تحلیل اثرات سوء آمایش در سیاستگذاری تمرکز زدایی کلانشهر تهران

محورهای موضوعی : برنامه ریزی شهری

فاطمه دولتی ¹ , مجید شمس ^{2 *} , بهمن كارگر ³

1 - گروه جغرافيا و برنامه‌ريزي شهري، واحد علوم و تحقيقات، دانشگاه آزاد اسلامي، تهران، ايران.
2 - گروه جغرافيا و برنامه‌ريزي شهري، واحد ملاير، دانشگاه آزاد اسلامي، ملاير، ايران.
3 - گروه جغرافيا، دانشگاه علوم انتظامي امين، تهران، ايران.

تاریخ دریافت : 1403/09/18 تاریخ پذیرش : 1403/12/20 تاریخ انتشار : 1404/01/01

کلید واژه: ضعف آمایش, شهرنشینی, تمرکز زدایی, کلانشهر تهران.,

چکیده مقاله :

یکی از مسائل مهم در مدیریت سیاسی فضای ملی هر کشور، توزیع جغرافیایی جمعیت برحسب نظام سکونتگاهی حاکم بر آن کشور( شهر، روستا و...) و نیز میزان تمرکز و پخش جمعیت در آن است. شهر بخشی از یک کشور و جزیره ای در درون آن است .امروزه شهرنشینی به الگوی غالب سکونت در دنیا تبدیل گردیده و در حال حاضر در حدود ۶۰ درصد جمعیت دنیا در شهرها و ۴۰ درصد در روستاها سکونت دارند. شکل گیری شهرها در ایران بدین گونه بوده که شرایط اقلیمی و طبیعی مناسب و قرار گرفتن در مسیر راههای تردد عامل موثری در روند شکل گیری و استقرار شهرها بوده‌اند .خاک حاصلخیز کشاورزی سهولت دسترسی به آب و آب رسانی از اولین عوامل موثر در مکان یابی سکونتگاه در ایران بوده است. بر اساس آمارها و نمودارهای مرکز آمار ایران، تقریبا بیش از سه چهارم جمعیت در شهرها ساکن هستند که برابر است با 74 % شهر نشینی و 26% روستا نشینی. این پژوهش مصمم است که نقش آمایش در پدیده شهرنشینی بویژه در کلانشهر تهران را مورد بررسی قرار دهد. روش تحقیق به روش اسنادی، آماری و کتابخانه‌ای است و تحلیل آماری آن با استفاده از ابزار اندازه گیری ترسیم منحنی لورنز انجام گردیده. یافته‌های پژوهش بیانگر بروز نابسامانی و عدم توازن جمعیتی و سکونتی در کلانشهر تهران ناشی از تمرکزگرایی است که عدم وجود یا ضعف آمایش در برنامه ریزی‌ها را نشان می‌دهد.

چکیده انگلیسی:

One of the important issues in the political management of the national space of any country is the geographical of the population according to the settlement system that governs that country’ as well as the concentration and distribution of the population in it. The city is part of country and an island within it. Today ‘city dweller has become the dominant model of living in the world and currently’ 60% of the world’s population lives in cities and the 40% lives in the rural.The formation of cities in Iran has been in such a way that suitable climatic and natural conditions and being in the path of traffic roads have been an effective factor in the process of the formation and establishment of cities. Fertile agricultural soil, ease of access to water and water supply are among the first effective factors in settling settlements. It has been in Iran .The formation of cities in Iran has been such that suitable climatic and natural conditions and being in the path of traffic roads have been an effective factor in the process of the formation and establishment of cities. The residence was in Iran. This research is determined to investigate the role of Place in the phenomenon of urbanization, especially in Tehran metropolis.  According to the statistics and charts of Iran statistics center ‘ more than three fourths of the population live in cities ‘ which is equal to 74% of the urban dwellers and 26% of the rural dwellers. The research method is a documentary, statistical and library method, and its statistical analysis was done using the Lorenz curve drawing measurement tool .The findings of the research indicate the occurrence of disorder and demographic and residential imbalance in the metropolis of Tehran due to centralism, which shows the absence or reduction of planning.

