ارزیابی ابعاد تاب آوری شهری در برابر مخاطره سیلاب (مطالعه موردی: شهر فلاورجان)
محورهای موضوعی : اقلیم شناسیمحمد اسماعیلی 1 * , پژمان اسماعیلی 2
1 - گروه جغرافيا و مخاطرات محيطي، واحد لنجان، دانشگاه آزاد اسلامي، لنجان، ايران.
2 - گروه جغرافيا و مخاطرات محيطي، واحد لنجان، دانشگاه آزاد اسلامي، لنجان، ايران.
کلید واژه: تاب آوری, سیلاب, فلاورجان, مخاطره.,
چکیده مقاله :
مخاطره سیلاب همواره زندگی انسانها را تهدید می‌کند و یکی از ویرانگرترین مخاطرات طبیعی می‌باشد. هر چند مديريت صحيح آن مي‌تواند منبع بزرگي جهت تأمين نيازهاي آبي يک منطقه باشد. سنجش تابآوری شهرها در برابر این مخاطره به برنامه‌ریزان شهری برای مقابله با این مخاطره کمک شایانی می‌کند. هدف این پژوهش بررسی ابعاد تاب آوری شهر فلاورجان در برابر مخاطره سیلاب می‌باشد. در این راستا پرسشنامه‌ای طراحی و توسط 59 نفر از کارشناسان تکمیل شد. سپس از آزمون t تک نمونه‌ای استفاده گردید. در نهایت به منظور مقایسه بین معیارهای مورد بررسی از آزمون ریپیت میجر استفاده شد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان‌دهنده آن است که در بعد اجتماعی با توجه به شرایط متوسط، اهمیت بعد اجتماعی در تابآوری شهر فلاورجان در برابر سیلابهای شهری در حد قابل قبول و با توجه به شرایط مطلوب، از حد مطلوب فاصله دارد. در بعد نهادی- مدیریتی و همچنین بعد کالبدی از نظر کارشناسان و با توجه به شرایط متوسط، اهمیت این دو بعد در تاب آوری شهرستان فلاورجان در برابر سیلابهای شهری از حد قابل قبول بالاتر و با توجه به شرایط مطلوب، از حد مطلوب فاصله دارد. مقایسه بین معیارهای مورد مطالعه توسط آزمون ریپیت میجر نیز نشان دهنده آن است که با وجود اینکه میانگین‌های به دست آمده از هر سه بعد اجتماعی، نهادی- مدیریتی و کالبدی به یکدیگر نزدیک می‌باشند ولی این سه بعد با یکدیگر تفاوت معنادار دارند.
Flood risk always threatens human life and is one of the most destructive natural hazards. However, its proper management can be a great resource to meet the water needs of a region. Measuring the resilience of cities against this risk helps urban planners to deal with this risk. The purpose of this research is to investigate the dimensions of resilience of Falavarjan city against flood risk. In this regard, a questionnaire was designed and completed by 59 experts. Then, one-sample t-test was used. Finally, in order to compare between the examined criteria, the repeated measure test was used. The results of this research show that in the social dimension, according to the average conditions, the importance of the social dimension in the resilience of Falavarjan city against urban floods is acceptable and according to the optimal conditions, it is far from the optimal level. In the institutional-management dimension as well as the physical dimension, according to the experts and according to the average conditions, the importance of these two dimensions in the resilience of Falavarjan city against urban floods is higher than the acceptable level and according to the optimal conditions, it is far from the optimal level. . The comparison between the studied criteria by the Repeat Major test also shows that although the averages obtained from all three social, institutional-management and physical dimensions are close to each other, these three dimensions have significant differences from each other.
افسری، رسول؛ شهسواری، محمد سینا (1401). تحلیل فضایی تابآوری در برابر مخاطرات طبیعی با تأکید بر سیل مطالعه موردی: نواحی منطقه یک شهر تهران. پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری. 10 (4)، 119-133. doi: 10.22059/jurbangeo.2023.351188.1758
ابدالی، یعقوب و ديگران (1401). تحلیل شاخصهای تاب آوری شهری در برابر مخاطره سیل با رویکرد آینده پژوهی (مورد مطالعه: شهر خرم آباد). نشریه آینده پژوهی ایران. 7 (1)، 26-1.
ابدالی، یعقوب و ديگران (1403). سنجش تابآوری شهری در برابر مخاطره سیل با استفاده از شاخصهای ترکیبی (مورد مطالعه: شهر خرم آباد). فصلنامه مطالعات شهری. 13 (50)، 76-61. doi: 10.34785/J011.2022.021
پروری، امیررضا؛ زیاری، کرامت اله؛ یزدانی، سعید (1402). تحلیل و ارزیابی ابعاد تابآوری شهری در مواجهه با سیلاب (مورد مطالعه: رودخانه خرم رود شهر خرمآباد). مطالعات جغرافیایی مناطق کوهستانی. ۴ (۱)، 68-47.
جلیلی‌صدرآباد، سمانه؛ ضابطیان طرقی، الهام؛ مرادی، پگاه (1402). تابآوری در برابر سیلاب در اثر تغییرات اقلیمی در طرح‌های توسعه. دانش پیشگیری و مدیریت بحران. ۱۳ (۱)، ۳۵-۴۹.
پاشازاده، اصغر؛ یزدانی، محمدحسن (1399). شناسایی پیشران‌های کلیدی در تابآوری شهر اردبیل. فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی منطقه‌ای. 10 (2)، 111-129.
پورحسن زاده، محمدحسین؛ احمدی، قادر (1399). سنجش و ارزیابی تاب آوری کلانشهر شیراز با رویکرد کاهش حطرپذیری در برابر مخاطرات طبیعی. جغرافیا و برنامه ریزی منطقه‌ای. 10 (2)، 1-14.
