مدلسازی بومگردی در تفرج گسترده با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (مطالعۀ موردی: منطقه ونایی بروجرد)

محورهای موضوعی : توسعه سیستم های مکانی

علی آریاپور ¹ , مسلم حدیدی ² , الهه کرمی ³ , گلناز خردمند ⁴ , مسعود گودرزی ⁵

1 - دانشیار گروه مرتعداری، واحد بروجرد، دانشگاه آزاد اسلامی، بروجرد، ایران
2 - مربی سازمان جهاد دانشگاهی کرمانشاه، ایران
3 - باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، واحد بروجرد، دانشگاه آزاد اسلامی، بروجرد، ایران
4 - کارشناس ارشد مرتعداری، واحد بروجرد، دانشگاه آزاد اسلامی، بروجرد، ایران
5 - استادیار گروه زیست‌شناسی، واحد بروجرد، دانشگاه آزاد اسلامی، بروجرد، ایران

تاریخ دریافت : 1395/03/05 تاریخ پذیرش : 1395/10/18 تاریخ انتشار : 1396/03/10

کلید واژه: سیستم اطلاعات جغرافیایی, معیارهای فیزیکی و غیرفیزیکی, ونایی, اکوتوریسم گسترده,

چکیده مقاله :

هدف از مطالعه حاضر مدل‌سازی شایستگی گردشگری گسترده حوزه آبخیز ونایی شهرستان بروجرد در استان لرستان، تعیین کلاس‌های مختلف شایستگی، امکان رفع موانع کم کننده شایستگی و تعیین اولویت عوامل مؤثر بر شایستگی است. این تحقیق در سال 1394 بصورت کتابخانه‌ای، پرسشنامه‌ای و میدانی صورت گرفت. با استفاده از سوابق کتابخانه‌ای، نظرات متخصصین و استخراج نظرات گردشگران از پرسشنامه استاندارد و نیز از طریق آنالیز تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، ابتدا عوامل مؤثر بر گردشگری رتبه‌بندی شدند. سپس لایه‌های اطلاعاتی و مکانی متناظر هر عامل از طریق منابع موجود مانند نقشه‌های توپوگرافی، تصاویر ماهواره‌ای، خرید نقشه‌ها، استفاده از اطلاعات ادارات منطقه و نقشه‌های پایه در محیط ArcGIS®9.3 تلفیق شدند. معیارهای مورد بررسی به دو دسته کلی فیزیکی و غیر فیزیکی تقسیم شدند. در مجموع با توجه به نوع گردشگری گسترده 12 معیار مورد ارزیابی قرار گرفته و نقشه‌های هر کدام جداگانه در محیط نرم‌افزار تولید و بر اساس رتبه‌بندی با هم تلفیق شدند. نتایج نشان داد که دو معیار کلی از نظر ارزش و اولویت با هم یکسان هستند. نتایج نشان داد که در معیار فیزیکی، حساسیت خاک به فرسایش مهم‌ترین عامل و فاصله از جاده‌ها کم‌اهمیت‌ترین معیار به ترتیب با ضرایب 22/0 و 01/0 بودند. ضریب ناسازگاری در این نوع مقایسه 4/0 بود که نشان از مقایسه منطقی معیارها را دارد. نتایج معیارهای غیر فیزیکی (زیستی) نیز نشان داد که بین کاربری اراضی، تنوع جانوری و پوشش گیاهی اختلافی از نظر اولویت‌بندی وجود نداشت و ضرایب آن‌ها برابر می‌باشند. بر اساس طبقه‌بندی فائو مناطق بر اساس شایستگی به سه دسته از خیلی مناسب (1S) تا نامناسب (3S) طبقه‌بندی گردید. نتایج نشان داد که قسمت زیادی از منطقه در کلاس یک طبقه‌بندی کاملاً مناسب (1S) به مساحت 2150 هکتار، معادل 66/36 درصد قرار گرفت و این مساحت‌ها اغلب در ارتفاعات که مناسب کوهنوردی و کوه‌پیمایی هستند واقع شده است. قسمت‌هایی که ارتفاعات کمتر و یا بیشتر دشتی هستند دارای پتانسیل کمتری به مساحت 1235 هکتار با معادل 07/21 درصد است. در این مدل موانع طبیعی قابل رفعی وجود نداشت که با برطرف کردند آن‌ها بتوان پتانسیل گردشگری منطقه را افزایش داد. در مجموع باید توجه داشت که گسترش روستا و کم شدن پوشش گیاهی موجب اثراتی بر تنوع گیاهی و حیات‌وحش و نیز تخریب و آلودگی منطقه خواهد داشت که خود در مهر و موم‌های آتی موجب کاهش پتانسیل گردشگری شده و باید مسئولان محلی تصمیماتی در این خصوص اتخاذ نمایند. نیز در صورت احداث پناهگاه در محل مناسب منطقه و در میانه راه، موجب اطمینان خاطر گردشگران و افزایش پتانسیل کوهنوردی در منطقه و در نتیجه گسترش اکوتوریسم می‌شود.

