بررسی روش های مقابله با خشکسالی در بین کشاورزان: مورد مطالعه شهرستان شیروان استان خراسان شمالی

محورهای موضوعی : برنامه ریزی روستایی

احمد عابدی سروستانی ¹ ( گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده مدیریت کشاورزی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ایران )
خلیل قربانی ² ( گروه مهندسی آب، دانشکده آب و خاک، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ایران )
گوهر خکسار مقدم ³ ( گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده مدیریت کشاورزی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ایران )

تاریخ دریافت : 1396/06/06 تاریخ پذیرش : 1397/05/23 تاریخ انتشار : 1398/05/15

کلید واژه: خشکسالی, کشاورزی, خراسان, راهکار مقابله,

چکیده مقاله :

کشور ایران در منطقه خشک دنیا واقع شده است. معمولاً بخش کشاورزی بیشترین تأثیر را از خشکسالی می پذیرد. کشاورزان از راهکارهای مختلفی برای مقابله با پدیده خشکسالی استفاده می نمایند. پژوهش حاضر با هدف شناسایی این راهکارها و ارتباط آن با ویژگی های فردی، اجتماعی و اقتصادی کشاورزان انجام پذیرفت. جمعیت مورد مطالعه شامل کشاورزان شهرستان شیروان در استان خراسان شمالی بودند که به روش تحقیق پیمایشی تعداد 350 نفر از آنان مورد بررسی قرار گرفتند. اطلاعات مورد نیاز با استفاده از یک پرسشنامه محقق ساخته جمع آوری گردید که روایی محتوایی آن از سوی متخصصان مورد تائید قرار گرفت. نتایج نشان داد اولویت اول راهکارهای مقابله با خشکسالی مربوط به راهکارهای اصلاح زمین و اولویت آخر مربوط به راهکارهای ذخیره ای می باشد. همچنین، استفاده از لوله برای انتقال آب کشاورزی و همکاری در ایجاد و توسعه شبکه های آبیاری و آبرسانی محلی و ذخیره باران با ایجاد سطوح آبگیر باران جزو سه توصیه مهم کشاورزان برای مقابله با خشکسالی بوده است. نتایج نشان داد سن و سابقه کار کشاورزان با میزان استفاده آنان از راهکارهای مقابله با خشکسالی ارتباط معنی داری ندارد. اما سطح تحصیلات و ملاقات کشاورزان با مروج با میزان استفاده آنان از راهکارهای مقابله با خشکسالی دارای ارتباط مستقیم و معنی دار می باشد.

چکیده انگلیسی:

Iran is located in arid area. Usually, agricultural sector can be most affected by drought. Farmers have used different strategies to deal with the phenomenon of drought. This study was conducted to identify these strategies and its relationship with the socio-economic characteristics of the farmers. The study population consisted of farmers in Shirvan County of North Khorasan Province that 350 of them were examined using survey research method. The required information was collected using a researcher-made questionnaire which its content validity was confirmed by experts. The results showed that the first priority coping strategy to drought was related to the “land reform measures” and the last priority was related to “storage solutions”. Also, “using pipe to transferring agricultural water”, “cooperation to create and develop a network of local irrigation and water supply" and "rain water harvesting using surface catchments" were the important three recommendations of farmers to combat drought in future. The results showed that age and farming experience were not significantly correlated to use of drought coping strategies. But the education level of farmers, amount of farmer-extension agent contact had positive and significant correlations with the number of used coping strategies with drought.

منابع و مأخذ:

1. ابراهیمی، ا. و حسینی، م. (1386). بررسی اثرات زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی خشکسالی و راه­حل­های مقابله با آن در بین جامعه عشایری ایران. در: مجموعه مقالات اولین کنفرانس ملی بحران آب (جلد اول) (صفحات 24-39). اول تا سوم خرداد، دانش زابل.

2. افروزه، ف.، چابکرو، غ. و اکبری، م. (1388). اثرات منفی خشکسالی و راهکارهای مقابله با آن (مطالعه موردی: سیستان). ارائه شده در: همایش ملی مدیریت بحران آب، اسفندماه، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت.

3. افشاری، م. (1388). راه­های مقابله با پدیده خشکسالی. در: مجموعه مقالات دومین کنگره خشکسالی منطقه­ای و بحران آب (صفحات 215-229). 23 و 24 خرداد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت.

4. بهجتی، م.، مرتضوی، ا. و پاریاب، ج. (1388). اثرات خشکسالی خشکسالی بر کشاورزی و راهکارهای مقابله با آن. در: مجموعه مقالات دومین همایش ملی اثرات خشکسالی و راه­های حل مدیریتی آن (ص 122-126). 19 و 20 اردیبهشت، اصفهان.