پوراحمد، احمد؛ زیاری، کرامت اله؛ صادقی، علیرضا (1401). تحلیل شاخصهای ترکیبی تابآوری شهری در برابر سیلاب با رویکرد آینده‌پژوهی (مورد مطالعه: کلانشهر تهران). فصلنامه چشم انداز شهرهای آینده. ۳ (۴)، ۶۵-۸۷.
خالدی، شهریار؛ قهرودی، منیژه؛ فرهمند، قاسم (1399). سنجش و ارزیابی میزان تاب آوری مناطق شهری در برابر سیلابهای شهری (مطالعه موردی: شهر ارومیه). فصلنامه توسعه پایدار محیط جغرافیایی. 1 (2)، 1-15.
رهنما، محمد رحیم؛ الهی چورن، محمدعلی (1402). ارزیابی ابعاد تاب آوری شهری در برابر سیلاب در شهرهای غرب استان مازندران. مخاطرات محیط طبیعی. 12 (38)، 1-22. doi: 10.22111/jneh.2023.41127.1866
زارع، مهدي (1398). سیل‌های فروردین و اردیبهشت 1398 و تغییرات اقلیمی در ایران، نگاه ویژه به سیلاب در استان خوزستان. نشريه فرهنگ ايمني. 14 (29)، 29-36.
زیاری، کرامت الله و ديگران (1399). سنجش و ارزیابی میزان تاب آوری کالبدی مناطق شهری در برابر سوانح) مطالعة موردی: جزیرة کیش. پژوهش‌های جغرافیای برنامه ریزی شهری. 8 (2)، 259-278.
صالحی، حسین و ديگران (1401). واکاوی تاب آوری مادی‌های شهر اصفهان در برابر سیلابهای شهری. فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه‌ای). 12 (48)، 306-278. doi: 10.22034/jgeoq.2022.151569
غضنفرپور، حسين و ديگران (1398). سنجش واکنش مديران شهري در رويارويي با مخاطره محيطي سيل با تأکيد بر تاب آوري (مطالعه موردي: شهر جيرفت). جغرافيا و پايداري محيط (پژوهشنامه جغرافيايي). 9 (30)، 107-127.
فتاحی، محمد هادی؛ بهروزی، محمد (1402). پهنه‌بندی تابآوری شهر شیراز در برابر سیل با استفاده مدل VIKOR_AHP. فصلنامه علمی مهندسی منابع آب. 16 (58)، 1-20. doi: 10.30495/wej.2023.31164.2369
میراسدالهی، شمسی سادات؛ متولی، صدرالدین؛ جانباز قبادی، غلامرضا (1399). تحلیل تابآوری سکونتگاه‌های شهری در برابر سیلاب با تاکید بر شاخصهای اقتصادی و اجتماعی (مطالعه موردی: شهر گرگان). نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. 20 (59)، 155-137.
Aka, F.T. et al (2017). Disaster prevention, disaster preparedness and local community resilience within the context of disaster risk management in Cameroon. Natural Hazards. 86 (1), 57-88.
Adger, W.N. (2000). Social and ecological resilience; are they related? Progress in Human Geography. 24 (3), 347-364. https://cpb-use1.wpmucdn.com/blogs.cornell.edu/dist/8/1294/ files/2008/01/prghumangeog2000-reslience.pdf
Bertilsson, L. et al (2018). Urban flood resilience – a multi-criteria index to integrate flood resilience into urban planning. Journal of Hydrology. 573 (76), 970-982.
DasGupta, R. & Shaw, R. (2015). An indicator based approach to assess coastal communities’ resilience against climate related disasters in Indian Sundarbans. Journal of Coastal Conservation. 19 (1), 85-101.
Fastenrath, S.; Coenen, L. & Davidson, K. (2019). Urban resilience in action: The resilient Melbourne strategy as transformative urban innovation policy? Sustainability. 11 (3), 1-10,. https://doi.org/10.3390/su11030693
Li, G. et al (2020). System dynamics modelling for improving urban resilience in Beijing, China, Resources. Conservation and Recycling. 161, 104954. https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2020.104954.
León‚ J.; Ainuddin, S. & Routray, J. K. (2012). Earthquake hazards and community resilience in Baluchistan. Natural Hazards. 63 (2), 909-937.
Marom.W.A. (2014). Mapping and measuring social vulnerabilities of coastal areas of Bangkok and periphery. Proceeding of the Resilient Cities 2014 congress. Bonn.Germany. pp. 29-31. http://resilient-cities.lcle.org/
Marin, G. & Modica, M. (2019). Socio-economic exposure to natural disasters. Environmental Impact Assessment Review. 64, 57-66. https://doi.org/10.1016/j.eiar.2017.03.002.
NOAA/ NWS. (2009). Flood losses: complication of flood loss statistics [Online]. NOAA Gov Climate Research Center. Available: http://www.weather.gov/oh/hic/flood stats/Flood Loss time series, shtml [Accessed25.08.2009].
Renald, A. et al (2015). Toward resilient and sustainable city adaptation model for flood disaster prone city: Case study of Jakarta Capital Region, CITIES. International. 227 (43), 334- 340.
Ruan, J.; Chen, Y. & Yang, Z. (2021). Assessment of temporal and spatial progress of urban resilience in Guangzhou under rainstorm scenarios. International Journal of Disaster Risk Reduction. 66, 102578.
Sun, R. et al (2022). Measurement of urban flood resilience using a quantitative model based on the correlation of vulnerability and resilience. International Journal of Disaster Risk Reduction. 82, 103344.
Taheri, M.B. & Bozorgzade, M. (1996). Urban floods. Publication of Center of Considerations and Researches Urban Instrumental and Architecture. Tehran. Iran.