منابع و مأخذ:

آری آکا، ادوارد (1378). روش‌های تحلیل جمعیت. ترجمه فاروق امین مظفری. تبریز: احرار.
بردی آنامرادنژاد، رحیم (1395). تحلیلی بر برنامه‌ریزی فضایی و الگوی توسعه شهرنشینی در ایران. فصلنامه علمی پژوهشی و برنامه ریزی شهری. 7 (26)، 93-112.
بهمن پور خالصی، حمیدرضا؛ علی پوری، احسان (1400). چارچوب تاب آوری اقتصاد منطقه‌ای استان تهران. فصلنامه پژوهش‌های برنامه و توسعه. 2 (2)، 131-160
پایگاه خبری تحلیلی سلام نو (1400). اختلاف 3 و 4 میلیون نفری جمعیت روز و شب تهران. https://www.shahrekhabar.com/news/162624516049159.
جعفریان، بابک؛ سرور، رحيم؛ برنا، رضا (1398). شناسایی عوامل کلیدی موثر بر وضعیت آینده آمایش سرزمین استان تهران با رویکرد آینده پژوهی. فصلنامه جغرافیایی سرزمین. 16 (61)، 17-36.
جعفریان، بابک (1397). تحلیلی برتحقق پذیری طرح آمایش استان تهران. سومين کنفرانس بین المللی یافته‌های نوین عمران معماری و صنعت ساختمان. دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات. تهران. ايران.
خیرآبادی، مسعود (1376). شهرهای ایران. ترجمه حسین حاتمی‌نژاد و عزت اله مافی. مشهد: تیکا.
زرشکی، محمد، پروين، خیراله (1395). واکاوی حقوقی تراکم زدایی از تهران با تأکید بر موازین حقوق شهروندی. دو فصلنامه حقوق اداری – علمی – پژوهشی. 3 (10)، 9-36.
سالنامه آماری تهران 1301.
سایت مرکز آمار ایران. https://amar.org.ir/
سازمان برنامه و بودجه كشور (1398). سند آمایش استان تهران در افق 1425. تهران: سازمان برنامه و بودجه کشور.
شکیبایی، علیرضا و همکاران (1394). تأثیر شهرنشینی و سرریزهای آن بر توزیع درآمد استان‌های ایران با رهیافت اقتصادسنجی فضایی. فصلنامه نظریه‌های کاربردی اقتصاد. 2 (3)، 1-26.
علی اکبری، اسماعیل (1384). توسعه شهری و آسیب شناسی اجتماعی در ایران. فصلنامه پژوهش‌های جغرافیایی. 36 (80)، 10-21.
فرانسیس، کاستلو (1379). شهرنشینی در خاورمیانه. ترجمه عبدالعلی رضایی. تهران: نشر نی.
کامروا، مهرداد (1373). بحران شهر نشینی در ایران. مجله کلک آذر. 57، 69-54.
کلارک، جان، ای (1383). اصول و مبانی جغرافیای جمعیت. ترجمه و نگارش مسعود مهدوی. تهران: قومس.
مویر ریچارد (1379). درآمدی بر جغرافیای سیاسی. ترجمه دره میرحیدر و سید یحیی صفوی. تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
نعمایی، فرهاد (1359). تکامل فئودالیسم در ایران. تهران: خوارزمی.
نظری قنبری، سارا؛ علی‌پور، سارا (1397). سکونت و پیدایش شهر. مجله معماری شناسی. 1 (1)، 1-6.
هاگت، پیتر (1379). جغرافیا ترکیبی نو. ترجمه شاپور گودرزی نژاد. تهران: انتشارات سمت.

Hosseini, S. H.; Rafiee, Gh. & Javadian, S. H. (2015) Analytical on the pathology of designing green spaces in urban areas, (Case study: Eram Park of Sabzevar city). Journal of Environmental Science and Technology. 3 (18): 149-171
Rasoolimanesh, S. M.; Jaafar,M. & Badarulzaman, N. (2013). Urban planning and management system in Iran: A review and assessment. Middle-East Journal of Scientific Research. 18 (2), 220-229.
Kaida, y. (1992). Integrated rural development and land use. International Symposium: Rural Land Use in Asian Contries. National Committee for Rural Planning. Japan.
Mayhew, S. (1997). Oxford Dictionary of Geography. 2nd Edition. Oxford / New York : Oxford University Press.
United Nations (2019). World Urbanization Prospect : the 2018 Revision ‘ Department of Economic and Social Affairs New York. New York: United Nations.