion ability in general is more appropriate. The results showed that according to total Kappa values (0.9151), spatial Kappa (0.9524), standard Kappa (0.9323), and chance agreement (0.1111), MOLA based zoning based on AHP and ANP weights had a similarity A lot. But the difference in the use of the AHP and ANP was 88663 pixels (7979 ha). For this purpose, statistical data on slope, height, vegetation density, precipitation and erodibility were extracted based on the weight of the two methods of AHP and ANP. According to the results, the placement of land use based on the ANP method in comparison with AHP is more appropriate in general. This means that the method has better performance in the ANP have been weighted to land-uses. The results of this study, the relationship and the importance of all aspects of ecological, economic and social planning and land use planning notes.

منابع و مأخذ:

اردکانی، ط.، ا. دانه‌کار، م. کرمی، ح. عقیقی، غ. رفیعی، و م. عرفانی. 1390. زون‌بندی خلیج چابهار با استفاده از مدل تصمیم‌گیری چند متغیره جهت کاربری تفرج متمرکز. فصلنامه جغرافیا و آمایش سرزمین، 1(1): 1-20.

اسدی، م. و س. جهانبخش اصل. 1394. شناسایی مکان‌های مناسب احداث نیروگاه بادی در استان آذربایجان شرقی با استفاده از روش فازی-سلسله مراتبی (FAHP). نشریه سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 6(4): 95-109.

اصغرپور، م. ج. 1391. تصمیم‌گیری‌های چند معیاره، انتشارات دانشگاه تهران، 398 صفحه.

آلیانی، ح.، س. بابایی کفاکی، ا. صفاری، و م. منوری. 1395. ارزیابی توان سرزمین برای شناسایی مناطق مناسب توسعه گردشگری با استفاده از فرآیند تحلیل شبکه‌ای (ANP). نشریه سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 7(4): 1-17.

بنافی، م.، ا. کمالی، ع. ماهینی، و ب. کیابی. 1386. مکان‌یابی پرورش ماهی سردابی با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) در استان گلستان، مجله علمی شیلات ایران، 16(4): 35-44.

سلمان ماهینی، ع. ر. 1386. گیتاشناسی بوم‌سازگان‌ها. انتشارات مهر مهدیس، 302 صفحه.

سلمان ماهینی، ع. و ح. کامیاب. 1388. سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی کاربردی با نرم‌افزار ایدریسی، انتشارات مهر مهدیس، 582 صفحه. 

قدسی پور، ح. 1390. فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر(پلی تکنیک تهران). چاپ نهم، انتشارات دانشگاه صنعتی امیرکبیر، 224 صفحه.

کامیاب، ح.، ع. سلمان ماهینی، و م. شهرآئینی. 1394. ارتقای روش MOLA با توجه به معیارهای سیمای سرزمین و بهره‌گیری از الگوریتم ژنتیک. آمایش سرزمین، 7(1): 29-48.

محمودزاده، ح.، س. پناهی، و م. هرسچیان. 1398. کاربرد روش چند هدفه تخصیص زمین با رویکرد آمایش سرزمین مطالعه موردی: شهرستان همدان. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 52: 211-234.

مخدوم، م. 1390. شالوده آمایش سرزمین، انتشارات دانشگاه تهران، 289 صفحه.

مخدوم، م.، ع. درویش‌صفت، ه. جعفرزاده، و ع. مخدوم. 1390. ارزیابی و برنامه‌ریزی محیط‌زیست با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS). چاپ دوم، انتشارات دانشگاه تهران، 304 صفحه.

همتی، ب.، م. فروزانی، م. یزدان پناه، و ب. خسروی پور. 1394. مقایسه کاربرد فرآیند تحلیل شبکه (ANP) و تحلیل سلسله مراتبی (AHP) در تحلیل شاخص فقر آبی کشاورزی: موردمطالعه شهرستان دزفول. علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، 11(2): 203-221.

یمانی، م.، ف. یوسفی، ا. مرادی، و م. عباسی. 1396. پهنه‌بندی آمایشی با استفاده از مدل‌های ANP و AHP جهت توسعه گردشگری (مطالعه موردی: شهرستان اشنویه). فصلنامه اطلاعات جغرافیایی، 26(102): 19-34.

Agarwal A, Shankar R, Tiwari M. 2006. Modeling the metrics of lean, agile and leagile supply chain: An ANP-based approach. European Journal of Operational Research, 173(1): 211-225.

Eastman JR, Jiang H, Toledano J. 1998. Multi-criteria and multi-objective decision making for land allocation using GIS. In:  Multicriteria analysis for land-use management. Springer, pp 227-251.

Eastman J. 2003. IDRISI for windows users guide version Kilimanjaro. Clark Labs for Cartographic Technology and Geographic Analysis Clark University. pp 203.

Eswaran SP, Sripurushottama S, Jain M. 2018. Multi Criteria Decision Making (MCDM) based Spectrum Moderator for Fog-Assisted Internet of Things. Procedia Computer Science, 134: 399-406.

García-Melón M, Ferrís-Oñate J, Aznar-Bellver J, Aragonés-Beltrán P, Poveda-Bautista R. 2008. Farmland appraisal based on the analytic network process. Journal of Global Optimization, 42(2): 143-155.

Hashemkhani Zolfani S, Pourhossein M, Yazdani M, Zavadskas EK. 2018. Evaluating construction projects of hotels based on environmental sustainability with MCDM framework. Alexandria Engineering Journal, 57(1): 357-365.

Jharkharia S, Shankar R. 2007. Selection of logistics service provider: An analytic network process (ANP) approach. Omega, 35(3): 274-289.

Khan S, Faisal MN. 2008. An analytic network process model for municipal solid waste disposal options. Waste Management, 28(9): 1500-1508.

Landis JR, Koch GG. 1977. The measurement of observer agreement for categorical data. Biometrics, 33: 159-174.

Nidumolu UB, De Bie C, Van Keulen H, Skidmore AK, Harmsen K. 2006. Review of a land use planning programme through the soft systems methodology. Land Use Policy, 23(2): 187-203.

Patrono A. 1998. Multi-criteria analysis and Geographic Information Systems: analysis of natural areas and ecological distributions. In:  Multicriteria analysis for land-use management. Springer, pp 271-292.

Saaty TL, Sagir M. 2015. Choosing the best city of the future. Journal of Urban Management, 4(1): 3-23.

Saaty TL, Vargas LG. 2006. Decision making with the analytic network process, vol 282. Springer. pp 282.

Todman C. 2000. Designing a data warehouse: supporting customer relationship management. Prentice Hall PTR. pp 360.