Wehn, U. et al (2015). Participation in flood risk management and the potential of citizen observatories: A governance analysis. Environmental Science & Policy. 48, 225 – 236. 10.1016/j.envsci.2014.12.017.
Wu, Y.; Yu, G.; & Shao, Q. (2022). Resilience benefit assessment for multi-scale urban flood control programs. Journal of Hydrology. 613, 128349.
Wang L. et al (2022). A review of the flood management: from flood control to flood resilience. Heliyon. 8 (11), e11763. doi: 10.1016/j.heliyon.2022.e11763. PMID: 36468098; PMCID: PMC9713350.
Zhong, M. et al (2020). A framework to evaluate community resilience to urban floods: A case study in three communities. Sustainability. 12 (4), 1521. https://doi.org/10.3390/su12041521.
Zhao, Z. et al (2020). Problems and countermeasures of river management in the process of rapid urbanization in China. Water. 12 (8), 2260. https://doi.org/10.3390/w12082260.
ارزیابی ابعاد تاب آوری شهری در برابر مخاطره سیلاب
(مطالعه موردی: شهر فلاورجان)
Evaluation of dimensions of urban resilience against flood risk
(Case study: Falavarjan city)
محمد اسماعیلی*1، پژمان اسماعیلی2
1- دانش آموخته کارشناسی ارشد مخاطرات محیطی
2- دکترا، گروه جغرافیا، واحد لنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، لنجان، ایران
1-Master's degree in environmental hazards
2- PhD, Department of Geography, Lenjan Branch, Islamic Azad University, Lenjan, Iran
نویسنده عهده دار مکاتبات: اصفهان، بلوار آیینه خانه ، ستاد جمعیت هلال احمر استان اصفهان
۰۹۱۳۳۶۸۶۷۰۴
mohammadesmaeli112112@gmail.com
تحلیل ابعاد تاب آوری شهری در برابر مخاطره سیلاب
(مطالعه موردی: شهر فلاورجان)
چکیده
مخاطره سیلاب همواره زندگی انسانها را تهدید می کند و یکی از ویرانگرترین مخاطرات طبیعی می باشد. هر چند مديريت صحيح آن مي تواند منبع بزرگي جهت تأمين نيازهاي آبي يک منطقه باشد. سنجش تاب آوری شهرها در برابر این مخاطره به برنامه ریزان شهری برای مقابله با این مخاطره کمک شایانی می کند. هدف این پژوهش بررسی ابعاد تاب آوری شهر فلاورجان در برابر مخاطره سیلاب می باشد. در این راستا پرسشنامه ای طراحی و توسط 59 نفر از کارشناسان تکمیل شد. سپس از آزمون t تک نمونه ای استفاده گردید. در نهایت به منظور مقایسه بین معیارهای مورد بررسی از آزمون ریپیت میجر استفاده شد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان دهنده آن است که در بعد اجتماعی با توجه به شرایط متوسط، اهمیت بعد اجتماعی در تاب آوری شهر فلاورجان در برابر سیلاب های شهری در حد قابل قبول و با توجه به شرایط مطلوب، از حد مطلوب فاصله دارد. در بعد نهادی- مدیریتی و همچنین بعد کالبدی از نظر کارشناسان و با توجه به شرایط متوسط، اهمیت این دو بعد در تاب آوری شهرستان فلاورجان در برابر سیلاب های شهری از حد قابل قبول بالاتر و با توجه به شرایط مطلوب، از حد مطلوب فاصله دارد. مقایسه بین معیارهای مورد مطالعه توسط آزمون ریپیت میجر نیز نشان دهنده آن است که با وجود اینکه میانگین های به دست آمده از هر سه بعد اجتماعی، نهادی- مدیریتی و کالبدی به یکدیگر نزدیک می باشند ولی این سه بعد با یکدیگر تفاوت معنادار دارند.
کلمات کلیدی: تاب آوری، سیلاب، فلاورجان، مخاطره
مقدمه
مخاطرات طبیعی یکی از بزرگ ترین چالش های کشورهای جهان و به خصوص کشورهای در حال توسعه می باشد که نه تنها باعث ایجاد مشکل در اقتصاد محلی می شود، بلکه باعث مرگ و میر ساکنان آن منطقه نیز می باشد و به روند توسعه نیز ضربه جبران ناپذیری خواهد زد. در این میان نباید فراموش کرد که طبيعت در طول تاريخ چهره خشن خود را با پديده هاي ويرانگر همانند سيل، آتشفشان، طوفان، گردباد، زمين لرزه و زمين لغزه و ...... نشان داده است(زارع، 1398). مخاطرات طبیعی با منشأ آب و هوایی در سطح جهان، به عنوان یک نگرانی عمده در حال ظهور هستند. طی چند دهه گذشته، این بلایا هم از نظر فراوانی و هم از نظر وسعت، گسترش یافته اند که منجر به تلفات جانی و مالی بی سابقه شده است (داسگوپتا و شاو، 2015). سیلاب از معمول ترین و مصیبت آمیزترین مخاطرات طبیعی است که جهان امروز با آن مواجه است. این مخاطره بیش از هر پدیده هیدرو اقلیمی دیگری خسارت و تخریب به بار می آورد (نوآ، 2009). سیلاب