چکیده انگلیسی:

The aim of this study was extensive ecotourism modeling in the Venaii Basin of Boroujerd County in Lorestan province. Also the determination of suitability classes, delete of barriers to the suitability and the priority of affecting factors on suitability were second aims. This study was conducted in 2015 based on literature, questioner and field data. At the first affecting factors on ecotourism ware ranked by Analytical Hierarchical Process (AHP) according to standard questionnaire, tourism comments, expert view points and literature review. Then incorporated and combined spatial and attribute layers corresponding to each factor such as topographic maps, satellite images, sharing date by county officials and basic maps in ArcGIS®9.3 software. Investigated factors fall into two main categories physical and non-physical. Totally 12 factors investigated according to kind of extensive ecotourism and then prepared maps based on priority. Results show that two main factors have equal value based on AHP method. Additionally, results pointed out that in physical factors, soil sensitive is the most important factor and road accessibility is less significant with 0.22 and 0.01 ranks respectively. Inconsistency was 0.4 that show logic comparatives. There was no difference priority between plant and animal diversity and land uses in non-physical factors in which show had equal indexes. Regions categorized into three sections based on the FAO method from very suit (S1) to low suit (S3). In addition, this study result appears practically useful for the development of tourism facilities and ecotourism resource utilization: First, for the highly suitable areas with S1 class (2150 ha, 36.66%), most of which are located in the mountain areas characterized by slopes and height. Low suitable in some part of the area which located on hills and low height was about 1235 ha (21.07%). Because of extensive ecotourism there was no any limitation to develop. Overall must attend that village development and decrease of plant cover cause negative effect on diversity and the degradation of nature and also region pollution. This unusual development cause less potential ecotourism in the future that must decision making. On the other hand, if create a shelter in suite location middle of the way to pick it will encourage to climbing.

منابع و مأخذ:

1. ابراهیمی فینی، ف. 1387. بررسی مناطق مستعد گردشگری طبیعی (Ecotourism) کاشان (با استفاده از نرم­افزار GIS). گیاه و زیست­بوم، 4(15): 25-36.

2. اسماعیل­زاده، ح. و ر. سرور. 1390. ارزیابی اثربخشی کنفرانس­های بین­المللی در توسعه گردشگری طبیعت - محور. فصلنامه جغرافیایی فضای گردشگری، 1(1): 115-144.

3. اشرفی فینی، ز.، ا. شاهوردی و م. آخوندی قهرودی. 1390. تحلیلی از وضعیت گردشگری شهرستان دورود استان لرستان (با تأکید بر نقش اکوتوریستی منطقه آبشار بیشه). فصل­نامه جغرافیایی چشم­انداز زاگرس، 3(8): 29-51.

4. ایرجی، ف. و م. ر. همامی. 1390. ارزیابی روش­های تصمیم­گیری قطعی و فازی برای مکان­یابی تفرج گسترده (مطالعه موردی: پناهگاه حیات وحش عباس­آباد، مرکز ایران). سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 2(3): 13-23.

5. بیاتی، م.، ه. شهابی و ه. قادری­زاده. 1389. ژئوتوریسم، رویکردی نو در بهره­گیری از جاذبه­های ژئومورفولوژیکی «مطالعه موردی: غار کرفتو در استان کردستان». فضای جغرافیایی، 10(29): 27-50.

6. حسینی توسل، م.، ا. کهندل، ق. مرتضایی فریزهندی و م. ارجمندراد. 1389. تعیین سایت طبیعت­گردی در مرتع با استفاده از GIS و تلفیق بهینه معیارها. مجله کاربرد سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی در برنامه­ریزی، 1(2): 85-96.

7. دانش­مهر، ح.، ع. کریمی و و. صفری. 1391. بررسی نقش طبیعت­گردی و آثار آن در توسعه مناطق روستایی با استفاده از مدل تحلیلی SWOT (مطالعه موردی روستای اورامان تخت). پژوهش‌های روستایی، 3(3): 209-234.

