کاربست رویکرد آینده‌پژوهی در میزان تحقق پذیری اهداف طرح‌های توسعه شهری (مورد مطالعه: طرح جامع شهر نورآباد ممسنی)

محورهای موضوعی : برنامه ریزی شهری

احمد رضایی ¹ , مرضیه موغلی ^{2 *} , محمد ابراهیم عفیفی ³

1 - دانشجوی دکتری جغرافیاوبرنامه ریزی شهری، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران
2 - عضو هیات علمی گروه جغرافیا، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران
3 - عضو هیات علمی گروه جغرافیا، واحد لارستان، دانشگاه آزاد اسلامی، لارستان، ایران

تاریخ دریافت : 1401/05/03 تاریخ پذیرش : 1401/09/14 تاریخ انتشار : 1401/09/14

کلید واژه: آینده‌پژوهی, طرح جامع, سناریونگاری, طرح‌های توسعه شهری, شهرنورآباد ممسنی,

چکیده مقاله :

طرح‌های جامع شهری به عنوان مهم‌ترین ابزار مدیریتی در مقیاس شهر در طی چند دهه با مسائلی روبرو بوده که دستیابی به اهداف و نتایج مدنظر خود را با کمرنگی همراه کرده است. یکی از روش‌های مهم در شناخت میزان موفقیت طرح‌های توسعه شهری، ارزیابی آنها در راستای اصول توسعه پایدار می‌باشد. پرداختن بـه این مبحـث، به عنوان ابزاری مهم در راستای سنجش موفقیت و تحقق‎پذیری پیشنهادهای طرح جـامع بـه شمار می‌رود و به برنامه‌ریزان کمک می‎کند بهتر با مشکلات تهیه و تدوین طرح‌های جامع، آشنا شوند. هدف این رساله ارزیابی تحقق‎پذیری پیشنهادهای اصلی و تأثیرگذار در طرح جامع شـهر نورآباد ممسنی با استفاده از کاربست رویکرد آینده پژوهی است. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی، از حیث روش‌پیمایشی در سطح اکتشافی و مبتنی بر رویکرد آینده‌پژوهی صورت گرفته‌است. در این پژوهش نیروهای پیشران با توجه به نظر کارشناسان، و سپس با استفاده از نرم‌افزار آینده‌پژوهی (Micmac) بر اساس میزان اهمیت و عدم قطعیت، اولویت‌بندی‌شده است. برای نوشتن سناریوهای محتمل از نرم‎افزار سناریونگاری ویزارد استفاده شده است. ده عامل در ستون اثرگذاری مستقیم مشخص شده‌اندکه بیشترین نقش را در تحقق‎پذیری طرح جامع شهر نورآباد داشته‌اند. در وضعیت سناریوهای بدست آمده، وضعیت نامطلوب بر نقش مطلوب برتری دارد. در کل از 100 درصد حالت بررسی شده، حدود 20 درصد از وضعیت‌ها دارای حالت خوش‌بینانه، 22 درصد حالت وضعیت ایستا و 58 درصد حالت دارای وضعیت بدبینانه می‎باشند. سناریوی بدست آمده، سناریوی شماره یک می‎باشد.

چکیده انگلیسی:

Comprehensive urban plans, as pivital management tool on a city-wide scale, have faced problems in the previous decades, which have made it difficult to achieve their goals. One critical method in recognizing the success rate of urban development projects is to evaluate them in line with the principles of sustainable development. Addressing this issue is considered as an tool in measuring the success and feasibility of the proposals of the comprehensive plan and helps the planners to better understand the problems when preparing and compiling comprehensive plans. We aim to evaluate the feasibility of the main and effective proposals in the comprehensive plan of Noorabad Mamasani city using the application of futurology approach. The study is practical and has been conducted in terms of exploratory method at the exploratory level and based on the future research approach. Driving forces have been prioritized according to the experts' opinion, using future research software (Micmac) based on the degree of importance and uncertainty. Wizard scenario software was used to write possible scenarios. Ten factors were identified in the column of direct influence, which played the greatest role in the realization of the master plan of Noorabad city. In the case of the obtained scenarios, the unfavorable situation prevails over the favorable role. Out of 100%, about 20% of the cases were optimistic, 22% static and 58% pessimistic. The best scenario is scenario no.1

متن کامل:



کاربست رویکرد آینده­پژوهی در میزان تحقق پذیری اهداف طرح­های توسعه شهری (مورد مطالعه: طرح جامع شهر نورآباد ممسنی)

 

چکیده

طرح­های جامع شهری به عنوان مهم­ترین ابزار مدیریتی در مقیاس شهر در طی چند دهه با مسائلی روبرو بوده که دستیابی به اهداف و نتایج مدنظر خود را با کمرنگی همراه کرده است. یکی از روش­های مهم در شناخت میزان موفقیت طرح‌های توسعه شهری، ارزیابی آنها در راستای اصول توسعه پایدار می­باشد. پرداختن بـه این مبحـث، به عنوان ابزاري مهم در راستاي سنجش موفقيت و تحقق‎پذيري پيشنهادهاي طرح جـامع بـه شمار مي­رود و به برنامه­ريزان كمك می‎کند بهتر با مشكلات تهيه و تدوين طرح­هاي جامع، آشنا شوند. هدف اين مقاله ارزيابي تحقق‎پذيري پيشنهادهاي اصلي و تأثيرگذار در طرح جامع شـهر نورآباد ممسنی با استفاده از کاربست رویکرد آینده پژوهی است. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی، از حیث روش­پیمایشی در سطح اکتشافی و مبتنی بر رویکرد آینده­پژوهی صورت گرفته­است. در این پژوهش نیروهای پیشران با توجه به نظر كارشناسان، و سپس با استفاده از نرم­افزار آینده­پژوهی (Micmac) بر اساس میزان اهمیت و عدم قطعیت، اولویت­بندی­شده است. برای نوشتن سناریوهای محتمل از نرم‎افزار سناریونگاری ویزارد استفاده شده است. ده عامل در ستون اثرگذاری مستقیم مشخص شده‌اندکه بیشترین نقش را در تحقق‎پذیری طرح جامع شهر نورآباد داشته­اند. نتایج بدست آمده از سناریوها حاکی از آن است که وضعیت نامطلوب بر نقش مطلوب برتری دارد. در کل از 100 درصد حالت بررسی شده، حدود 20 درصد از وضعیت­ها دارای حالت خوش­بینانه، 22 درصد حالت وضعیت ایستا و 58 درصد حالت دارای وضعیت بدبینانه می‎باشند. خوشبینانه­ترین سناریوی بدست آمده، سناریوی شماره یک می‎باشد. چهار سناریو حالتی بدبینانه و ویرانشهری یا ادامة وضع موجود را به تصویر می­کشد. براین اساس، عدم تحقق سناریوی نخست که مطلوب­ترین آینده پیش­روی شهر است، تحقق سناریوهای فاجعه را به دنبال خواهدداشت.

واژگان کلیدی: طرح­های توسعه شهری، طرح جامع، آینده­پژوهی، سناریونگاری، شهرنورآباد ممسنی

 

 

مقدمه

به منظور بررسی میزان اثرگذاری اهداف مورد نظر هر برنامه ای مفهوم ارزیابی اهمیت می یابد. با این مفهوم ارزیابی عبارتست از تنظیم معیارهای موقت، جمع آوری سیستماتیک تعدادی نمونه از واحدهای مورد نظر، تبدیل نمونه ها به معیارهای تدوین شده و سرانجام تعیین موفقیت، کارایی و مورد قبول بودن پدیده مورد مطالعه(قدرتی، 1381: 16). در تعریف دیگر، ارزیابی صرفاً به مرحله­ای از فرایند گفته می­شود که به بررسی شایستگی یک طرح رجوع می­کند و حالت مقایسه ای ندارد(سیف الدینی، 1383: 17). ارزیابی طرح یا برنامه به این مفهوم است که طرح یا برنامه­ای که قبلاً شکل گرفته و به مرحله اجرا رسیده است، مورد بررسی قرار گیرد تا مشخص شود که آیا اهداف پیش­بینی شده تحقق یافته­اند یا خیر. داوم و انعطاف­پذیری برنامه­ریزی محل سکونت انسانی، به دلیل ارتباط آن با ارزیابی است. در جهان امروزی توسعه های شهری و منطقه­ای همواره پیش­بینی طرح ها منطبق نیستند. اتفاقاتی نظیر تغییر سیاست­ها و امکانات دولت­ها، مهاجرت­های روستایی، بلاهای طبیعی و غیره، موانعی در راه تحقق طرح های شهری ـ منطقه­ای ایجاد می­نمایند. در نتیجه لزوم انعطاف­پذیری هدف­های کالبدی جهت هماهنگ شده با تحولات اقتصادی ـ اجتماعی همواره مطرح بوده و آگاهی از این امر بر اهمیت ارزیابی به عنوان یکی از راه­حل­های دستیابی به انعطاف پذیری در طرح های شهری افزوده است(داداش پور و حاجی وندی، 1394: 73).

تهيه طرح جامع يك شهر، نيازمند شناسايي كامل و تجزیه و تحليل عميق ابعاد گسترده آن شهر و عوامـل موثر بر آن است. در اين حالت، اگر شناخت و تحلیل درست از موضوع مورد نظـر صـورت نگيـرد، طبيعتـاً پيش­بيني­ها و طـرح­هـاي پيشـنهادي در ايـن ميـان، از كارايي لازم برخوردار نخواهند بود. پرداختن به مبحث ارزيابي به عنوان طرح جامع، به عنوان ابزاری مهم در راستای سنجش موفقیت و تحقق پذیری تحقـق­پـذيري پيشنهادهاي طـرح جامع به شمار مي­رود و به برنامه ریزیان شهری کمک خواهـد نمـود تـا بهتـر بـا مشـكلات تهيـه و تدوین طرح­هاي جامعي كه قبلا تهيه شده­اند، آشنا شوند. بـا انجام تحقيق­ها و پژوهش های جدی در فرایند تهیه، تصویب و اجراي طرح­هـاي جـامع، مـي­تـوان ميـزان كارايي طرح­هاي جامع را به طور چشم­گيري افـزايش داد. ضمن اين كه با اين كار، بهتر مي­توان اين طرح­هـا راهبـردي كـه حاصـل نقـد را با طرح­هاي سـاختاری ـ راهبردی که حاصل نقد طرح­هاي جامع گذشـته بـوده، تركيـب كـرده و طرح بهينه را ارائه نمود(قدمی و سیاه گلی، 1395: 85). 