ها زندگی هزاران نفر را می گیرند و میلیاردها تومان خسارت به اموال انسان وارد می کنند. عوامل متعددي در بروز سيل در يك منطقه مؤثر است. وقوع سيل علاوه بر اينكه تابع وقايع اقليمي به ويژه مقدار، شدت، توزيع مكاني و زماني بارندگي است، تحت تأثير ويژگي هاي مختلف حوضه آبخيز مانند كاربري اراضي و دخالت انسان نيز است. افزايش سطوح نفوذ ناپذير حوضه كه ناشي از شهرسازي و احداث انواع سازه ها بر خاك هاي نفوذپذير است، به طور طبيعي از ميزان سطوح نفوذپذير كه قادر به جذب بخشي از بارندگي هستند، مي كاهد. اصل اين تغييرات، توسعه زهكشي حوضه، كوتاه شدن زمان تمركز و افزايش شدت آبدهي سيلابهاي حوضه خواهد بود (طاهری و همکاران، 1996). از مهمترین چالش های وقوع سیلاب چگونگی بازگشت به حالت اولیه می باشد که بخشی از فرآیند بازگشت تحت تأثیر عوامل اقتصادی، اجتماعی– فرهنگی، زیرساختی، مدیریتی و شرایط روحی و روانی خود خانوارهای آسیب دیده، بخشی دیگر به شرایط مدیریت دولتی مربوط می شود، که به مجموعه این عوامل تاب آوری گفته می شود (آدگر، 2000). تاب آوری شهرها به عنوان یک سیستم از اجزای مختلف زیرسیستمی و فراسیستمی تشکیل شده است. اجزای اصلی تشکیل دهنده سیستم در برنامه ریزی و توسعه، متغیرهای کلیدی می باشند. این متغیرها، از آن جهت که محرکهای کلیدی توسعه اند، نیروهای پیشران نامیده می شوند. این متغیرها، مسیر اصلی توسعه را با اثربخشی بالایی شکل می دهند. بنابراین، شناخت پیشران های کلیدی تاب آوری شهری لازم و ضروری است. می توان گفت که سنجش درست تاب آوری شهرها، مستلزم شناسایی پیشران های مهم در این خصوص است. کشور ایران، از جمله کشورهای دارای پتانسیل بالای آسیب پذیری در برابر مخاطراتی؛ همچون زلزله، سیل، خشکسالی، حوادث جاده ای و .... است (پاشازاده و یزدانی، 1399). امروزه افزایش تاب آوری نسبت به سوانح طبیعی به حوزه‌ای مهم و گسترده تبدیل شده است، به طوری که در حال حاضر از حرکت همزمان و متقابل توسعه پایدار و مدیریت سوانح به سمت افزایش تاب آوری بحث می‌شود. تاب آوری بجای جلوگیری یا کاهش اثر خسارات و تلفات ناشی از بلایای طبیعی، بر بالا بردن عملکرد یک سیستم در مواجهه با مخاطرات تمرکز می‌کند. با توجه به اهمیت این موضوع در این رابطه پژوهش هایی انجام شده است. ماروم (2014) آسیب پذیری اجتماعی بانکوک در برابر سیلاب را بررسی کردند. نتایج نشان داد که متغیر سرمایه اجتماعی می توانند در درک خطر به منظور تاب آور ساختن طولانی مدت در برابر مخاطرات طبیعی و رشد شهرنشینی موثر باشند. لئون و همکاران (2014) تاب آوری شهر تالچاهونو شیلی را در برابر سونامی بررسی و دریافتند شکل و مقر شهر و مورفولوژی آن مهمترین عوامل در تاب آوری شهر در برابر سونامی می باشد. ون و همکاران (2015) تاب آوری در برابر سیلاب را در کشورهای هلند، بریتانیا و ایتالیا را بررسی کردند. نتایج بیانگر نقش بالای مشارکت های مردمی در اطلاع رسانی در زمان وقوع سیلاب می باشد. آکا و همکاران (2017) تاب آوری شهری کامرون در برابر سیلاب را بررسی کردند. طبق نتایج بدست آمده کامرون در رتبه 43 جهانی قرار دارد و برای کاهش آسیب پذیری ها و افزایش آمادگی و تاب آوری، نیاز به تلاش بیشتری می باشد. برتیلسون و همکاران (2018) تاب آوری شهری در برابر سیلاب در ساحل رودخانه دونا در ریـودوژانیرو را بررسی کردند. آنها با مدلسازی انجام شده 4 سناریو برای وضعیت فعلی و آینده طراحی کردند. رنالد و همکاران (2018) تاب آوری شهر جاکارتا در برابر سیلاب را بررسی کردند. آنها برای رسیدن به شهر تاب آور اجرای مدیریت فضـایی مـنظم، افـزایش ظرفیـت سازگاری جامعه و سیستم های شهری پویا و برنامه ریزی شده برای تحقق بخشیدن به پایداری و تاب آوری شهری را پیشنهاد دادند. مارین و همکاران (2019) نقش ابعاد اجتماعی–اقتصادی مخاطره سیلاب در مناطق شهری ایتالیا را بررسی کردند. نتایج نشان داد مناطق جنوبی میزبان بیشترین مناطق پرخطر هستند و مناطق شمالی در مقایسه با مناطق جنوبی از آسیب پذیری اجتماعی- اقتصادی کمتری رنج می برد و در نتیجه تاب آوری بهتری دارند. فستن راث و همکاران (2019) تاب آوری شهر ملبورن بررسی کردند. نتایج پژوهش آنها نشان داد ملبورن دارای تاب آوری شهری برای همراه شدن با سیستم های اجتماعی و اکولوژیکی می باشد. لی و همکاران (2020) تاب آوری پکن را برای مقابله با بحران بررسی کردند. نتایج نشان داد که پکن سه دوره تاب آوری را پشت سر گذاشته است و به جز معیارهای