8. دانه­کار، ا.، ز. اسداللهی، ا. علیزاده و آ. جوانشیر. 1391. طرح­ریزی گردشگری متکی به طبیعت در تالاب چغاخور با استفاده از ارزیابی چندمعیاره مکانی (SMCE). نشریه محیط زیست طبیعی، 65(1): 53-66.

9. دهدار درگاهی، م. 1377. آمایش سرزمین حوزه‌های جنگلی ارسباران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد محیط‌زیست، دانشکده منابع‌طبیعی، دانشگاه تهران. ۲۱۴ صفحه.

10. رحیمی، د. و م. رنجبر دستنانی. 1391. ارزیابی و اولویت­بندی جاذبه­های اکوتوریسم (روستاهای هدف گردشگری استان چهارمحال و بختیاری). مطالعات و پژوهش­های شهری منطقه­ای، 4(14): 131-150.

11. رضوانفر، س. 1386. مطالعه قابلیت پارک جنگلی چیتگر با استفاده از فناوری‌های GIS و RS. پایان­نامه کارشناسی ارشد، رشته جنگلداری، دانشگاه مازندران. 82 صفحه.

12. رضوانی، ع. ا. 1382. نقش اکوتوریسم در حفاظت محیط زیست. محیط­شناسی، 29(31): 115-122.

13. زنگی­آبادی، ع.، س. ع. موسوی و خ. خلقی­پور. 1389. تحلیلی بر نقش طبیعت­گردی در جذب گردشگران (مطالعه موردی: منطقه سی­سخت استان کهگیلویه و بویراحمد). جغرافیا و برنامه­ریزی، 15(34): 67-97.

14. سراقی، ع.، ح. ملکی و د. ابوالفتحی. 1387. نقش جاذبه­های اکوتوریستی در توسعه گردشگری نهاوند با تأکید بر مدل SWOT. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی (علوم جغرافیایی)، 8(11): 133-169.

15. سرهنگ­زاده، ج. 1373. آمایش سرزمین منطقه حفاظت شده ارسباران. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس. 245 صفحه.

16. شیروانی، ز. 1388. مقایسه ارزیابی توان تفرجی جنگل‌های نکا ظالم رود با روش تحلیل سلسله مراتبی AHP و کولز-دیمبرل و مخدوم. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه مازندران. 120 صفحه.

17. ضرابی، ا.، س. موحدی و ح. ر. رخشانی نصب. 1389. کاربرد مدل تحلیل خوشه­ای در تحلیل فضایی اکوتوریسم (مطالعه موردی: اکوتوریسم سیستان). علوم محیطی، 7(4): 203-220.

18. عبدالهی، ه.، س. ح. متین­خواه، ح. بشری و س. م. حسینی. 1391. تعیین اولویت­های گردشگری در منطقه گاوخونی با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP). محیط زیست طبیعی، 65(1): 95-110.

19. فروزنده شهرکی، گ.، ا. کهرم و ح. ع. لقایی. 1390. مکان­یابی طراحی دهکده گردشگری در دره عشق. علوم و تکنولوژی محیط زیست، 13(3): 83-99.

20. قدیری معصوم، م.، م. سلمانی و م. ج. قصابی. 1393. ارزیابی توان توسعه گردشگری بیابان و تأثیر آن بر ابعاد اجتماعی- اقتصادی و کالبدی در سکونتگاه‎های روستایی (مورد مطالعه روستاهای شهرستان خور و بیابانک). نشریه جغرافیا و برنامه­ریزی، 18(50): 281-304.

21. مجلچ­پور، ش. 1380. ارزیابی توان تفرج­گاهی پارک جنگلی ورگاریج در منطقه نوشهر و چالوس. پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه منابع طبیعی، دانشگاه مازندران. 120 صفحه.

22. مختاری کشکی، د. 1389. ارزیابی توانمندی اکوتوریستی مکان­های ژئومورفیکی حوزه آبریز آسیاب خرابه در شمال غرب ایران به روش پرالونگ (Pralong). جغرافیا و توسعه، 8(18): 27-52.

23. مخدوم، م. 1384. شالوده آمایش سرزمین. انتشارات دانشگاه تهران. 304 صفحه.

24. منوچهری، م. 1385. ارزیابی توان طبیعت­گردی منطقه ناهارخوران با استفاده از تصاویر ماهواره­ای و سامانه اطلاعات جغرافیایی. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه مازندران. 90 صفحه.