 در این سال­ها، به تدريج طرح­هاي شهري، خصلت استراتژيك) راهبردي) يافته و برنامه ريزي شـهري از يكسـو بـه «برنامه ريزي فضـايي» و از سـوي ديگـر بـه «برنامه ریزی عملگرا»گرايش يافت. اين تحـولات بـر پايـة«روش­هاي تحليل سيستمي» به جاي صرف نيرو بـراي شناخت جامع«موضوع» تلاش خود را متوجه تحليل جامع ،«مسأله» كرده است، زيرا هم در عمـل هم در تئوري مشخص شده است كه حل مسأله بيش از هر چيز، مستلزم صورت بندي درست از مسأله اسـت(مهدی­زاده، 1382: 77). در بسیاری از کشورهای توسعه یافته تغییرات اساسی در مبانی طرح­های شهری صورت گرفته و جهت گیری کلی آن ها به سمت مردمی شدن بیشتر و انطباق با درخواست­های جامعه مدنی بوده است(قرباتی و همکاران، 1393).

گرچه اين طرح­هاي توسعة شهري، به ويژه طرح­هاي جامع با صرف هزينه و وقت زيادي تهيه شـده­انـد و تــأثيرات خــوب و قابــل تــوجهي در منطقــه­بنــدي كاربري­هــا و رعايــت ضــوابط و مقــررات ســاختماني داشته­اند، لكن به دلايلي، امكان بـه بخشـيدن تحقـق همه اهداف مـورد نظـر، فـراهم نشـده اسـتبه عبارت صریح­تر، مکانسیم توسعه شهری در تناقض با طرح جامع شهری سنتی می­باشد، چرا که این طرح­ها، از انطباق با تحولات و تصحیح فرایندها عاجز می­باشند(مرکز مطالعات برنامه ریزی کشور، 1382: 37).بررسي­های مختلف در مورد طرح­هاي توسعة شـهري به خصوص طرح­هاي جامع نشان مي­دهد كـه گرچـه در تمامي شهرها، اجزايـي از طـرح بـه خصـوص شبكة معابر پيشنهادي به اجـرا درآمـده­انـد ولـي بـه لحاظ عدم اتخاذ سياست­هاي اجرايي مشخص و نبود دستگاه هماهنگ كننده و سازمان يافته، تحقـق برنامـه­ريزي­هاي دقيـق و طـرح ريـزي از پـيش انديشـيده بـا موفقيت لازم همراه نبوده اسـت(مزینی، 1387: 47). در اصل در اين طرح ، پيشنهادهاي مشـخص عملـي براي اجرايي نمـودن طـرح­هـا يـا بـه اجـرا گذاشـتن طرح، به ندرت مطرح بوده اسـت. عدم توجه بـه ايده­ها در برنامه­ریزی­ها عاملی است تا طرح­ها را ایده آل، مجرد و در نهایت غیرواقعی نماید(Tretter, 2012). 

پیچیدگی، عدم قطعیت، تغییرات شدید، درهم تنیدگی و عدم امکان پیش­بینی دقیق از مهم­ترین ویژگی­های جهان امروزی و شهر قرن بیست­و یکم است که یک نگاه نو برنامه­ریزی برای حل مسائل شهری را می­طلبد. با افزایش تغییرات و دگرگونی­ها در اواخر هزاره­ی دوم و ظهور پیاپی مسائل جدید در جامعه­ی جهانی، اتكا به روش­های برنامه­ریزی مبتنی بر پیش­بینی، جوابگوی نیاز مدیریت های كلان كشورها نبوده و سایه­ی سنگین عدم قطعی­ها و ظهور رویدادهای ناپیوسته، وضعیت را به گونه­ای دگرگون كرده بود كه پیش بینی آینده در دنیای پر تحول برای برنامه­ریزان، امری مشكل به نظر می­رسید. عدم توانایی در پیش­بینی دقیق آینده و هم چنین پیچیدگی­های ناشی از تغییرات روزافزون باعث شد تا محققان از قابلیت های دانش نوظهور آینده­پژوهی بهره برده و آینده­نگاری را وارد بطن فعالیت­­های برنامه­ریزی و پیش­بینی تحولات علمی و فناوری كنند( پورمحمدی و همکاران، 37:1389). امروزه، رویکردهای آینده­پژوهی در عرصه­ی برنامه­ریزی بر یافتن عوامل کلیدی و پیشران­های توسعه در فضای برنامه­ریزی تأکید دارند تا از این راه برنامه­ریز با در اختیار داشتن اهرم کنترل و مدیریت آینده، به برنامه­ریزی مطلوب آینده بپردازد(امیری فهلیانی، 1398: 5). آینده­پژوهي به عنوان یک مقوله ميان رشته­ای در پي کشف و شناسایي آینده­های ممکن، محتمل و مطلوب و کاربست آن در زمان حال است. هدف آینده­پژوهي توليد روشمند دانش راهنما و استفاده بيشتر از ملاحظات آینده- محور در فرایند تصميم­گيری است(حیدری، 1378: 11).

آینده نگاری پارادمی نوین در حیطه برنامه­ریزی بلندمدت است که دقیقا با هدف پاسخگویی به مسائل غیرقابل پیش­بینی، پیچیده و غیر قطعی، در دهه­های اخیر ظهور کرده است. بر این اساس و با توجه به تأثیر تغییر و تحولات شتابان بر بروز مسائل جدیدشهری، ظهور ناپیوستگی­های شگفتی ساز در عصر اطلاعات و ارتباطات و همچنین جهانی شدن سریع تحولات، تغییر نگرش اساسی درخصوص مراحل انجام کار برنامه ریزی شهری و تهیه طرح های توسعه شهری بر مبنای حذف رویکرد پیش­بینی و جایگزینی رویکرد آینده­پژوهی در تصمیم­سازی و تصمیم­گیری کاملاً ضروری است (اصغری شهریور و همکاران، 1393).

شهر نورآباد به عنوان مرکز اداری شهرستان ممسنی با جمعیت بالغ بر 58000 نفردر سال 1395(آمار نفوس و مسکن، 1395)، از موقعیت چهارراهی خاصی برخوردار است به گونه­ای که این شهر در مسیر عبور ترانزیت اهواز به شیراز و شهر بوشهر به یاسوج قرار گرفته است. توسعه و رشد این شهر، عموماً در قالب نظریه های برنامه ریزی مسلط قرن بیستم و طرح­ها و برنامه هایی نظیر طرح جامع اول شهر (1380) و طرح تفصیلی اول شهر تهیه شده است. در پژوهش حاضر با استفاده از رویکرد آینده پژوهی طرح­ جامع جدید شهر نورآباد(1399) از نظر محتوا و عمل در یک بازده زمانی 10 ساله مورد بررسی قرار خواهدگرفت و سناریوهای پیش­روی اجرای این طرح با استفاده از مهمترین و کلیدی ترین پیشران های موثر بر روند اجرای این طرح نگاشته خواهد شد. مسائل و مشکلات طرح جامع شهر نورآباد از نظر کارشناسان و متخصصان مسائل شهری در قالب تحلیل ساختاری و آینده پژوهی مورد ارزيابی و واکاوی قرار خواهد گرفت. اين مسائل و مشکلات را می­توان از دو بعد مورد ارزيابی قرار داد، بعد اول نظام برنامه­ريزی کشور می­باشد، که بیشتر گرايش متمرکزگرايانه به طرح­های توسعه شهری دارد و جنبه دستوری دارد، بعد دوم محتوای طرح­های جامع و مشکلات اجرايی در اين حوزه می­باشد که بیشتر عنوانی مطرح می­باشند که نهايتاً اين مهم عملاً با شکست مواجه شده است.

پیشینه و مبانی نظری تحقیق

در سالهای اخیر مطالعات متعددی در جهت بررسی و آسیب­شناسی طرح­های توسعه شهری به انجام رسیده است و محققان زیادی تلاش کرده­اند تا به تبیین جایگاه طرح­های توسعه شهری در شهرهای ایران و روند تصویب، اجرا و نظارت این طرح ها و به تغییراتی که نیاز است در این طرح ها صورت گیرد بپردازند که به شماری از این پژوهش­ها در قالب جدول (1)اشاره شده است. هاریس¹(2018) تحقیقی با عنوان از طرح جامع به سوی استرانژی توسعه شهری به انجام رسانید که نتایج این تحقیق حاکی از آن است که پس از جنگ جهانی دوم بسیاری از کشورها برای ساماندهی کالبدی – فضايی شهرها طرحهای جامع را به کار گرفتند ولی امروزه ديگر اين طرح­ها بنا به دلايل اقتصادی، اجتماعی، زيست محیطی، مديريتی پاسخگوی نیاز شهرها نمی­باشد از اينرو برنامه ريزی استراتژيك را برای شهرهای معاصر پیشنهاد می­کند. متابرون²(2015) تحقیق با عنوان برنامه ریزی استراتژیک شهر لندن به انجام رسانید،  در این پژوهش به ارزيابی و واکاوی مؤلفه های مؤثر بر ناکارآمدی طرح جامع پرداخته و مهمترين دلیل ناکارآمدی آن را توجه به بعد کالبدی می­داند در حالیکه برنامه­ريزی استراتژيك مجموعه تصمیم­ها و اقدامات مديريتی است که عملکرد بلند مدت توسعه هوشمندانه شهر را در نظر می­گیرد. ثقفی اصل و همکاران(2016) در تحقیقی به ارزیابی میزان تحقق­پذیری پروژه­های طراحی شهری در ایران(نمونه موردی؛ پروژه­های اجراشده در تهران) پرداخته است یافته­های این تحقیق نشان می­دهد که پروژه­های طراحی شهری در ایران، از نظر میزان تحقق­پذیری، در وضعیت نيمه­مطلوب تا نامطلوب قرار دارند. زنگی آبادی و همکاران(1393) در تحقیقی به ارزیابی عوامل اثرگذار بر عدم تحقق­پذیری طرح های جامع شهری در ایران و چالش­های مربوط به آن(مطالعه موردی شهر تبریز) پرداخته­اند نتايج حاصل از اين پژوهش نشـان مي­دهد كه طرح جامع در اين محدوده تحقق نيافته است. حاتمی نژاد و فرجی مولایی(1390) به امکان­سنجی اجرای طرح­های استراتژی توسعه شهری در ايران پرداخته­اند، در این پژوهش به اين نتیجه رسیدند، در شرايط کنونی ايجاد تغییرات بنیادين، بويژه در مديريت شهری، اقتصاد شهری و شاخص­های کیفیت زندگی در جهت بسترسازی به کارگیری استراتژی توسعه شهری امری ضروری است. عزیزی و آراسته (1390) ارزیابی تحقق­پذیری پیش­بینی­های کاربری اراضی و پیشنهادهای جهات توسعه در طرح جامع شهر لار مورد بررسی و تحقیق قرار داده اند يافته­هاي اين تحقيـق نشـان مي­دهد كه اغلب پيش­بيني­هاي سطوح و سرانه كاربري­ها در اين طرح، با توجه به پيش­بينـي افـق جمعيتـي شـهر، نادرست بوده است. تقوایی و موسوی(1386) در تحقیقی به ارزيابي ميزان تحقق پذيري طرح­هادي شهر مهريـز در استان يزد پرداخته اند نتایج بدست آمده حاکی از آن است که عدم تحقق جمعيت پيش­بينـي شـده و بـرآورد نادرست سرانه­ها و بي توجهي به نقش و جايگاه شهر در استان و منطقه و فقدان طرح­هاي بالادست بر عـدم تحقـق پـذيري مناسـب طـرح­هـادي شـهري مهريـز تاثيرگذار بوده است. پوراحمد و همکاران(1385) تحقیقی با عنوان آسیب­شناسی طرح­های توسعه شهری در کشور به انجام رسانیده­اند و به اين نتیجه رسیدند، که با وجود چهار دهه از تهیه و اجرای اين طرح­ها در عمل موفقیت چندانی حاصل نشده است. بنابراين بايد با رويکردی سیستمی به شهر، آسیب شناسی طرح­های توسعه شهری به عنوان تنها مرجع هدايت برنامه­ريزی­ها مورد بررسی قرارگیرد، و طرح­های شهری هم از نقطه نظر فرا سیستمی و ديدن شهر به عنوان جزئی از سیستم برنامه­ريزی کشور و هم از نقطه نظر زيرسیستمی و توجه به طرح­های توسعه با عنوان جزئی از سیستم شهر و ساير متغیرهای دخیل در توسعه شهرها مورد بازبینی قرار گیرد، و در نهايت روندهای ناصحیح اصلاح گردد 