اقتصادی و اجتماعی، سایر معیارها به تنظیم سیاستهای شهری حساس هستند. مینگ ژانگ و همکاران (2020) تاب آوری جامعه در برابر سیل های شهری در سه جامعه را ارزیابی کردند. نتایج نشان داد بهبود علم و فناوری از بهبود وضعیت اجتماعی-اقتصادی و بهبود محیط ساخته شده برای کاهش خطرات شهری مهم‌تر است. ژائو و همکاران (2020) مشکلات و اقدامات متقابل مدیریت رودخانه در فرآیند شهرنشینی سریع در چین را بررسی و پیشنهادهای مرتبطی را در زمینه حفاظت و مدیریت رودخانه‌ها از جمله مکانیسم‌های مدیریت رودخانه، ابزارهای تشویق اقتصادی، حمایت فنی، تحول مفاهیم توسعه ارائه دادند. روان و همکاران (2021) تاب آوری شهری در گوانگژو را در برابر سیلاب بررسی کردند. نتایج پژوهش آنها ارائه یک سیستم تاب آوری از جنبه های تاب آوری فشار، تاب آوری حالت و تاب آوری پاسخ می باشد. سان و همکاران (2022) تاب آوری سیل شهری را بررسی کردند. نتایج نشان داد تأثیر عوامل مختلف بر تاب آوری سیل، ویژگی های عناصر تاب آوری و ویژگیهای پیش از بلایا، اواسط بلایا و پس از سانحه منعکس شده توسط آنها و همچنین تنوع مکانی در تاب آوری سیل. علاوه بر این، قابلیت بازیابی نقش مهمی در مقاومت در برابر سیل دارد. وو و همکاران (2022) تاب آوری شهری برای کنترل سیل شهری را بررسی کردند. آنها تأثیر طراحی برنامه های کنترل سیل شهری را بر تاب آوری سیستم تحت بارندگی های شدید را مطالعه کردند. وانگ و همکاران (2022) مدیریت سیل از کنترل تا مقاومت در برابر آن را بررسی کردند. نتایج نشان داد گزینه‌ها و تصمیم‌های مناسب قبل از فاجعه، هنگام وقوع فاجعه، و پس از فاجعه به‌طور مؤثری پیامدهای نامطلوب را با استفاده از تئوری ریسک، انعطاف‌پذیری و پایداری کاهش می‌دهد. غضنفرپور و همکاران (1397) به بررسی مخاطره محیطی سیل با تأکید بر تابآوری در جیرفت پرداختند. نتایج نشان داد شاخص نهادی - مدیریتی با مقدار 347/0، بیشترین تأثیر و شاخص کالبدی - محیطی با مقدار 302/0 کمترین تأثیر را بر مدیریت تابآوری شهر جیرفت دربرابر سیلاب دارد. خالدی و همکاران (1399) تاب آوری شهر ارومیه را در برابر سیلاب های شهری بررسی کردند. نتایج نشان داد منطقه 3 شهر ارومیه مطلوب ترین منطقه و منطقه 4 شهر ارومیه نامطلوب ترین منطقه از لحاظ تاب آوری در برابر سیلاب شهری می باشد. زیاری و همکاران (1399) تاب آوری کالبدی شهر تنکابن را در برابر سیلاب بررسی کردند. نتـایج نشـان دهنده وجود رابطه منسجم بین ساختار کالبدی در بافت پیرامون رودخانه چشمه کیله شهر تنکـابن و افـزایش تـاب آوری کالبدی شهر تنکابن در برابر سیلاب است. میراسدالهی و همکاران (1399) تاب آوری سکونتگاه های شهری گرگان در برابر سیلاب را بررسی کردند. نتایج نشان داد که بین همه ابعاد اجتماعی و اقتصادی با میزان تاب آوری شهری در مقابل سیلاب رابطه معناداری وجود دارد. پورحسن زاده و احمدی (1399) تاب آوری شهر شیراز را در برابر مخاطرات طبیعی بررسی کردند. نتایج نشان داد میزان تاب آوری شهر شیراز پایینتر از متوسط بوده و در برابر مخاطرات طبیعی تاب آور نیست. ابدالی و همکاران (1401) شاخص های تاب آوری شهری خرم آباد در برابر مخاطره سیل با رویکرد آینده پژوهی را بررسی کردند. نتایج نشان داد که متغیرهای جمعیت، زیرساخت های در معرض خطر، پتانسیل دسترسی/تخلیه، ثبات و پایداری جمعیت و رونق ساخت وساز بالاترین رتبه های تاثیرگذاری و متغیرهای نسبت تغییر پوشش زمین شهری، زیرساخت ها، دسترسی به حمل ونقل، ظرفیت ارتباطی و برابری امکانات آموزشی بالاترین رتبه های تاثیرپذیری کلی را دارند. پوراحمد و همکاران (1401) شاخصهای تاب آوری کلانشهر تهران در برابر سیلاب با رویکرد آینده پژوهی را بررسی کردند. نتایج نشان داد که متغیرهای استقلال نهادها، حکمروایی، روابط نهادی، بستر نهادی و سطح تحصیلات بالاترین رتبه‌های تأثیرگذاری و متغیرهای مالکیت ساکنان، قیمت مسکن، کیفیت کوچه و معابر، مساحت قطعات، تعداد افراد تحت پوشش بیمه و تراکم ساختمانی بالاترین رتبه‌های تأثیرپذیری کلی را دارند. صالحی و همکاران (1401) تاب آوری مادی های شهر اصفهان در برابر سیلاب های شهری را بررسی کردند. نتایج نشان داد مادی های مناطق 15، 6، 12 و 10 از بالاترین تاب آوری و مادی های مناطق 9، 8، 1 و 13 از کمترین تاب آوری برخوردار می باشند. افسری و شهسواری (1401) تاب آوری منطقه یک شهر تهران در برابر سیل را بررسی کردند. نتایج نشان داد ناحیه یک به خصوص جنوب و مرکز آن دارای بهترین