تحلیل و ارزیابی آسایش حرارتی در فضاهای باز شهر رشت
محورهای موضوعی : اقلیم شناسی
سیدسعید موسوی
1
(دانشجوی دکتری اقلیم‌شناسی، گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران)
پرویز رضایی
2
(دانشیار، گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران)
بهمن رمضانی
3
(استاد، گروه جغرافیا، واحد رشت، دانشگاه آزاد اسلامی، رشت، ایران)
کلید واژه: اقلیم, فضای باز, باد, آسایش.,
چکیده مقاله :
فضاهای باز موفق و مطلوب، مردم را تشویق به گذراندن وقت خود جهت انواع فعالیتهای فرهنگی، ورزشی، تجاری و تردد در این مکانها می‌نمایند. لذا توجه به معیارهای کیفی در برنامه‌ریزی و طراحی این فضاها اهمیت زیادی دارد. جریان باد نقش مهمی در کیفیت و پایداری فضاهای باز شهری و همچنین عاملی مهم و تأثیرگذار روی تبادل گرما، رطوبت، انتقال ذرّات و تهویه محیط شهری جهت برقراری آسایش حرارتی است. هدف این پژوهش، تحلیل و ارزیابی اثر اقلیم بر شرایط آسایش و راحتی فیزیولوژیک انسان در فضاهای باز شهری است. پژوهش از نوع کاربردی است که با روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است. داده‌های مورد استفاده شامل متوسط حداقل، حداکثر و ماهانه پوشش ابر، ساعت آفتابی، دما و سرعت باد در دوره آماری40 ساله (2019-1979) است. ابزارهای اصلی تحلیل نیز شامل شاخصهاي پن واردن، برودت باد و بیکر و نرم‌افزارهایExcel ، Arcgis و Autocad است. محدوده مورد مطالعه در این تحقیق شهر رشت در استان گیلان است. یافته‌ها نشان می‌دهد که وزش بادهاي مطلوب از سمت شمال‌شرقي و بادهاي نامطلوب بيشتر از جهت‌هاي غرب و شمال¬غربي است و روند روبه‌رشد افزایش تغییرات آن از میانگین سالانه به خصوص در دهه اخیر مشهود و قابل توجه است. عدم آسایش سرمایی فقط در دو ماه ژانویه و فوریه دیده می‌شود. مقدار كالري از دست رفته روزانه و ساعتي در ماه فوريه دارای بيشترين مقدار و در ماه جولاي دارای كمترين مقدار است. همچنین مقدار كالري رسيده از تابش آفتاب نيز در ماه دسامبر كمترين و در ماه جولاي بيشترين مقدار است. روزهاي چهار ماه جولاي، آگوست، ژوئن و سپتامبر نه تنها به سايه بلكه به جريان هواي طبیعی جهت برقراری آسایش حرارتی نياز دارند و دوره گرم سال بين ساعات 11صبح تا 17 عصر دو ماه جولاي و آگوست بوقوع مي‌پيوندد. با توجه به ﺟﻬﺖ وزش ﺑﺎد در ﻓﺼﻞ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن، ﺷﺒﮑﻪ ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺷﻬﺮ رﺷﺖ ﺑﺮاي ورود اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﻤﺎﻟﯽ و ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ با ورود اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎﻧﻬا ﺑﺎﻋﺚ ايجاد كوران، ﺗﻠﻄﯿﻒ ﻫﻮا و ﮐﺎﻫﺶ رﻃﻮﺑﺖ ﺑﺎﻻي ﺷﻬﺮ ﺷﻮد. اما این ﺑﺎدﻫﺎ با برخورد ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﺎزﻫﺎي وﺳﯿﻊ و ﺑﺎ ارﺗﻔﺎع زﯾﺎد که بدون برنامه‌ریزی مناسب در قسمت ﺷﻤﺎﻟﯽ ﺷﻬﺮ ایجاد شده‌اند دﭼﺎر ﻣﺸﮑﻞ ﺷﺪه و از ورود ﻣﻨﺎﺳﺐ آن ﺑﻪ داﺧﻞ ﺷﻬﺮ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي می‌شود.