-       سابقه تهیه طرح های توسعه شهری

در ‏واکنش ‏به ‏چالش­های ‏سرمایه­داری ‏صنعتی ‏و ‏مشکلات ‏شهری ‏و ‏با ‏تأید ‏بر ‏خردگرایی ‏و ‏تصمیم­سازی ‏مبتنی ‏بر‏ فن­شناختی،‏از‏ دهه­های ‏نخست ‏قرن‏نوزدهم،‏ برنامه­ریزی‏در‏چارچوب‏ مبانی ‏پوزیتیویسم ‏شکل‏گرفت.‏ برنامه­ریزان‏ وابسته‏ به‏این‏جریان‏فکری ‏برای ‏حل‏­مشکلات‏و‏چالش­ها،‏ درنهایت، تهیة طرح­هایی‏را‏ با‏ عنوان‏ جامع ‏که‏ برای ‏نظم‏و‏نسق‏ کاربری ‏زمین ‏به کار ‏می­رفت ‏و ‏در ‏آن­ها ‏به ‏اهداف ‏زیباشناختی ‏و ‏کارکردی ‏اهمیت ‏زیادی ‏داده ‏می­شد ‏بنیان ‏نهادند‏(اسچوون، 1983: 205). در‏ایران ‏پیشینة تهیة طرح­های جامع ‏به اواسط دهة 1340 و طرح­های تفصیلی به اواسط دهة 1350 بازمی­گردد.‏ مبانی نظری این طرح­ها منبعث از نظریات پاتریس گدس و‏نظریات کارکردگرایی منشور آتن است و متکی بر مصوبات شورای عالی ‏شهرسازی و معماری و وزارت مسکن و شهرسازی‏است(وحیدی برجی‏و‏همکاران،‏1909:‏1). طرح­های ‏جامع ‏شهری ‏طرح­های ‏فراگیری ‏هستند که ‏برای ‏نظم‏ و ‏نسق ‏بخشیدن ‏به ‏عرصه­های ‏شهری ‏و ‏تعریف‏ خطوط ‏کلی ‏توسعه،‏ پس ‏از بررسی‏ وضعیت‏ موجود‏ و ‏نیاز سنجی­های  ‏متناسب، ارزیابی‏قدرت‏عمل‏مؤلفه­های‏ تأثیرگذار ‏و‏ همچنین‏با ‏آینده­نگری ‏واقع­بینانه ‏براساس ‏افق­های ‏زمانی ‏برای ‏شهرها‏ تهیه ‏می­شود(زنگی­آبادی‏ وهمکاران،‏1393:‏46). تأمین منافع عمومی مورد خواست طرح­های توسعة شهری شامل تأمین خدمات عمومی مورد نیاز جامعه، حفاظت از ارزش­های‏طبیعی و تاریخی، ارتقای کیفیت محیط، بهبود رفت و آمد، و ...‏همچنین تنظیم چرخة تولید فضای شهری، شامل سرمایه­گذاری در املاك و‏تولید فضاهای عمومی، مسکن، بازسازی، و احیای شهری،‏اهداف کلان طرح­های جامع‏ شهری هستند. در بررسی اهداف پروژه­های طراحی شهری بحث تحقق­پذیری همواره یکی از اهداف اصلی در هر پروژة مطرح است؛ زیرا وجود موانع مختلف در موارد متعددی باعث شده بسیاری از پروژه­ها در مرحلة برنامه­ریزی و طراحی باقی بماند و تحقق­پذیری آن غیرممکن شود(صفایی پور و علیزاده، 1395).

-       آینده­پژوهی در طرح های توسعه شهری  

عدمقطعیت دربارة آینده، سازمان­ها و افراد را وامیدارد از یک سو برای تعیین وضعیت­های آینده و از سوی دیگر برای خلق آینده در جستجوی ابزارها و روشهای جدید باشند. در درک محیطی متغیر و پیش­بینی­ناپذیر می­توان یکی از این سه مسیر را برگزید: 1 .انتخاب نگرشی منفعلانه؛ 2 .استفاده از شیوه­های گذشته و 3 . شکل­دادن به آینده به روشی نظام­مند و ساختاریافته در عین کسب منفعت از فرصت­های آتی در محیط. در صورت انتخاب مسیر سوم، کاربرد آینده­پژوهی و آینده­نگاری به مثابة یک ابزار ارزشمند خلق آینده مشخص می­شود(Ejdys et al,2015: 377). آینده پژوهی مشتمل بر مجموعه تلاش های سیستماتیکی است که با استفاده از تجربه و تحلیل منابع، الگوها و عوامل تغییر یا ثبات، به تجسم آینده های بالقوه و برنامه­ریزی برای آن­ها می­پردازد(حیدری، 1399: 129). آینده­پژوهی در برنامه­ریزی شهری در ابعاد کالبدی و ساختاری به تشریح کاربرد منابع در دسترس یک شهر/ منطقه برای دستیابی به نتایج مطلوب و چالش­های ساختاری ـ کارکردی پیش­روی شهر در آینده می­پردازد(راتکلیف و کراوزک، 2011: 12).

قلمرو جغرافیای پژوهش

شهر نورآباد، به عنوان مرکز شهرستان ممسنی، مساحتی بالغ بر 1789هکتار در 160 کیلومتری شمال غرب شیراز و در موتعیت 51 درجه و 32 دتیقه طول شرقی و 31 درجه و 13 دتیقه عرض شمالی قرار گرفته است. این شهر، در سال 1342 از به هم پیوستن29روستا و مکان- مزرعه در اوایل دهه 1340 به وجود آمده و در حال حاضر، هر یک از این نقاط، محله ای از شهر را تشکیل می دهند. اولین آمار رسمی جمعیت آن، مربوط به سال 1345 می باشد که جمعیت آن برابر 5271 نفر برآور گردیده است. بر اساس سرشماری های سال های 55، 65، 75 ، و 85 و 90جمعیت شهر نورآباد به ترتیب 10984، 25333، 42243 و 52597، 57900 نفر بوده که این امر ، نشان دهنده آن است که طی این سال ها، نورآباد با رشد سریع جمعیت، روبه رو بوده است(سرشماری­های نفوس و مسکن، 1390). از زمان انتقال مرکزیت منطقه ممسنی از فهلیان بـه نورآبـاد در سـال 1341 و بـا عرضه امکانات و تسهیلات شهری و تبدیل نورآباد به یک شهر مهاجرپذیر، گسترش ساخت و سازها روی اراضی کشاورزی و تبدیل آنها به کاربری­های شهری شدت یافت و روز به روز بر ابعاد کالبدی گسترش شهر افزوده شد. (امانپور و امیری فهلیانی، 1394: 261). شهر نورآباد به عنوان مرکز اداری شهرستان ممسنی از موقعیت چهارراهی خاصی برخوردار است به گونه­ای که این شهر در مسیر عبور ترانزیت اهواز به شیراز و شهر بوشهر به یاسوج قرار گرفته است. این شهر با انواع مشکلاتی از قبیل مهاجرت خیل عظیمی از مردم روستاهای شهرستان و روستاهای اطراف به شهر نورآباد از یک سو و عدم نظارت مناسب بر توسعه‌ی فیزیکی آن از سوي دیگر، توزیع نامناسب خدمات عمومی، و کمبود نیروی متخصص درمانی و کیفیت خدمات بهداشتی مواجه است.   

 

 

نقشه(1):موقعیت جغرافیایی محدوده مورد مطالعه

روش­شناسی تحقیق

پژوهش حاضر توصیفی ـ تحلیلی و اکتشافی است. از این جهت اکتشافی که در پی تایید یا رد رابطه دو متغیر نیست و هدف آن آزمون یک فرضیه نیست، بلکه به دنبال شناسایی پیشران­های اثرگذار بر آینده طرح جامع شهر نورآباد است. روش گردآوری اطلاعات نیز کتابخانه‌ای و میدانی می‌باشد. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی است. از تکنیک پویش محیطی و دلفی برای شناسایی متغیرها و شاخص ها استفاده شده است. در این راستا در مرحله اول برای جمع آوری متغیرها از مقالات و نوشتارهای منتشر شده در زمینه طرح های توسعه شهری استفاده گردید، سپس پرشسنامه نیمه ساختاریافته بین کارشناسان متخصص در حوزه مسائل شهری توزیع شد و از آن ها خواسته شد تا در چهارچوب ماتریس اثرات متقاطع به متغیرها، بر مبنای تاثیرگذاری و تاثیرپذیری با اعدای در طیف 0تا 3 امتیاز دهند. عدد صفر به منزله بدون تاثیر، «یک» به منزله تاثیر ضعیف،«دو» به منزله تاثیر متوسط و «سه» به معنای تاثیر زیاد می­باشد. سپس امتیازها در ماتریس متقاطع وارد شد تا تاثیرگذاری و تاثیرپذیری مستقیم و غیرمستقیم هر کدام از عوامل سنجیده شود و با توجه به امتیاز تاثیرگذاری و تاثیرپذیری عوامل، پیشران های کلیدی به دست آیند.