شرایط بودند. نواحی 4 و 5 نیز در مجاورت آن دارای شرایط مناسبی بودند. نواحی غربی (2، 3، 7 و 8) تا حدی دارای وضعیت نامناسب‌تری نسبت به نواحی شرقی بودند. جلیلی و همکاران (1402) تابآوری در برابر سیلاب در اثر تغییرات اقلیمی در طرح‌های توسعه را بررسی کردند. آنها بیان کردند لزوم تهیه برنامه مراقبت و نگهداری از زیرساخت‌های موجود با فازهای زمان‌بندی مشخص، ایجاد ارتباط بین سازمانی دستگاه‌ها و سازمان‌های مختلف برای همکاری و تعامل چندجانبه در برنامه تأسیسات حفاظتی شهرها، نظارت بر حسن اجرای قوانین مربوط به حرایم استحفاظی و تاکید بر مشارکت‌های مردمی، از الزامات برنامه‌ریزی طرح‌های توسعه با رویکرد تابآوری است. پروری و همکاران (1402) تاب آوری رودخانه خرم رود شهر خرم آباد در برابر سیلاب را بررسی کردند. نتایج نشان داد، وضعیت تاب آوری شهری در خرم آباد ضعیف است و بعد اجتماعی بالاترین میزان تاب آوری و بعد نهادی-سازمانی کمترین میزان تاب آوری را در شهر خرم آباد در مقابل سیلاب به خود اختصاص داده اند. فتاحی و بهروزی (1402) تابآوری شهر شیراز در برابر سیل را بررسی کردند. نتایج نشان داد از نظر مساحتی 92/9 درصد در پهنه با تابآوری کم که که حدود 63/16 درصد از جمعیت شهر شیراز در این پهنه زندگی می کنند همچنین حدود 43/75 درصد از مساحت در پهنه با تابآوری متوسط است که 56/74 درصد جمعیت نیز در آن ساکن است و پهنه با تابآوری زیاد 65/14 درصد است که 81/8 درصد جمعیت شهر شیراز در آن زندگی می کنند. رهنما و الهی (1402) تاب آوری شهرهای غرب استان مازندران را در برابر سیلاب بررسی کردند. نتایج نشان داد شهر نوشهر در رتبه اول از لحاظ تاب‌آور بودن در برابر مخاطرات طبیعی قرار دارد. شهرهای چالوس، عباس آباد و سلمان شهر در جایگاه بعدی هستند. شهر کجور با کمترین میانگین در رتبه آخر از نظر تابآوری به دست قرار گرفته است. ابدالی و همکاران (1403) تاب آوری شهر خرم آباد در برابر سیل را بررسی کردند. نتایج نشان داد ناحیه 23 تاب‌آورترین ناحیه در شهر خرمآباد است، درحالی‌که نواحی 1، 4، 7، 13 و 17 دارای کمترین سطح تابآوری هستند. با توجه به اهمیت موضوع تاب آوری شهرها در برابر سیلاب هدف از این پژوهش بررسی ابعاد تاب آوری شهرستان فلاورجان در برابر سیلابهای شهری می باشد.
داده ها و روش ها
شهر فلاورجان با مساحتی در حدود 200 کیلومتر مربع در طول جغرافیایی 51 درجه و 25 دقیقه تا 51 درجه و 38 دقیقه و عرض جغرافیایی 32 درجه و 26 دقیقه تا 32 درجه و 36 دقیقه در فاصله ۴۴۲ کیلومتری تهران قرار دارد. این شهر مرکز شهرستان فلاورجان است و ارتفاع آن از سطح دریا۱۶۰۰ متر می باشد. شهرستان فلاورجان شامل دو بخش مرکزی فلاورجان و پیربکران می باشد.
شکل1- موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه
به منظور بررسی ابعاد تاب آوری شهر فلاورجان در برابر سیلاب ابتدا پرسشنامه ای با طیف لیکرت طراحی شد که در آن سه بعد سوالات اجتماعی، نهادی- مدیریتی و کالبدی مدنظر قرار گرفت. براساس فرمول کوکران تعداد 59 پرسشنامه مشخص شد. پرسشنامه ها توسط متخصصین شامل کارشناسان هلال احمر، فرمانداری فلاورجان، بخشداری، اساتید دانشگاه، دانشجویان دکتری مرتبط تکمیل گردید. با توجه به این که خروجی پرسشنامه ها به صورت کیفی بود لذا در نرم افزار spss سوالات مرتبط با هر بعد با یکدیگر ترکیب شدند تا سوالات از حالت کیفی خارج و به مقادیر کمی تبدیل شوند. سپس در نرم افزار spss آزمون t تک نمونه ای بر روی آنها انجام و نسبت به میانگین جامعه 3 و 5 سنجیده شدند تا مشخص گردد که از نظر هر یک از 3 بعد سوالات پرسشنامه، شهر فلاورجان در برابر سیلاب های شهری تاب آور و دارای شرایط مطلوب می باشد یا از شرایط مطلوب فاصله دارد. در نهایت به منظور مقایسه بین ابعاد مورد مطالعه از آزمون ریپیت میجر (آنالیز واریانس با مقادیر تکراری) استفاده شد.
یافته ها تحقیق
بررسی توزیع فراوانی افراد پاسخگو به سوالات پرسشنامه در جدول (1) نشان می دهد که 13 نفر زن و 43 نفر مرد به سوالات پرسشنامه ها پاسخ داده اند. توزیع سنی آنها نیز نشان می دهد 10 نفر در گروه سنی 30-20 سال، 32 نفر در گروه سنی 40-31 سال، 13 نفر در گروه سنی 41-50 سال، 2 نفر در گروه سنی 61-51 سال به سوالات پرسشنامه پاسخ داده اند. بررسی مدرک تحصیلی آنها نشان می دهد 3 نفر دارای مدرک فوق دیپلم، 31 نفر دارای مدرک کارشناسی، 20 نفر دارای مدرک کارشناسی ارشد، 3 نفر دارای مدرک دکتری بوده اند.