People spend a significant part of their time in the outdoor environment. Desirable open spaces encourage people to spend their time for various activities and traffic in these places. It is very important to pay attention to quality criteria in the planning and design of these spaces. Wind flow plays an important role in the quality and stability of urban open spaces, as well as an important and influential factor on heat exchange, humidity, particle transfer and ventilation of the urban environment to establish thermal comfort. The purpose of this research is to analyze and evaluate the effect of climate on human comfort and physiological comfort in urban open spaces. The research is of applied type, which was done with descriptive-analytical method. The data used include the average minimum, maximum and monthly cloud cover, sunshine hours, temperature and wind speed in the statistical period of 40 years(1979-2019). The main analysis tools include Penn Warden, Badad and Baker indices and Excel, Arcgis and Autocad software. The area studied in this research is the city of Rasht in Gilan province. The findings show that favorable winds blow from the northeast and unfavorable winds are more from the west and northwest directions. Cold discomfort is seen only in January and February. The amount of calories lost daily and hourly is the highest in February and the lowest in July. The amount of calories received from sunlight is the lowest in December and the highest in Jul .The days of the four months of July, August, June and September need not only shade but also natural air flow to establish thermal comfort, and the hot period of the year occurs between 11 am and 5 pm in the two months of July and August. In order for the wind to enter Rasht in the summer season, the communication network must be in the north and south direction so that these currents can cause blinding, soften the air and reduce the humidity above the city. But these winds have faced a problem by hitting large and high-altitude structures that have been created in the northern part of the city without proper planning.
احمدپورکلهرودي، نرگس و ديگران (1396). نقش و تأثیر عناصر طراحی در کیفیت آسایش حرارتی فضاهاي باز شهري (موردی: طراحی پیاده‌راه طمقاچی‌ها در کاشان). معماري و شهرسازي. 9 (18)، 79-59.
احمدی، حمزه؛ شائمی، اکبر (1391). آسایش اقلیمی شهر بر اساس شاخصهاي زیست اقلیمی (مطالعه موردی: ایلام). برنامه‌ریزي کالبدي فضایی. 1 (1)، 75-88
اسماعیلی، وحیده (1399). نبود سرمایه‌گذار برای پارک جنگلی لاکان رشت (گزارش). شبکه تحلیلی-خبری مرور. بازیابی شده در 16 آذر 1399. از https://moroor.org
اصلاح عرباني، ابراهیم (1387). كتاب گيلان. جلد اول. تهران: پژوهشگران.
بیجندی، مجید؛ عزتیان، ویکتوریا (1397، ارديبهشت). بررسی مخاطره سوزباد با شاخص NWP در استان اصفهان. دومین کنفرانس ملی آب و هواشناسی ایران. دانشگاه فردوسی مشهد. مشهد. ايران.
جعفريان، سپيده و ديگران (1402). شبيه‌سازي و ارزیابی تأثیر سایه‌بان غشایی بر آسایش حرارتی فضای بیرونی در شهر سمنان. معماري و شهرسازي ايران. 14 (1)، 5-19.
حکمت‌نیا، حسن؛ قنبری هفت چشمه، ابولفضل (1388). اصول و روشهای برنامه‌ریزی شهری. یزد: مفاخر.
حسین‌زاده دلیر، کریم (1393). برنامه‌ریزی ناحیه‌ای. تهران: سمت.
حسنی لیچایی، بهمن؛ حیدری، شاهین؛ مفیدی شمیرانی، سیدمجید (1401). بررسی آسایش حرارتی در فضاهای نیمه باز (خانه‌های بومی شهر رشت). معماری و شهرسازی پایدار. 10 (2)، 184-165.
حسینی، سید علی؛ پوراحمد، احمد؛ ویسی، رضا (1392). مکانیابی جهات بهینه توسعه فیزیکی شهر رشت با استفاده از مدل AHP. چشم‌انداز جغرافیایی در مطالعات انسانی. 8 (23)، 55-72.