نرم افزار میک­مک یکی از بهترین نرم­افزارهایی است که جهت محاسبات ماتریس تحلیل اثرات متقاطع، طراحی شده است؛ روش این نرم­افزار بدین گونه است که ابتدا متغیرها و مولفه­های مهم در حوزه مورد نظر را شناسایی کرده و آن ها را در ماتریس اثرات وارد نموده و سپس میزان ارتباط میان این متغیرها با هم توسط خبرگان تشخیص داده می­شود. متغیرهای موجود در سطرها بر روی متغیرها موجود در ستون­ها تاثیر می­گذارند. بدین ترتیب متغیرهای سطرها، تاثیرگذار و متغیرهای ستون­ها تاثیرپذیر می­باشند(Gordon,2009:1).

جدول(2): ويژگی­هاي جمعیت شناختی خبرگان حوزه شهری

مدرس دانشگاه		جنسیت		تحصیلات			تعداد کل پاسخ دهندگان	حوزه
خیر	بلی	زن	مرد	دکتری	کارشناسی ارشد	کارشناسی
17	13	11	19	13	17	-	30	شهری

 

تجزیه وتحلیل دادها

 شناسایی عوامل موثر بر تحقق پذیری طرح جامع تجدید نظر شهر نورآباد ممسنی

 در پژوهش حاضر برای شناسایی متغیرهای اولیه موثر بر تحقق اهداف طرح جامع تجدید نظر از روش دلفی از طریق گروه متخصصان استفاده شده که ابتدا به جستجوی انتخاب گروه متخصصان و کارشناسان و مجریان دخیل در حوزه موضوع مورد مطالعه پرداخته شد و سپس با توجه به روش های مختلف پرسشگری، فرآیند پرسشگری و استخراج نظررات آن ها در حوزه مورد مطالعه در مرحله نخست انجام گرفت. و در نهایت بعد از پایش متغیرها، 20 متغیر طبق جدول زیر به عنوان متغیرهای اولیه موثر بر وضعیت آینده طرح جامع شهر نورآباد انتخاب شدند.

جدول(3): شناسایی عوامل موثر بر وضعیت تحقق پذیری طرح جامع شهر نورآباد

طرح جامع تجدید نظر	عوامل	علامت اختصاری
شهر نورآباد	1)       کمبود اعتبارات شهرداری نورآباد	V1
	2)       نارضایتی شهروندان از عملکرد شهرداری	V2
	3)       عدم توجه به شرایط محلی و در نظر نگرفتن مشارکت مردمی	V3
	4)       یکسانی محتوای طرح­های جامع و تفصیلی برای شهرهای مختلف	V4
	5)       فاصله زیاد بین زمان تهیه طرح­های شهری و تصویب آن­ها	V5
	6)       دخالت و اعمال سلیقه­های مسئولان و متولیان شهری	V6
	7)       نبود ارتباط بین مهندسان مشاور و مدیریت شهری	V7
	8)       ارائه راهکارهای غیر منظقی و غیر قابل اجرا	V8
	9)       تصمیم­گیری نادرست مدیران شهری	V9
	10)       تراز مالی منفی شهرداری نورآباد	V10
	11)       تاثیر کم رنگ مهاجرت از روستاهای شهرستان به شهر نورآباد در طرح بازنگری	V11
	12)       عدم برخورداری از کارایی و اثربخشی	V12
	13)       عدم وجود مدیریت یکپارچه شهری برای کمک به تحقق سطوح کاربری های عمومی	V13
	14)       عدم توجه به نوع مالکیت اراضی پیشنهادی به کاربری­های عمومی در این طرح	V14
	15)       عدم توجه به منطقه­ای که شهر در آن واقع شده	V15
	16)       تاکید بیش از حد بر تهیه طرح تا اجرای آن	V16
	17)       عدم احترام دستگاه­هاي دولتي به طرح جامع و پيروي نكردن اين دستگاه­ها از ضوابط طرح	V17
	18)       تقليل كمك­هاي دولتي به شهرداري­ها و تأكيد بر خودكفايي شهرداري­ها	V18
	19)       نارسايي طرح­ها در برآورد جمعيت و نيازهاي واقعي جمعيت	V19
	20)       عدم وجود درآمد پایدار در شهرداری نورآباد ممسنی	V20

ماخذ:(یافته­های پژوهش؛ 1400)

 

 

تشکیل ماتریس اثرات متقاطع

در گام دوم با شناسایی مؤلفه‌های اولیه از طریق نرم‌افزار Micmac، ماتریس اثرات متقاطع با استفاده از نظر نخبگان تنظیم و با دادن امتیازدهی زوجی شاخص‌های مورد نظر بر حسب میزان تأثیرگذاری و تأثیرپذیری آن‌ها از صفر تا 3 میزان اهمیت هریک مشخص شد. برای اینکه داده‌های وارد شده به ضریب قابل اعتمادی از پایایی برسند تعداد تکرارها تا 4 بار افزایش یافت و در این سطح داده‌ها به پایایی قابل قبولی رسیدند. بر اساس داده‌های جدول شماره(4)می‌توان گفت که شاخص پرشدگی 93.5 درصد است که نشان از پیوستگی و تأثیرگذاری بالای متغیرها بر روی یکدیگر است.

جدول(4): ویژگی­های ماتریس اولیه

ارزش	شاخص
20	اندازه ماتریکس
4	تعداد تکرارها
26	تعداد صفرها
47	تعداد یک­ها
148	تعداد دوها
179	تعداد سه­ها
0	تعداد پی
374	جمع
93.5%	درصد پرشدگی

ماخذ:(یافته­های پژوهش؛ 1400)

ماتریس 20*20  تشکیل گردید و در نرم­افزار میک­مک بر اساس میانگین امتیازات داده شده به یشران­ها مورد تحلیل قرار گرفتند. از مجموع 374 رابطه ارزیابی شده در این ماتریس 26 رابطه صفر بود. بدین معنا که عوامل تاثیر متقابلی نداشتند. 47 رابطه یک، 148 رابطه عدد دو و 179 رابطه عدد سه بودند. ماتریس بر اساس شاخص آماری با 4 چرخش داده­ای از مطلوبیت و بهینه شدگی 100 درصد برخوردار بوده که حاکی از روایی بالای پرسش­نامه و پاسخ­های آن است. جدول(5)

جدول(5): چرخش داده های ماتریس تاثیر متقابل

تکرار	تاثیرگذاری	تاثیرپذیری
1	100 %	102 %
2	100%	99 %

ماخذ:(یافته­های پژوهش؛ 1400)

رتبه‌بندی اولیه پیشران­ها بر اساس میزان تأثیرگذاری و تأثیرپذیری مستقیم

 مقایسه متغیرهای تأثیرگذار و تأثیرپذیر بر اساس رتبه‌بندی آنها نخستین گام در یافتن متغیرهای کلیدی و استراتژیک است. بر این اساس چنانچه تعداد متغیرهای تکراری در تأثیرگذارترین و تأثیرپذیرترین متغیرها، بالا باشد، سیستم دارای تعدادی متغیر کلیدی است که قابلیت کنترل و هدایت سیستم را آسان‌تر می‌نماید، چنانچه تعداد متغیرهای تکراری در ستون تأثیرگذارترین و تأثیرپذیرترین متغیرها پایین باشد، سیستم دارای ساختار خاصی است که قابلیت کنترل کمتری توسط بازیگران دارد. سیستم مورد مطالعه این پژوهش دارای حالت دوم است. چنانچه در جدول شماره(6)مشاهده می‌شود مؤلفه‌های هر دو ستون، دقیقا نیمی از پیشران­ها به اختلاف اثرگذاری و اثرپذیری کم تکرار شده‌اند.

 

 

 

جدول(6): میزان اثرگذاری و اثرپذیری مستقیم عوامل

	عوامل	تعداد کل ردیف ها	تعداد کل ستون ها
	کمبود اعتبارات شهرداری نورآباد	47	46
	نارضایتی شهروندان از عملکرد شهرداری	40	56
	عدم توجه به شرایط محلی و در نظر نگرفتن مشارکت مردمی	48	46
	یکسانی محتوای طرح­های جامع و تفصیلی برای شهرهای مختلف	53	40
	فاصله زیاد بین زمان تهیه طرح­های شهری و تصویب آن­ها	49	45
	دخالت و اعمال سلیقه­های مسئولان و متولیان شهری	49	41
	نبود ارتباط بین مهندسان مشاور و مدیریت شهری	49	41
	ارائه راهکارهای غیر منظقی و غیر قابل اجرا	49	51
	تصمیم­گیری نادرست مدیران شهری	44	54
	تراز مالی منفی شهرداری نورآباد	38	45
	تاثیر کم رنگ مهاجرت از روستاهای شهرستان به شهر نورآباد در طرح بازنگری	33	41
	عدم برخورداری از کارایی و اثربخشی	44	54
	عدم وجود مدیریت یکپارچه شهری برای کمک به تحقق سطوح کاربری های عمومی	33	39
	عدم توجه به نوع مالکیت اراضی پیشنهادی به کاربری­های عمومی در این طرح	39	43
	عدم توجه به منطقه­ای که شهر در آن واقع شده	47	43
	تاکید بیش از حد بر تهیه طرح تا اجرای آن	46	44
	عدم احترام دستگاه­هاي دولتي به طرح جامع و پيروي نكردن اين دستگاه­ها از ضوابط طرح	38	33
	تقليل كمك­هاي دولتي به شهرداري­ها و تأكيد بر خودكفايي شهرداري­ها	48	28
	نارسايي طرح­ها در برآورد جمعيت و نيازهاي واقعي جمعيت	37	46
	عدم وجود درآمد پایدار در شهرداری نورآباد ممسنی	47	42
	جمع	878	878

ماخذ:(یافته­های پژوهش؛ 1400)

 

بر اساس یافته­های تحقیق، متغیر یکسانی محتوای طرح­های جامع و تفصیلی برای شهرهای مختلف با امتیاز 53، دارای بیشترین ضریب تاثیرگذاری بر دیگر متغیرها بوده است؛ ارائه راهکارهای غیر منظقی و غیر قابل اجرا، فاصله زیاد بین زمان تهیه طرح­های شهری و تصویب آنها، دخالت و اعمال سلیقه­های مسئولان و متولیان شهری، نبود ارتباط بین مهندسان مشاور و مدیریت شهری با امتیاز 49، تقليل كمك­هاي دولتي به شهرداري­ها و تأكيد بر خودكفايي شهرداري­ها و عدم توجه به شرایط محلی و در نظر نگرفتن مشارکت مردمی با امتیاز 48، عدم وجود درآمد پایدار در شهرداری نورآباد ممسنی و کمبود اعتبارات شهرداری نورآبا  با امتیاز 47، دارای بیشترین ضریب تاثیرگذاری و در رتبه­های بعدی میزان تاثیرگذاری قرار گرفته­اند. همچنین، با توجه به جدول(6)، نارضایتی شهروندان از عملکرد شهرداری، تصمیم­گیری نادرست مدیران شهری، عدم برخورداری از کارایی و اثربخشی، نارسايي طرح­ها در برآورد جمعيت و نيازهاي واقعي جمعيت به ترتیب با امتیازهای(56)، (54)، (54)، (46)، دارای بیشترین تاثیرپذیری از دیگر متغیرها بوده­اند.