25. وارثی، ح. ر.، س. ع. موسوی و ی. غلامی بیمرغ. 1390. تحلیلی بر وضعیت گردشگری شهرستان نورآباد ممسنی (با تأکید بر طبیعت­گردی). فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 26(2): 49-78.

26. Bahaire T, Elliott-White M. 1999. The application of geographical information systems (GIS) in sustainable tourism planning: A review. Journal of Sustainable Tourism, 7(2): 159-174.

27. Banerjee U, Kumari S, Sudhakar S, Paul S. 2002. Remote Sensing and GIS based ecotourism planning: A case study for western Midnapore, West Bengal, India. In: Conference Proceedings of Map Asia: First Asian Conference on GIS, GPS, Aerial Photography and Remote Sensing. Asian Institute of TechnologyGeo-Informatics & Space Technology Development Agency, Thailand, 7-9 August.

28. Bookbinder MP, Dinerstein E, Rijal A, Cauley H, Rajouria A. 1998. Ecotourism’s support of biodiversity conservation. Conservation Biology, 12(6): 1399-1404.

29. Bunruamkaew K, Murayama Y. 2012. Land use and natural resources planning for sustainable ecotourism using GIS in Surat Thani, Thailand. Sustainability, 4(3): 412-429.

30. Carvalho-Junior O, Schmidt A. 2006. Ecotourism as a Tool for the Conservation of Endangered Species in the Coastal Region of Santa Catarina, Brazil. Journal of Coastal Research, 39(2): 959-961.

31. Dilly BJ. 2003. Gender, culture, and ecotourism: Development policies and practices in the Guyanese rain forest. Women's Studies Quarterly, 31(3/4): 58-75.

32. FAO. 1991. Gudelines: Land evaluation for extensive grazing. FAO Soils Bulletin No. 58. FAO, Rome, Italy. 170 pp.

33. FAO. 1993. Gudeline for land use planning. FAO Development Series, No: 1, FAO, Rome. 96 pp.

34. Gül A, Örücü MK, Karaca Ö. 2006. An approach for recreation suitability analysis to recreation planning in Gölcük Nature Park. Environmental Management, 37(5): 606-625.

35. Hakim AR, Subanti S, Tambunan M. 2011. Economic valuation of nature-based tourism object in Rawapening, Indonesia: an application of travel cost and contingent valuation method. Journal of Sustainable Development, 4(2): 91-101.

36. Jacobson SK, Lopez AF. 1994. Biological impacts of ecotourism: tourists and nesting turtles in Tortuguero National Park, Costa Rica. Wildlife Society Bulletin (1973-2006), 22(3): 414-419.

37. Martinis A, Halvatzaras D, Kabassi K. 2011. Promotion of Eco-Tourism Using the Practice of Wikipedia: The Case-Study of Environmental and Cultural Paths in Zakynthos. In: Book of Abstracts. International Conference on Organic Agriculture and Agro-Eco Tourism, Zakynthos, Greece. 16-18 September,

38. Matulich SC, Workman WG, Jubenville A. 1987. Recreation economics: Taking stock. Land Economics, 63(3): 310-316.

39. Ohadi S, Dorbeiki M, Bahmanpour H. 2013. Ecotourism zoning in protected areas using GIS. Advances in Environmental Biology, 7(4): 677-684.

40. Pearse PH. 1968. A new approach to the evaluation of non-priced recreational resources. Land Economics, 44(1): 87-99.

41. Rahman M. 2010. Application of gis in ecotourism development: a case study in sundarbans, Bangladesh. A Master Thesis, degree of Master of Arts, Human Geography Focusing on Tourism, Mid-Sweden University. 79 pp.

42. Tao C-H, Eagles PF, Smith SL. 2004. Profiling Taiwanese ecotourists using a self-definition approach. Journal of Sustainable Tourism, 12(2): 149-168.

43. Taylor JE, Dyer GA, Stewart M, Yunez‐Naude A, Ardila S. 2003. The Economics of Ecotourism: A Galápagos Islands Economy‐Wide Perspective*. Economic Development and Cultural Change 51 (4):977-997.

44. Ullah KM, Hafiz R. 2014. Finding suitable locations for ecotourism development in Cox’s Bazar using Geographical Information System and Analytical Hierarchy Process. Geocarto International, 29(3): 256-267.

45. West P, Carrier J. 2004. Getting away from it all? Ecotourism and authenticity. Current Anthropology, 45(4): 483-498.