جدول 1- توزیع فراوانی جنس، گروه سنی و مدرک تحصیلی پاسخگویان
ویژگی های پاسخگویان | فراوانی | درصد فراوانی | |
جنس | مرد | 43 | 9/72 |
زن | 13 | 22 | |
بدون پاسخ | 3 | 1/5 | |
سن | 20-30 | 10 | 16/9 |
31-40 | 32 | 54/2 | |
41-50 | 13 | 22 | |
60-51 | 2 | 3/4 | |
بدون پاسخ | 2 | 3/4 | |
مدرک تحصیلی | فوق دیپلم | 3 | 1/5 |
كارشناسي | 31 | 5/52 | |
كارشناسي ارشد | 20 | 9/33 | |
دكتري | 3 | 1/5 | |
بدون پاسخ | 2 | 4/3 | |
به منظور بررسی نظر کارشناسان مرتبط در رابطه با تاب آوری شهر فلاورجان در برابر مخاطره سیلاب، پرسشنامه طراحی شده سه معیار اجتماعی، نهادی- مدیریتی و کالبدی را در برمی گرفت. نتایج حاصل از بررسی هر معیار در ادامه ارایه شده است.
معیار اجتماعی:
در بررسی این معیار از پرسشنامه دو فرض زیر مطرح می باشد:
فرض صفر: از نظر کارشناسان، شهر فلاورجان در برابر سیلاب های شهری از بعد اجتماعی، دارای شرایط قابل قبول می باشد.
فرض تحقیق: : از نظر کارشناسان، شهر فلاورجان در برابر سیلاب های شهری از بعد اجتماعی، از شرایط قابل قبول فاصله دارد.
نتایج حاصل از آزمون t تک نمونه ای بر روی سوالات بعد اجتماعی در جدول (2) نشان می دهد که با توجه به بزرگتر بودن سطح معناداری از 05/0 لذا فرض صفر پذیرفته و فرض تحقیق رد می شود. با توجه به قبول فرض صفر لذا نتیجه گرفته می شود که از نظر کارشناسان اهمیت بعد اجتماعی در تاب آوری شهر فلاورجان در برابر سیلاب های شهری در حد قابل قبول می باشد.
در میانگین جامعه 5 فرض های زیر مطرح می باشد:
فرض صفر: از نظر کارشناسان، شهر فلاورجان در برابر سیلاب های شهری از بعد اجتماعی، دارای شرایط مطلوب می باشد.
فرض تحقیق: : از نظر کارشناسان، شهر فلاورجان در برابر سیلاب های شهری از بعد اجتماعی، از شرایط مطلوب فاصله دارد.
طبق جدول (2) و با توجه به میانگین جامعه 5 نتیجه گرفته می شود که با توجه به کوچکتر بودن سطح معناداری از 05/0 فرض صفر رد و فرض تحقیق پذیرفته می شود. همچنین با توجه به این که میانگین نمونه بدست آمده (05/3) و میانگین جامعه (5) می باشد؛ لذا به دلیل کوچکتر بودن مقدار میانگین نمونه از میانگین جامعه بدست آمده نتیجه گرفته می شود که از نظر کارشناسان اهمیت بعد اجتماعی در تاب آوری شهر فلاورجان در برابر سیلاب های شهری از حد مطلوب فاصله دارد.
جدول 2- نتایج حاصل از آزمون t تک نمونه ای بر روی معیار اجتماعی
میانگین جامعه =3 | ||||||
میانگین | انحراف معیار | انحراف از میانگین | t | درجه آزادی | Sig. | اختلاف میانگین |
05/3 | 46/0 | 06/0 | 86/0 | 58 | 39/0 | 05/0 |
میانگین جامعه =5 | ||||||
میانگین | انحراف معیار | انحراف از میانگین | t | درجه آزادی | Sig. | اختلاف میانگین |
05/3 | 46/0 | 06/0 | 45/32- | 58 | 0 | 94/1- |
معیار نهادی - مدیریتی:
در معیار نهادی مدیریتی برای میانگین جامعه 3 دو فرض زیر مطرح می باشد:
فرض صفر: از نظر کارشناسان، شهر فلاورجان در برابر سیلاب های شهری از بعد نهادی- مدیریتی، دارای شرایط قابل قبول می باشد.
فرض تحقیق: از نظر کارشناسان، شهر فلاورجان در برابر سیلاب های شهری از بعد نهادی- مدیریتی، از شرایط قابل قبول فاصله دارد.
نتایج حاصل از آزمون t تک نمونه ای با میانگین جامعه 3 بر روی سوالات بعد نهادی- مدیریتی در جدول (3) نشان می دهد که با توجه به کوچکتر بودن سطح معناداری از 05/0 لذا فرض صفر رد و فرض تحقیق پذیرفته می شود. همچنین با توجه به این که میانگین نمونه بدست آمده (25/3) و میانگین جامعه (3) می باشد؛ لذا به دلیل بزرگتر بودن مقدار میانگین نمونه از میانگین جامعه بدست آمده نتیجه گرفته می شود که از نظر کارشناسان اهمیت بعد نهادی مدیریتی در تاب آوری شهرستان فلاورجان در برابر سیلاب های شهری از حد قابل قبول بالاتر می باشد.
فرض صفر و فرض تحقیق در میانگین جامعه 5 به شرح زیر می باشد:
فرض صفر: از نظر کارشناسان، شهر فلاورجان در برابر سیلاب های شهری از بعد نهادی- مدیریتی، دارای شرایط مطلوب می باشد.