تحلیل پلان تأثیرگذاری و تأثیرپذیری متغیرها بر اساس روابط مستقیم

هرکدام از متغیرها با توجه میزان تأثیرگذاری و تأثیرپذیری در موقعیت خاصی از نمودار دکارتی مطابق زیر قرار می‌گیرند. موقعیت متغیرها در نمودار بیانگر وضعیت آنها در سیستم و نقش آنها در پویایی و تحولات حکمروایی در آینده سیستم مورد یررسی است. به‌طور کلی این متغیرها در چهار دسته طبقه‌بندی می‌شوند:

1. متغیرهای تأثیرگذار: این متغیرها بیشتر تأثیرگذارند و کم‌تر تأثیرپذیر. بنابراین سیستم بیشتر به این متغیرها بستگی دارد. این متغیرها در قسمت ورودی نمودار نمایش داده می‌شوند. متغیرهای تأثیرگذار بحرانی‌ترین مؤلفه‌هایند، زیرا تغییرات سیستم وابسته به آنهاست و میزان کنترل بر این متغیرها بسیار مهم است. در این محدوده 4 پیشران: یکسانی محتوای طرح­های جامع و تفصیلی برای شهرهای مختلف،تقليل كمك­هاي دولتي به شهرداري­ها و تأكيد بر خودكفايي شهرداري­ها،نبود ارتباط بین مهندسان مشاور و مدیریت شهری،دخالت و اعمال سلیقه­های مسئولان و متولیان شهری قرار دارند.

2. متغیرهای دووجهی: این متغیرها همزمان به‌صورت بسیار تأثیرپذیر و بسیار تأثیرگذار عمل می‌کنند. این متغیرها در قسمت ریسک و شرط نمودار قرار می‌گیرند و طبیعت این متغیرها با ناپایداری آمیخته است، زیرا هر عمل و تغییری بر روی آنها واکنش و تغییری بر دیگر متغیرها را به‌دنبال دارد. این متغیرها به دو دسته تقسیم می‌شوند: متغیرهای ریسک و متغیرهای هدف. متغیرهای ریسک در نمودار حول و حوش خط قطری ناحیۀ شمال شرقی قرار دارند. این متغیرها ظرفیت بسیار بالایی برای تبدیل شدن به بازیگران کلیدی سیستم را دارند، زیرا به علت ماهیت ناپایدارشان پتانسیل تبدیل شدن به «نقطۀ انفصال سیستم» را دارند. متغیرهای هدف نیز در زیر خط قطری ناحیۀ ریسک و شرط نمودار قرار دارند. این متغیرها بیش از آنکه تأثیرگذار باشند تأثیرپذیرند و آنها را می‌توان با قطعیت مقبولی به‌منزلۀ نتایج تکامل سیستم شناسایی کرد. در این ناحیه 7 پیشران مهم: عدم وجود درآمد پایدار در شهرداری نورآباد ممسنی، کمبود اعتبارات شهرداری نورآباد،فاصله زیاد بین زمان تهیه طرح­های شهری و تصویب آن­ها،عدم برخورداری از کارایی و اثربخشی،ارائه راهکارهای غیر منظقی و غیر قابل اجرا،تصمیم­گیری نادرست مدیران شهری، عدم توجه به منطقه­ای که شهر در آن واقع شده  قرار دارند.

3. متغیرهای تأثیرپذیر یا وابسته: متغیرهای وابسته در قسمت خروجی نمودار قرار دارند و تأثیرگذاری پایین و تأثیرپذیری بسیار بالایی دارند. بنابراین نسبت به تکامل متغیرهای تأثیرگذار و دووجهی بسیار حساس‌اند. همان طور که در شکل 2 (نمودار) و شکل 3 نیز نشان داده شده است، این متغیرها خروجی سیستم‌اند. در این محدوده پیشران های؛ تراز مالی منفی شهرداری نورآباد، عدم توجه به نوع مالکیت اراضی پیشنهادی به کاربری­های عمومی در این طرح،نارسايي طرح­ها در برآورد جمعيت و نيازهاي واقعي جمعيت، قرار گرفته‌اند.

4. متغیرهای مستقل و مستثنی: این متغیرها از سایر متغیرهای سیستم تأثیر نمی‌پذیرند و بر آن­ها تأثیر هم ندارند. این متغیرها در قسمت خروجی نمودار قرار گرفته‌اند و ارتباط بسیار کمی با سیستم دارند، زیرا نه سبب توقف یک متغیر اصلی و نه سبب تکامل و پیشرفت یک متغیر در سیستم می‌شوند. این متغیرها خود شامل دو دسته متغیرهای گسسته و متغیرهای اهرمی ثانویه. هستند. متغیرهای گسسته در نزدیکی مبدأ مختصات نمودار قرار گرفته و قرار‌گیری آنها در این موقعیت نشانگر این است که این متغیرها ارتباطی به پویایی و تغییرات کنونی سیستم ندارد و می‌توان آنها را از سیستم خارج کرد. متغیرهای اهرمی ثانویه با اینکه کاملاً مستقل‌اند، بیش از آنکه تأثیرپذیر باشند، تأثیرگذارند. آنها در قسمت جنوب غربی نمودار و بالای خط قطری قرار دارند و می‌توانند به‌مثابۀ نقاطی برای سنجش و به‌منزلۀ معیار به‌کار روند. در نزدیکی مرکز ثقل نمودار نیز متغیرهای تنظیمی قرار دارند که می‌توانند به‌صورت «اهرم ثانویه»، «اهداف ضعیف» یا متغیرهای «ریسک ثانویه» عمل کنند. در این محدوده نیز پیشران های: عدم وجود مدیریت یکپارچه شهری برای کمک به تحقق سطوح کاربری های عمومی،عدم احترام دستگاه­هاي دولتي به طرح جامع و پيروي نكردن اين دستگاه­ها از ضوابط طرح قرار گرفته‌اند.

 

شکل(1). پلان تاثیرات متقاطع متغیرها

شناسایی متغیرهای استراتژیک در نمودار

متغیرهای استراتژیک متغیرهایی‌‌اند که هم می‌توان آنها را دستکاری و کنترل کرد و هم بر پویایی و تغییر سیستم تأثیرگذارند. با این توصیف متغیرهایی که تأثیر بسیار بالایی دارند ولی کنترل‌شدنی نیستند را نمی‌توان متغیر استراتژیک محسوب کرد. اگر نمودار وضعیت متغیرها را به‌صورت یک شبکۀ مختصات فرض کنیم، متغیرهای قرارگرفته در ناحیۀ 2 چنین وضعیتی دارند و برنامه‌ریزان به‌ندرت می‌توانند این متغیرها را تغییر دهند.

متغیرهای قرارگرفته در ناحیۀ 3 شبکۀ مختصات، همان طور که در شکل شماره ۴ نیز مشخص است، تأثیرگذاری و تأثیرپذیری بسیار پایینی در سیستم دارند و نمی‌توانند متغیر استراتژیک محسوب شوند. متغیرهای ناحیۀ 4 نیز به‌دلیل وابستگی شدید به سایر متغیرها خاصیت استراتژیک ندارند و بیشتر نتیجۀ سایر متغیرها به حساب می‌آیند. اما متغیرهای ناحیۀ 1 شبکۀ مختصات متغیرهای استراتژیک‌اند، زیرا هم قابلیت کنترل شدن با سیستم مدیریتی را دارند و هم بر سیستم تأثیرگذاری مقبولی دارند. درواقع هر چه از انتهای ناحیۀ 3 به سمت انتهای ناحیۀ 1 شبکۀ مختصات نزدیک‌تر می‌شویم، بر میزان اهمیت و استراتژیک بودن متغیر افزوده می‌شود.

 

شکل(2): موقعیت قرارگیری هر یک از عوامل­در تأثیرگذاری وتأثیرپذیری به صورت مستقیم(خروجی نرم افزار میک­مک)

تحلیل روابط بین متغیرها و جابجایی رتبه بندی متغیرها

شکل شماره 3و 4تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم بین پیشرانهای  20 گانه را نشان می‌دهد که براساس میزان تأثیرگذاری دارای 5 حالت ضعیف‌ترین تأثیرات، تأثیرات ضعیف، تأثیرات میانه، تأثیرات زیاد و در تأثیرات غیرمستقیم یا اثرپذیری بین پیشرانهای هدف را نشان می‌دهد که آنها نیز دارای 5 حالت فوق‌الذکر می‌باشد.

 

        شکل(3). پلان چرخه اثرگذاری یا تأثیرات مستقیم بین عوامل و روابط بین عوامل با شدت 100 درصد

 

        شکل (4). پلان چرخه اثرگذاری یا تأثیرات غیرمستقیم بین عوامل و روابط بین عوامل با شدت 10 درصد

از آنجایی‌که تأثیر هر متغیر بر متغیر دیگری از دو طریق اثرگذاری مستقیم و اثرگذاری غیرمستقیم اعمال می‌شود، براساس میزان اثرگذاری و اثرپذیری مستقیم و غیرمستقیم، پراکنش متغیرها در صفحه تأثیرگذاری و تأثیرپذیری تغییر کرده و احتمال جابجایی متغیرها وجود دارد. خروجی نرم‌افزار میک‌مک برای جابجایی متغیرها که در شکل شماره(6)نشان داده شده حاکی از اینست که بر اساس روابط غیرمستقیم بین متغیرها، قدرت تأثیرگذاری متغیرهای تأثیرگذار کمتر شده چرا که اغلب متغیرها در ناحیه 2 به سمت پایین شبکه مختصات جابجا شده اند. در مورد تأثیرپذیری متغیرهای ناحیه 4 هم جابجایی غالب متغیرهای تأثیرپذیر به سمت پائین و سمت راست را نشان می‌دهد که نشان از افزایش قدرت تأثیرپذیری این متغیرها دارد.