درویشی، عزیزاله (1394). ارزیابی عدم آسایش اقلیمی براساس شاخص برودت باد (نمونه موردی: قائمشهر، پل‌سفید وآلاشت). پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. دانشگاه مازندران. مازندران. ايران.
رازجويان، محمود (1393). آسايش در پناه باد. تهران: دانشگاه شهيد بهشتي تهران.
رازجويان، محمود (1394). آسايش بوسيله معماري همساز با اقليم. تهران: دانشگاه شهيد بهشتي تهران.
رحیمی‌دانش، سروناز؛ اسدی ملک جهان، فرزانه؛ علیرضایی، مهدی (2019، ژوئن). بررسی تأثیر معماری همساز با اقلیم در فرم‌یابی برج مسکونی (شهر رشت). ششمین کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و علوم محیط زیست. استكهلم. سوئد.
رحیمی ساردو، مجید (1399). فضای سبز شهری و نقش آن در زندگی مردم. پژوهش‌نامه اورمزد. 51 (ب)، 238-248
رستم‌خاني، پروانه؛ لقايي، حسنعلی (1383). اصول طراحي فضاي سبز در محيط‌هاي مسكوني. تهران: مركز تحقيقات ساختمان و مسكن ايران.
روضاتي، سيدحميدرضا؛ قنبران، عبدالحميد (1393). ارزيابي آسايش در فضاهاي باز شهري براساس شاخصهاي آسايش باد (اصفهان). علوم محيطي. 12 (4)، 105-112.
سرتيپ‌پور، جهانگیر (1366). گيلان از ديدگاه هنري، گيلان‌نامه. رشت: طاعتي.
شیعه، اسماعیل (1398). مقدمه‌ای بر برنامه‌ریزی شهری. تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.
شیخ‌بیگلو، رضا؛ محمدی، جمال (1389). تحلیل عناصر اقلیمی باد و بارش با تأکید بر طراحی شهری (اصفهان). جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی. 21 (39-3)، 61-82.
عباس‌زاده، شهاب؛ ذوالفقاری، قاسم؛ پژوهان‌کیا، محمدعلی (1393). ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﻘﺶ ﺑﺎد در آراﻳﺶ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻓﻀﺎﻳﻲ– ﻛﺎﻟﺒﺪي ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮔﺮم و ﺧﺸﻚ (ﺷﻬﺮﻫﺎي زاﺑﻞ و بوشهر). مطالعات جغرافیایی مناطق خشک. 4 (15)، 53-69.
علیزاده دهبنه، طیبه (1395، اسفند). تحلیل مشکلات و معضلات زیرساختی کلانشهر رشت و اثرات و پیامدهای آن بر توسعه شهری. پنجمین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم جغرافیا و برنامه‌ریزی، معماری و شهرسازی. تهران. ايران.
فلاح قالهري، غلامعباس و همكاران (1398). استفاده از شاخصهاي زيست اقليمي بيكر و فشار عصبي در ارزيابي آسايش حرارتي در فضاي روباز براساس داده‌هاي هواشناسی (مطالعه موردی: سه اقلیم ایران). سلامت کار ایران. 16 (1)، 36-45.
طالب صفا، شهرزاد و ديگران (1402). ارزیابی تأثیر سایه بر آسایش حرارتی فضای باز و تعیین محدودۀ آسایش حرارتی. صفّه. 33 (3)، 59-43.
طاهباز، منصوره؛ جلیلیان، شهربانو (1390). نقش طراحی معماری در کاهش مصرف انرژی در ساختمان. ره شهر. 129. 23-4.
کریمی‌نیا، شهاب و همكاران (1396). بررسی رابطه خصوصیات فضاهای باز شهری با شرایط آسایش حرارتی بازدیدکنندگان این فضاها (میدان نقش جهان اصفهان)، دانشگاه آزاد نجف‌آباد. نجف‌آباد. ايران.