5. بیک­محمدی، ح.، الله­نوری، س.،ه. و بذرافشان، ج. (1384). اثرات خشکسالی­های 83-1377 بر اقتصاد روستایی سیستان و راهکارهای مقابله با آن. جغرافیا و توسعه، دروه 3، شماره 5، ص 53-72.

6. بی­نام. (1389). مقابله با خشکسالی راهکار می­طلبد. ماهنامه تکتا، سال 9، شماره 75، ص 26.

7. تقوایی، ع.، ا. و همکاران. (1387). پایش، پیش­بینی و مدیریت ریسک خشکسالی کشاورزی استان خراسان رضوی. پیش­نویس طرح جامع پیشنهادی، نشریه شماره 3، ستاد هماهنگی طرح­های پژوهشی با خشکی.

8. چیذری، م. (1387). استفاده بهینه از منابع آبی خسارت ناشی از خشکسالی را کاهش می­دهد. قابل دسترس در: http://www.aiiri.gov.ir

9. حسینی، س. غ.، شریف­زاده، ا.، غلامرضایی، س.، و اکبری، م. (1390). تبیین مولفه­های مدیریت بحران خشکسالی در مناطق روستایی و عشایری جنوب شرق کشور. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، سال 42، شماره 2، ص 185-197.

10. خبازراده، ن. (1389). تحلیل نظام ترویج مدیریت خشکسالی در کشاورزی استان خوزستان. پایان­نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما: دکتر محمد چیذری، گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس.

11. دانشور، م.، و زیبایی، م. (1391). اثرات سیستم­های آبیاری بارانی در مقابله با خشکسالی در استان فارس. مجله اقتصاد کشاورزی، سال6، شماره4، ص 125-109.

12. دریجانی، ع.، شاه­حسین دستجردی، س. و شاهنوشی، ن. (1389). تعیین اولویت­های مدیریت ریسک خشکسالی در بخش کشاورزی شهرستان گنبد کاووس با استفاده از تکنیک تحلیل سلسله مراتبی. اقتصاد کشاورزی، جلد 5، شماره 1، ص 37-59.

13. دفتر برنامه و بودجه. (1389). سند توسعه شهرستان شیروان. بجنورد: استانداری استان خراسان شمالی، معاونت برنامه­ریزی.

14. رضایی، ر. (1390). شناسایی و واکاوی راهکارهای مقابله با خشکسالی در مناطق روستایی استان زنجان از دیدگاه کارشناسان جهاد کشاورزی. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، سال 43، شماره 1، ص 125-134.

15. سعدی، ح، ا. (1387). ضرورت آموزش کشاورزان برای مقابله با خشکسالی. قابل دسترس در: http://www.aiiri.gov.ir

16. شامحمدی­حیدری، ز.، سلطانی، ج. (1380). بررسی راهکارهای مقابله با خشکسالی و کم­آبی در منطقه سیستان. نشریه آب و فاضلاب، سال1، شماره 38، صفحه 54- 64.

17. غلامی، م.، علی­بیگی، ا.ح. (1393). شناسایی روش­های بومی مدیریت خشکسالی. مطالعه موردی: شهرستان سرپل ذهاب. پژوهش­های روستایی، سال 5، شماره 3، صفحه 638-611.

18. کابلی، ن.، پزشکی­راد، غ.، و شعبانعلی فمی، ح. (1391). تحلیل عاملی نگرش کارشناسان نسبت به راهکارهای مقابله با خشکسالی (استان البرز). پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی، سال 5، شماره 2، ص 33-44.

19. کشاورز، م.، و کرمی، ع. ا. (1386). سازه­های اثرگذار بر مدیریت خشکسالی کشاورزان و پیامدهای آن: کاربرد مدل معادلات ساختاری. علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، سال 12، شماره 43، ص 267-283.

20. یزدانی، س.، و حق­شنو، م. (1386). مدیریت خشکسالی و ارائه راه کارهایی برای مقابله با خشکسالی. ارائه شده در: ششمین کنفرانس اقتصاد کشاورزی ایران. انجمن اقتصاد کشاورزی ایران، دانشگاه فردوسی مشهد.

21. Hosseini, S.M., Sharifzadeh, A. and Akbari, M. (2009). Causes, effects and management mechanisms of drought crisis in rural and nomadic communities in Southeastern Iran as perceived by agricultural/rural managers and specialist. Journal of human Ecology, 27(3): 189-200.

22. Iglesias A., Garrote L., Cancelliere A., Cubillo F. and Wilhite D.A. (2009). Coping with Drought Risk in Agriculture and Water Supply System. Springer Science+Business Media BV.

23. Keenan, S.P. and Krannig, R.S. (1997). the social context of perceived drought vulnerability. Rural Sociology, 62 (1): 69–88.

24. Urkiaga, A., Fuentes, L., Bis, B., Chiru, E., and Balasz, B. (2008). Developpent ofanalysis tools for social, economic and ecological effets water reuse. Desalination, 218 (1-3): 81-91.