 

شکل (5). نقشه جابجایی متغیرها بر اساس اثرات مستقیم و غیرمستقیم

سهم اثرگذاری و اثرپذیری مستقیم و غیرمستقیم به صورت مقایسه­ای

با توجه به اینکه برای محاسبات اثرهای غیرمستقیم نرم­افزار را چندبار به توان می­رساند، جمع اثرگذاری و اثرپذیری غیرمستقیم اعداد چندرقمی درمی­آید و مقایسه آن با اثرهای مستقیم دشوار می شود. در جدول(7) سهم عوامل از کل اثرگذاری و اثرپذیری بر اساس مستقیم و غیرمستقیم نشان داده است. چنان که مشاهده می­شود، ده عامل در ستون اثرگذاری بیشترین سهم را در اثرگذاری مستقیم داشته اند.

جدول(7): فهرست طبقه بندی شده عوامل با بیشترین سهم در اثرگذاری و اثرپذیری مستقیم و غیرمستقیم

رتبه	شاخص	اثرگذاری مستقیم	شاخص	اثرپذیری مستقیم	شاخص	تاثیرگذاری غیرمستقیم	شاخص	اثرپذیری غیرمستقیم
1	یکسانی محتوای طرح	603	نارضایتی	637	یکسانی طرح	598	نارضایتی	628
2	زمان تهیه	558	تصمیم گیری نادرست	615	دخالت مسئولین	558	تصمیم گیری	605
3	دخالت مسئولین	558	کارایی	615	زمان تهیه	557	کارایی	605
4	ارتباط با مشاور	558	راهکارهای غیرمنطقی	580	ارتباط با مشاور	554	راهکار غیرمنطقی	574
5	راهکارهای غیرمعقول	558	کمبود اعتبار	523	راهکار غیرمنطقی	551	تراز منفی	525
6	عدم توجه به شرایط محلی	546	شرایط محلی	523	کمک دولتی	548	کمبود درآمد	523
7	کمک دولتی	546	تراز مالی منفی	523	شرایط محلی	541	شرایط محلی	522
8	کمبود اعتبار	535	زمان تهیه	512	کمبود درآمد	533	زمان تهیه	517
9	عدم توجه به منطقه شهری	535	نارسایی	512	درآمد پایدار	532	نارسایی	512
10	عدم وجود درآمد پایدار	535	تاکید بر تهیه	501	منطقه شهری	531	تاکید بر تهیه	500
11	تاکید بر تهیه	523	مالکیت اراضی	489	تاکید بر تهیه	529	منطقه شهری	493
12	تصمیم گیری نادرست	501	منطقه شهری	489	تصمیم گیری نادرست	504	مالکیت اراضی	491
13	کارایی	501	درآمد پایدار	478	کارایی	501	درآمد پایدار	478
14	نارضایتی	455	دخالت مسئولین	466	نارضایتی	454	تاثیر مهاجرت	475
15	مالکیت اراضی	444	ارتباط با مشاور	466	مالکیت اراضی	447	ارتباط ب مشاور	470
16	برآورد نیازهای واقعی جمعیت	432	تاثیر مهاجرت	466	نارسایی	442	دخالت مسئوولین	468
17	دستگاههای دولتی	432	یکسانی طرح	455	دستگاه دولتی	434	یکسان طرح ها	454
18	تراز منفی مالی	421	مدیریت یکپارچه	444	تراز مالی منفی	416	مدیریت یکپارچه	444
19	تاثیرمهاجرت	375	دستگاههای دولتی	375	مدیریت یکپارچه	380	دستگاه دولتی	381
20	مدیریت یکپارچه	375	کمک دولتی	318	تاثیر مهاجرت	380	کمک دولتی	323

منبع:(یافته های پژوهش، 1400)

همانطور که در جدول(5-5) مشاهده می­شود ده عاملی که در ستون اثرگذاری مستقیم بیشترین نقش را داشته اند، عبارتند از (یکسانی محتوای طرح، زمان تهیه طرح، دخالت مسئولین، عدم ارتباط با مشاور، راهکار های غیرمعقول، عدم توجه به شرایط محلی، نبود کمک دولتی، کمکبود اعتبار و عدم وجود درآمد پایدار) ودر اثرگذاری غیرمستقیم نیز عوامل(نارضایتی، تصمیم­گیری نادرست، عدم وجود کارایی، تراز مالی منفی، کمبود درآمد، زمان تهیه طرح بیشترین سهم را داشته­اند.

همچنین، برحسب ماتریس اثرگذاری و وابستگی بالقوّة مستقیم و غیرمستقیم در (شکل5-17) ،می توان گفت که شاخص یکسانی محتوای طرح، در رتبة اوّل تأّثیرگذاری مستقیم و همچنین در رتبه اول تاثیرگذاری غیرمستقیم قرار گرفته است. در قسمت راست شکل(5-18)،متغیر یکسانی محتوای طرح در ردة اوّل بیشترین میزان وابستگی غیرمستقیم و دخالت مسئولین در رتبه دوم قرار دارد. در حالی که در میزان اّثرگذاری بالقوّه، یکسانی محتوای طرح  در رتبه اول و زمان تهیه طرح دررتبة دوم قرار دارد. در این راستا، با توجّه به 20 متغیر کلّی بررسی شده، 20 نیروی پیشران کلیدی نیز به ترتیب از بیشترین به کمترین اهمیت به صورت ذیل قابل ارائه است.

 

شکل(6): طبقه­بندی متغیرها بر حسب تاثیرگذاری و تاثیرپذیری مستقیم و غیرمستقیم

بحث

جهان معاصر عرصه تحولات شگرف و پویایی شتابنده است. تغییرات چنان غافل­گیرکننده و برق آسا از راه می­رسند که کوچک­ترین کم توجهی به آن می­تواند به بهای گزاف غافلگیری راهبردی در همه عرصه­های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تمام شود. در این محیط سرشار از تغییر و بی­ثباتی، و آکنده از عدم قطعیت­ها، تنها رویکرد و سیاستی که احتمال کسب موفقیت بیشتری دارد، تلاش برای معماری آینده است(امانپور و همکاران، 1398،امیری فهلیانی، 1397). از این رو، این مطالعه با هدف ارزیابی آگاهی و نگرش کارشناسان حوزه شهری نسبت به تحقق پذیری اهداف طرح جامع شهر نورآباد ممسنی با استفاده از روش تحلیل ساختاری به تصویر کشیده است. در چارچوب مطالعات آینده­نگرانه و با بهره­گیری از رویکرد سناریونگاری، می­توان ضمن سنجش وضعیت کلی حاکم بر طرح جامع شهری، الگوی پایداری یا ناپایداری آن را نیز از چگونگی توزیع فضایی متغیرها در سطح نمودارها و شکل­های خروجی از نرم­افزار میک­مک دریافت. همچنین، درصد تقریباً بالای ضریب پرشدگی (83%) درمتغیرهای تحقیق، میزان روایی و پایایی ابزارهای پژوهش را در سطح تقریبا بالایی مورد تایید قرار می­دهد. به این منظور، پژوهش حاضر ضمن سنجش اثرات مستقیم­متغیرها، ابعاد اثرگذاری ـ وابستگی غیرمستقیم و بالقوه متغیرها را نیز در چیدمان فضایی متغیرها و تدوین نیروهای پیشران کلیدی و سناریوهای نهایی لحاظ نموده است.

 

شکل(7): نمودار وضعیت پایداری/ ناپایداری سیستم

همچنین تجزیه وتحلیل اطلاعات بدست­آمده تایید کننده این نکته بود که وضعیت متغیرهای حاکم بر تحقق پذیری طرح جامع شهر نورآباد ناپایدار است(شکل 7).

شناسايي سناريوهاي مطلوب با روش CIB 

پس از تكميل ساختار تحليل اثرات متقاطع و شناسايي پيشران هاي شگفت انگيز، براي پرهيز از تناقضات و تضادها بايد فرض­هاي سناريو از نقش دوگانه هركدام از توصيف­گرها براي اثرگذاري روي منبع و هدف، پيكربندي خوبي ارايه دهند. در تهيه پرسشنامه پيشران­هاي كليدي، به اين نكته بايد توجه كرد كه سازگاري دروني ماتريس ايجاد شده يك سناريو، نيازمند انتخاب متغيرهاي توصيف­گر به روشي است كه تضمين مي­كند، كه هيچ متغير ديگري از يك توصيف­گر يكسان، از جانب آثار تركيبي ديگر توصيف­گرها، به اين متغير توصيف­گر قوياً ترجيح داده نمي­شود. براي تدوين و طراحي سناريوهاي محتمل از ميان 10 پیشران كليدي كه از طريق­الگورتيم متقاطع شناسايي شده بودند، در نهايت توصيف كننده­هاي كليدي با قواعد كدگذاري شده در روش،CIB ماتريس­بندي و دوباره در اختيار متخصصان و خبرگان قرار گرفت. با توجه به آینده­نگري عامل­هاي كليدي يك ماتريس 20*20 با اين مفهوم اگر در وضعیت تهیه تا اجرای طرح هر يك از وضعيت­هاي سه­گانه تغييري رخ دهد، چه تأثيري بر روند تحقق­پذیری طرح خواهد گذاشت، نگارش شد. بدين صورت كه بر اساس قضاوت­های پيش­رو، ارتباطات و تعاملات مؤلفه­ها و فرايندهاي ساختار يافته، سناريوهايي درباره آينده شكل مي­گيرد.