كسمايي، مرتضی (1395). اقليم و معماري. تهران: خاك.
لشکری، حسن؛ موزرمی، سارا؛ لطفی، کورش (1390). آسايش در خارج و داخل بنا براساس شاخص پن واردن و ماهاني (نمونه موردي: شهر اهواز). جغرافياي انساني. 3 (2)، 220-207.
محمودی، مهناز؛ پورموسی، محبوبه (1389). پتانسیل‌سنجی انرژی باد و نقش بنیادین آن در تهویه مطبوع و زدودن رطوبت (منطقه گلسار رشت). آرمانشهر. 4، 156-147.
معاونت آمار و اطلاعات، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان گیلان (1395). سالنامه آماري استان گيلان. گيلان.
منتظری، مرجان؛ جهانشاه‌لو، لعلا؛ ماجدی، حمید (1397). تأثیر مؤلفه‌های فرم کالبدی شهری بر آسایش حرارتی فضاهای باز شهری (مطالعه موردی: اراضی پشت سیلو شهر یزد). مطالعات محیطی هفت حصار. 23 (6)، 66-49.
نجفی، سیّدمحمدعلی؛ نجفی، نجمه (1391). بررسی آسایش حرارتی با روشهای PMVو PET (بازار وکیل شیراز). مطالعات محیطی هفت حصار. 1، 70-61.
نیک‌اندیش، نسرین؛ اکبری قمصری، هدیه (1397). تحلیل عوامل ژئومورفوکلیمایی در آفرینش باد محلی منجیل. جغرافیای طبیعی. 11 (42)، 125-140.
هدایتی‌راد، فائزه و ديگران (1395). ارزیابی شاخصهای زیست‌اقلیمی مؤثر بر آسایش انسان (مطالعه موردی: منطقه آزاد اروند). علوم و تکنولوژی محيط زيست. 18 (3-53)، 22-41.
Adams, D. (1995). Urban Planning and Development Process. London: University College London.
Gao, Y. et al (2012). Field studies on the environments. Renewable Energy. 46, 148-154.
Jusef, K.; Ignatius, M. & Wong, N.H. (2016). Urban climatic mapping using prediction models for ambient temperature and outdoor thermal comfort: a Singapore Case Study. 4th International Conference on Countermeasures to Urban Heat Island. National University of Singapore. Singapore.
Kántor, N. & Unger, J. (2011). The most problematic variable in the course of human-biometeorological comfort assessment the mean radiant temperature. Central Euro J Geosci. 3 (1), 90-100.
Nassiri, P. et al (2017). Validity of Thermal Comfort Indices Based on Human Physiological Responses in Typical Open Pit Mines. International Journal Of Occupational Hygiene. 9 (1), 26-32.
Ning, S.; Jing, W. & Ge, Zh. (2023). Sunlight perception and outdoor thermal comfort in college campuses: A new perspective. Scientific Reports. 13 (1), 1-14.
Niu, J. et al (2015). A new method to assess spatial variations of outdoor thermal comfort: Onsite monitoring results and implications for precinct planning. Building and Environment. 91, 263–270.
Peng, C. et al (2015). Modeling thermal comfort and optimizing local neighborhood in wuhan city. Sustainability. 7, 3109-3128.
Rajagopalan, P.; Chuan Lim, K. & Jamei, E. (2014). Urban heat island and wind flow characteristics of a tropical city. Solar Energy. 107, 159-170.
Taleghani, M. (2018). Outdoor thermal comfort by different heat mitigation strategies-A review. Renewable and Sustainable Energy Reviews. 81 (2), 2011-2018.
Tao, Zh. et al (2023). A Comparative Analysis of Outdoor Thermal Comfort Indicators Applied in China and Other Countries. Sustainability. 15 (22), 2-36.
Yang, W.; Wong, N.H. & Jusef. S.K. (2013). Thermal comfort in outdoor urban spaces in Singapore. Building and Environment. 59, 426–435.
Yaglou, C. & Miller, W. (1935). Effective temperature with clothing. ASHRAE Transactions. 31.