جدول(8): وضعیت هر یک از عوامل به تفکیک هر سناریو

سناریو عامل		Senario No. 1	Senario No. 2	Senario No. 3	Senario No. 4	Senario No. 5
عامل 1	یکسانی محتوای طرح	A1	A3	A3	A3	A3
عامل 2	فاصله تصویب طرح	B1	B3	B3	B3	B3
عامل 3	دخالت مسئولین	C1	C3	C3	C3	C3
عامل 4	ارتباط با مشاور	D1	D3	D3	D3	D3
عامل 5	راهکار غیرمعقول	E1	E3	E3	E3	E3
عامل 6	مشارکت مردمی	F1	F3	F3	F3	F3
عامل 7	کمک دولتی	G1	G2	G2	G2	G2
عامل 8	کمبود اعتبارات	H1	H2	H2	H2	H2
عامل 9	عدم توجه به حوزه شهری	I1	I2	I3	I2	I3
عامل 10	درآمد پایدار	J1	J2	J2	J3	J3

ماخذ: (محاسبات نگارندگان: 1399)

در وضعیت های سناریوهای بدست آمده، وضعیت نامطلوب بر نقش مطلوب برتری دارد. در کل از 100 درصد حالت بررسی شده، حدود 20 درصد از وضعیت ها دارای حالت خوش بینانه، 22 درصد حالت وضعیت ایستا و 58 درصد حالت دارای وضعیت بدبینانه می باشند. خوش بینانه­ترین سناریوی بدست آمده سناریوی شماره یک می باشد و بهبود وضعیت تحقق پذیری طرح جامع شهری باید مبتنی بر این سناریو باشد. بدترین سناریو ممکن سناریو شماره 5 می باشد که بیشتر بر وضعیت بدبینانه نسبت به آینده حرکت می کند(جدول 8).

بحث ونتیجه گیری

یکی از مهمترین مشکلاتی که در طرح­های توسعه شهری ایران وجود دارد بحث مربوط به آینده­پژوهی و ترسیم آینده می­باشد. در این تحقیق به دنبال بررسی چالش­های موجود در زمینه­ی­آینده­پژوهی طرح­های توسعه شهری ایران(با مطالعه موردی طرح جامع شهر نورآباد ممسنی) بودیم. امروزه آینده­نگاری به طور گسترده­ای به کار گرفته می­شود و طیف وسیعی از رویکردهایی است که باعث بهبود فرایند تصمیم­گیری می­شود، رویکردهایی که تفکر درباره آیندهی بلندمدت را به همراه دارد. در طرح­های توسعه شهری ایران پیش­بینی­های اقتصادی، جمعیتی، الگوی توسعه شهری، امکانات مالی شهرداری و کاربری­های شهری انجام می­شود، که در واقع ترسیم­کننده آینده هستند. با توجه به نتایج تحقیق از مهم­ترین چالش­های پیشرو در آینده­پژوهی این طرح­ها می­توان به این موارد اشاره داشت: عدم توجه به ارتباطات اجزا و عناصر مختلف سیستم شهر و همچنین عدم توجه به سیستم­های کلان شامل سیستم اقتصاد ملی، سیستم سیاست ملی و غیره، در پیش­بینی­ها، استفاده از روش­های کمی با قطعیت بالا، توجه بیش­ ازحد به پیش­بینی جمعیت و کاربری اراضی و عدم توجه به سایر بخش­ها و نیز عدم توجه به نقش مر­دم و تصمیم­گیری­های آ­­ن­ها در آینده­پژوهی .در این راستا سعی بر این بود که با استفاده از شاخص­های انتخاب شده از سطوح برنامه­ریزی طرح­های توسعه شهری تا سطح اجرایی طرح جامع در شهر نورآباد و با بهره­گیری از الگوی مطالعات آیندهپژوهی SCENARIO WIZARD ،الگویی مطلوب در تحقق پذیری این طرح در شهر نورآباد ارائه شود. بنابراین متغیرهای کلیدی از طریق روش دلفی شناسایی شده و در مرحله سناریونگاری با استفاده از همین روش، حالت­های مختلف متصور، برای متغیرهای کلیدی تعیین شده و تأثیرات آن­ها به وسیله نخبگان دانشگاهی و مدیران اجرایی شهر نورآباد بر پایه مقایسات زوجی در این نرم­افزار مورد ارزیابی قرارگرفت. سپس تمامی سناریوهای به دست­آمده در جلساتی به بحث گذاشته شده و درنهایت سناریوها مورد بازبینی قرار گرفتند.

پژوهش حاضر ضمن سنجش اثرات مستقیم متغیرها، ابعاد اثرگذاری ـ وابستگی غیرمستقیم و بالقوه متغیرها را نیز در چیدمان فضایی متغیرها و تدوین نیروهای پیشران کلیدی و سناریوهای نهایی لحاظ نموده است. پژوهش حاضر با فرض وجود یا عدم وجود هر کدام از متغیرها و شرایط حضور آنان در سیستم طرح جامع شهری، این امکان را فراهم نموده است تا ضمن ارائه یافته­هایی واقع بینانه­تر از وضعیت طرح جامع، سناریوهایی مبتنی بر واقعیتی منطقی­تر نیز ارائه دهد. از دیگر سو، مشورت با نخبگان دانشگاهی و کارشناسان مسائل شهری، در مراحل مختلف پژوهش، از انتخاب متغیر تا امتیاز­دهی، ارزیابی و نتایج نهایی حاصل از تحلیل وضعیت­های ممکن در شرایط عدم قطعیت و قطعیت پیرامون توصیف­گرهای تحقیق، درصد غیرصحیح بودن نتایج را به شدت کاهش داد، تمام سنایوهای بدست­آمده، در جلساتی به بحث گذاشته و ایرادهای وارده در چارچوب سناریوها و متغیرها، مورد بازبینی قرار گرفت. بر اساس یافته­های تحقیق، متغیر یکسانی محتوای طرح­های جامع و تفصیلی برای شهرهای مختلف با امتیاز 53، دارای بیشترین ضریب تاثیرگذاری بر دیگر متغیرها بوده است؛ ارائه راهکارهای غیر منظقی و غیر قابل اجرا، فاصله زیاد بین زمان تهیه طرح­های شهری و تصویب آنها، دخالت و اعمال سلیقه­های مسئولان و متولیان شهری، نبود ارتباط بین مهندسان مشاور و مدیریت شهری با امتیاز 49، تقليل كمك­هاي دولتي به شهرداري­ها و تأكيد بر خودكفايي شهرداري­ها و عدم توجه به شرایط محلی و در نظر نگرفتن مشارکت مردمی با امتیاز 48، عدم وجود درآمد پایدار در شهرداری نورآباد ممسنی و کمبود اعتبارات شهرداری نورآبا  با امتیاز 47، دارای بیشترین ضریب تاثیرگذاری و در رتبه­های بعدی میزان تاثیرگذاری قرار گرفته­اند. همچنین نارضایتی شهروندان از عملکرد شهرداری، تصمیم­گیری نادرست مدیران شهری، عدم برخورداری از کارایی و اثربخشی، نارسايي طرح­ها در برآورد جمعيت و نيازهاي واقعي جمعيت به ترتیب با امتیازهای(56)، (54)، (54)، (46)، دارای بیشترین تاثیرپذیری از دیگر متغیرها بوده­اند. در وضعیت های سناریوهای بدست آمده، وضعیت نامطلوب بر نقش مطلوب برتری دارد. در کل از 100 درصد حالت بررسی شده، حدود 20 درصد از وضعیت ها دارای حالت خوش بینانه، 22 درصد حالت وضعیت ایستا و 58 درصد حالت دارای وضعیت بدبینانه می باشند. خوش بینانه­ترین سناریوی بدست آمده سناریوی شماره یک می باشد و بهبود وضعیت تحقق پذیری طرح جامع شهری باید مبتنی بر این سناریو باشد.در سناریوی اول، حال همة ما به ظاهر خوب است، شهرداری حال و روز همین روزها را دارد؛ البته با گرفتاری­هایی صدچندان. به جای نگاه بلندمدت به مسائل شهری، نگاه حل بحران مستولی است و تصمیمات شهرداری در راستای حل چالشی­ترین مسائل جاری است. نبود ه درآمد پایدار در شهرداری و عدم برنامه­ریزی برای دستیابی به این نوع درآمد، عدم نظارت بر ساخت و سازها به واسطه ضعف درآمدی شهرداری و رشد و توسعه نامتوازن شهری همراه با مهاجرت­های عمده جوامع روستای شهرستان به شهر نورآباد ممسنی عمدتاً با غفلت مدیریت شهری باعث ایجاد مشکلات کالبدی، ترافیکی و اقتصادی برای شهر شده است و عملا امکان اجرای اصولی طرح­های توسعه شهری را با مشکل مواجه کرده است. مقایسه بین پژوهش­های گذشته و پژوهش حاضر نشان می­دهد که، از بین پژوهش­های صورت گرفته درباره موضوع طرح های توسعه شهری، نتایج مطالعات صرافی و همکارانش (1394)نیز نشان می­دهد که با وجود تحولات گسترده سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و تکنولوژیکی در کشور و به تبع آن افزایش سطح آگاهی و دانش عمومی، وضعیت برنامه ریزی شهری در ایران تغییر چندانی نکرده است و طرح­های شهری همچنان بر همان سبک و سیاق گذشته تهیه می­شوند. نگاهی گذرا به بازخورد طرح­های شهری اجرا شده در کشور می­تواند تردیدهای جدیدی را نسبت به روش کنونی و سنتی برنامه ریزی ایجاد کند و نتایج این پژوهش هم راستا با پژوهش حاضر می باشد. همچین با نتایج پژوهش پوراحمد و حاتمی نژاد(1385)، که تحت عنوان «آسیب شناسی طرح­های توسعه شهری در کشور»به انجام رسیده است و به این نتیجه رسیده اند، که با وجود چهار دهه از تهیه و اجرای اين طرح­ها در عمل موفقیت چندانی حاصل نشده است هم راستا می باشد. این پژوهش همچنین هم راستا یا پژوهش عزیزی و آراسته (1390)، که در تحقیقی به ارزیابی تحقق­پذیری پیش­بینی­های کاربری اراضی و پیشنهادهای جهات توسعه در طرح جامع شهر لار پرداخته­اند می­باشد، نتایج این پژوهش همچنین با مطالعات تقوایی و موسوی(1386) و ثقفی اصل(2016) هم راستا می باشد. هدف اين مقاله ارزيابي تحقق­پذيري پيشنهادهاي اصلي و تأثيرگذار در طرح جامع شـهر لار است. روش تحقيق به كار رفته در اين پژوهش، بر پايه روش ارزيابي كمي است. يافته­هاي اين تحقيـق نشـان مي­دهد كه اغلب پيش­بيني­هاي سطوح و سرانه كاربري­ها در اين طرح، با توجه به پيش­بينـي افـق جمعيتـي شـهر، نادرست بوده است. با توجه به اینکه یکی از مهم ترین عوامل کلیدی موثر بر عدم تحقق پذیری اهداف طرح جامع تجدیدنظر شهر نورآباد ضعف اعتبارات و نبود درآمد پایدار در این شهر می باشد در نتیجه تمرکز پیشنهادهای پيوهش حاضر بر ایجاد درآمد پایدار در این شهرداری برای رفع معضلات این شهر و همچنین رسیدن به اهداف طرح­های توسعه شهری و طرح جامع این شهر می­باشد.درنهایت هریک از این سناریوها باورپذیرند و هر کدام هم پتانسیل تحقق دارند؛ اما اینکه کدامیک روی دهد، به برنامه­ریزی­های امروز ما بستگی دارد. سناریوها هیچ تجویزی برای خود آینده ندارند، بلکه فیلمی کوتاه از امکان­هایی هستند که ممکن است رخ دهند؛ اما اینکه درنهایت در کدام منزلگاه فرود آییم، به انتخاب مسیر امروزمان بستگی دارد. تحقیقات نسبتا جامعی در حیطه تحقق پذیری طرح های توسعه شهری توسط پژوهشگران صورت گرفته است اما نوآوری تحقیق حاضر در سناریوسازی و آینده­ نگاری در مورد وضعیت اجرای طرح جامع شهر نورآباد با توجه به شواهد موچود و استفاده از رویکرد آینده­پژوهی در سنجش میزان تحقق پذیری و شناسایی سناریوهای محتمل در آینده طرح های توسعه شهری(طرح جامع شهر نورآباد) و همچنین ارزیابی و تحلیل طرح جامع شهر نورآباد و تحلیل ساختاری این طرح در آینده پیش رو می باشد.

در  نهایت راهبردهای زیر را می­توان برای بهبود وضعیت تحقق پذیری طرح جامع این شهر در نظر گرفت:

1-       زمینه سازی برای توسعه گردشگری شهری و کمک به ایجاد درآمد پایدار در این شهر

2-       تلاش برای ایجاد درآمد پایدار و کاهش وابستگی شهرداری به درآمدهای ناپایدار همچون تخلفات ساختمانی

3-       تلاش برای هماهنگي بين دستگاه­ها و نهادها و ذي­نفوذان مؤثر بر حيات شهر  بخصوص در هنگام تهیه، تصویب و اجرایی شدن طرح جامع   

4-        مشـاركت هـر چـه بيشـتر شـهروندان در برنامه­هاي مختلف شهر نورآباد

5-       طولانی شدن روند تصویب طرح جامع شهر نورآباد خود عاملی بر عدم تحقق پذیری اهداف این طرح می باشد با توجه به اینکه این طرح بایستی در سال 1398 اجرایی شده باشد اما متاسفانه بعد از دو سال هنوز تصویب و به مرحله اجرا نرسیده است، پس مدیریت شهری بایستی تلاش خود را در جهت اجرایی شدن این طرح به انجام برساند.

6-       نظارت مدون در اجرایی شدن ضوابط و پیشنهای طرح جامع شهر نورآباد

7-       فراهم آوردن زمینه مشارکت بخش خصوصی برای ایجاد درآمد پایدار 

منابع

1-       اصغری شهریور، سولماز، طاهرنیا، رضوان و سیفی، بهاره،(1393)، جایگاه آینده­نگاری در فرآیند تهیه طرح­های توسعه شهری در ایران، اولین کنگره بین­المللی افق­های جدید در معماری و شهرسازی

2-       امانپور، سعید، ملکی، سعید،صفایی­پور، مسعود، امیری­فهلیانی، محمدرضا،(1398)، تدوين سناريوها و ارائه راهبردهاي مؤثر در تاب­آوري اجتماعي آينده (مطالعة موردي: كلانشهر اهواز(،دوفصلنامة علمي جغرافياي اجتماعي شهري، دورة 6 ،شمارة 2 ،پياپي 15

3-       امیری فهلیانی، محمدرضا،(1397)، کاربست رویکرد آینده­پژوهی در ارزیابی و تحلیل فضایی ابعاد و مولفه­های تاب آوری اجتماعی و نهادی در مناطق کلان شهری(مطالعه موردی: شهر اهواز)، مقاله دوره دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز

4-       پوراحمد، احمد، حاتمی نژاد، حسین، حسینی، سیدهادی(1385)،آسیب شناسی طرح­های توسعه شهری در کشور، پژوهش­های جغرافیای انسانی،دوره 38 ،شماره 57 ،تهران، صص 167- 180

5-       ثقفی­اصل، آرش، زبردست، اسفندیار و ماجدی، حمید،(1395)، ارزیابی میزان تحقق­پذیری پروژه­های طراحی شهری در ایران * نمونه موردی: پروژههای اجراشده در تهران، فصلنامه معماری و شهرسازی آرمان شهر، شماره 17

6-       داداش­پور، هاشم،(1394)، ارزیابی میزان تحقق پذیری طرح های توسعه و عمران ناحیه ای در ایران(مورد مطالعه: طرح توسعه و عمران ناحیه ای ساوه)، فصلنامه آمایش محیط، شماره 41

7-       زنگی آبادی، علی، عبدالهی، مهدی، سالک­قهقرخی، رقیه و قاسم زاده، بهنام،(1393)، ارزیابی عوامل اثرگذار بر عدم تحقق پذیری طرح های جامع شهری در ایران و چالش های های مربوط به آن(مطالعه موردی؛ محور تاریخی ـ فرهنگی منطقه 6 شهر تبریز، مجله پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال پنجم، شماره هجدهم

8-       حاتمی­نژاد حسین، فرجی ملايی، امین(1390)، امکان سنجی اجرای طرح­های استراتژی توسعه شهری در ايران، مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقهای، سال دوم شماره هشتم، بهار؛ اصفهان، صص 55-89

9-       حيدری، عباد ا...، مترجم(1387)، آینده­پژوهي و مدیریت آینده در سي دقيقه. نوشته پرو ميچيچ. انتشارات وزارت دفاع و پشتيباني نيروهای مسلح، حوزه توسعه کاربرد فناوری های پيشرفته، مرکز آینده پژوهي و اطالع رساني. تهران

10-       سیف الدینی، فرانک،(1383)، ارزشیابی طرح ها و برنامه ها، تهران؛ نشر آییژ

11-       شریفی، عبدالنبی (1385)، عدالت اجتماعی و شهر:تحلیلی بر نابرابری‌های منطقه‌ای در شهر اهواز، پایان‌نامه دوره دکتری جغرافیا گرایش برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تهران

12-       صفایی­پور، مسعود و علیزاده، هادی،(1395)، تحلیل فازی شاخص های موثر در ارزیابی توان توسعه شهری نمونه موردی: حوضه آبریز غفار، نشریه علمی ـ پژوهشی جغرافیا و برنامه­ریزی، سال بیستم، شماره 56

13-       عزیزی، محمدمهدی و آراسته، مجتبی،(1390)، ارزیابی تحقق پذیری پیش بینی های کاربری اراضی و پیشنهادهای جهات توسعه در طرح جامع شهر لار، مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه ای، سال سوم، شماره 11

14-       قربانی، رسول و همکاران( 1393)، نگرشی بر الگوهای نوین آمایش شهری، انتشارات فروزش، تبریز

15-       قدمی، مصطفی و حسینی سیاه­گلی،(1395)، ارزیابی عوامل موثر بر پیاده سازی برنامه­ریزی استراتژیک در ایران، فصلنامه تحقیقات حغرافیایی، سال سی و یکم، شماره 120

16-       قدرتی، م،(1381)، ارزیابی طرح جامع شهر شیروان با تاکید بر ابعاد فضایی ـ کالبدی آن، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تربیت معلم

17-       مزینی، منوچهر،(1387)، برنامه­ریزی تکثرگرا، برنامه­ریزی وکالتی، شهرداری ها، مجله شهرداری، شماره 1 و 2

18-       مهديزاده، جواد و همكاران (1382)، برنامه­ریزی راهبردی توسعه شهری، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی ایران، چاپ اول

19-       وحیدی برجی، گلدیس، نوریان، فرشاد و عزیزی، محمدمهدی،(1396)، شناسایی علل عدم تحقق کاربریهای پیشنهادی در طر حهای توسعه شهری ایران با استفاده از نظریه زمینه­ای، نشریه هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، دوره 22، شماره 1

20-       Godet, A. J., Meunier, M. F., Roubelat, F., (2003). Structural analysis with the MICMAC method & actors strategy with MACTOR method, Futures Research Methodology, No, 2.

21-       Gordon, A., (2009), «Future Savvy,» American Management Association Press, New York.

22-       Ejdys, J., Nazarko, J., Nazarko, L., Halicka, K., (2015), Foresight application for transport sector, in: Clean Mobility and Intelligent Systems, M. Fiorini, J-C. Lin (Eds), The Institution of Engineering and Technology, first edition, London, Pp 377-402.

23-       Hejazi, A. (2011), Developing Frameworks for New Theories in Futures Studies. WFS' annual conference proceeding: World Future Volume" through pages 81 to 99.

24-       Ratciffe، J. & krawczyk E. (2011). Imagineering city futures: the use of prospective through scenarios in urban olanning، futures, 6(1), 12-14.

25-       Schon, D.A., 1983, The reflective practitioner: How professionals think in action. New York: Basic Books.

 

Application of Future Research Approach in the Feasibility of Objectives of Urban Development Plans (Case Study: Noorabad Mamasani Master Plan)

Comprehensive urban plans, as pivital management tool on a city-wide scale, have faced problems in the previous decades, which have made it difficult to achieve their goals. One critical method in recognizing the success rate of urban development projects is to evaluate them in line with the principles of sustainable development. Addressing this issue is considered as an tool in measuring the success and feasibility of the proposals of the comprehensive plan and helps the planners to better understand the problems when preparing and compiling comprehensive plans. We aim to evaluate the feasibility of the main and effective proposals in the comprehensive plan of Noorabad Mamasani city using the application of futurology approach. The study is practical and has been conducted in terms of exploratory method at the exploratory level and based on the future research approach. Driving forces have been prioritized according to the experts' opinion, using future research software (Micmac) based on the degree of importance and uncertainty. Wizard scenario software was used to write possible scenarios. Ten factors were identified in the column of direct influence, which played the greatest role in the realization of the master plan of Noorabad city. In the case of the obtained scenarios, the unfavorable situation prevails over the favorable role. Out of 100%, about 20% of the cases were optimistic, 22% static and 58% pessimistic. The best scenario is scenario no.1.

Keywords: urban development plans, comprehensive plan, future research, scenario planning, Noorabad city

 

---

[1]  - Harris

[2]  - Mata Brown

---