فرض تحقیق: از نظر کارشناسان، شهر فلاورجان در برابر سیلاب های شهری از بعد نهادی- مدیریتی، از شرایط مطلوب فاصله دارد.
طبق جدول (3) و با توجه به میانگین جامعه 5 نتیجه گرفته می شود که با توجه به کوچکتر بودن سطح معناداری از 05/0 فرض صفر رد و فرض تحقیق پذیرفته می شود. همچنین با توجه به این که میانگین نمونه بدست آمده (25/3) و میانگین جامعه (5) می باشد؛ لذا به دلیل کوچکتر بودن مقدار میانگین نمونه از میانگین جامعه بدست آمده نتیجه گرفته می شود که از نظر کارشناسان اهمیت بعد نهادی- مدیریتی در تاب آوری شهر فلاورجان در برابر سیلاب های شهری از حد مطلوب فاصله دارد.
جدول 3- نتایج حاصل از آزمون t نمونه ای بر روی بعد نهادی- مدیریتی
میانگین جامعه =3 | ||||||
میانگین | انحراف معیار | انحراف از میانگین | t | درجه آزادی | Sig. | اختلاف میانگین |
25/3 | 59/0 | 07/0 | 33/3 | 58 | 001/0 | 25/0 |
میانگین جامعه =5 | ||||||
میانگین | انحراف معیار | انحراف از میانگین | t | درجه آزادی | Sig. | اختلاف میانگین |
25/3 | 59/0 | 07/0 | 49/22- | 58 | 0 | 74/1- |
معیار کالبدی:
در معیار کالبدی برای میانگین جامعه 3 دو فرض صفر و تحقیق طرح شده که در زیر ارائه شده است:
فرض صفر: از نظر کارشناسان، شهر فلاورجان در برابر سیلاب های شهری از بعد کالبدی، دارای شرایط قابل قبول می باشد.
فرض تحقیق: از نظر کارشناسان، شهر فلاورجان در برابر سیلاب های شهری از بعد کالبدی، از شرایط قابل قبول فاصله دارد
نتایج حاصل از آزمون t تک نمونه ای با میانگین جامعه 3 بر روی سوالات بعد کالبدی در جدول (4) نشان می دهد که با توجه به کوچکتر بودن سطح معناداری از 05/0 لذا فرض صفر رد و فرض تحقیق پذیرفته می شود. همچنین با توجه به این که میانگین نمونه بدست آمده (62/3) و میانگین جامعه (3) می باشد؛ لذا به دلیل بزرگتر بودن مقدار میانگین نمونه از میانگین جامعه بدست آمده نتیجه گرفته می شود که از نظر کارشناسان اهمیت بعد کالبدی در تاب آوری شهر فلاورجان در برابر سیلاب های شهری از حد قابل قبول بالاتر می باشد.
در میانگین جامعه 5 دو فرض زیر مطرح می باشد:
فرض صفر: از نظر کارشناسان، شهر فلاورجان در برابر سیلاب های شهری از بعد کالبدی، دارای شرایط مطلوب می باشد.
فرض تحقیق: از نظر کارشناسان، شهر فلاورجان در برابر سیلاب های شهری از بعد کالبدی، از شرایط مطلوب فاصله دارد.
طبق جدول (4) و با توجه به میانگین جامعه 5 نتیجه گرفته می شود که با توجه به کوچکتر بودن سطح معناداری از 05/0 فرض صفر رد و فرض تحقیق پذیرفته می شود. همچنین با توجه به این که میانگین نمونه بدست آمده (62/3) و میانگین جامعه (5) می باشد؛ لذا به دلیل کوچکتر بودن مقدار میانگین نمونه از میانگین جامعه بدست آمده نتیجه گرفته می شود که از نظر کارشناسان اهمیت بعد کالبدی در تاب آوری شهر فلاورجان در برابر سیلاب های شهری با حد مطلوب فاصله دارد.
جدول 4- نتایج حاصل از آزمون t نمونه ای بر روی بعد کالبدی
میانگین جامعه =3 | ||||||
میانگین | انحراف معیار | انحراف از میانگین | t | درجه آزادی | Sig. | اختلاف میانگین |
62/3 | 402/0 | 052/0 | 9/11 | 58 | 0 | 62/0 |
میانگین جامعه =5 | ||||||
میانگین | انحراف معیار | انحراف از میانگین | t | درجه آزادی | Sig. | اختلاف میانگین |
62/3 | 402/0 | 052/0 | 25/26- | 58 | 0 | 37/1- |
مقایسه بین معیارهای مورد مطالعه
خلاصه آماری بر روی هر یک از ابعاد مورد بررسی انجام نتایج آن در جدول (5) ارایه شده است.
جدول 5- میانگین و انحراف استاندارد ابعاد چهارگانه
معیار | میانگین | انحراف استاندارد | تعداد |
اجتماعی | 05/3 | 46/0 | 59 |
نهادی- مدیریتی | 25/3 | 59/0 | 59 |
کالبدی | 62/3 | 402/0 | 59 |
در ماتریس واحد همه همبستگی های بین متغیرها در جامعه صفر و برابر فرض مي‌شوند. این آزمون را آزمون کرویت ماچلی مي‌نامند. جدول (6) پیش فرض ماچلی مبنی بر تساوی کواریانس‌ها را نشان مي‌دهد که در بالا با توجه به سطح معنی داری (002/0) پیش فرض ما رد شد و باید از آزمون‌های گرین‌هاوس – گایرز، هیون فلد و حد چپ استفاده کرد که در جدول (7) آمده است.
جدول 6- نتایج آزمون کرویت ماچلی
اثرات درون گروهی | ماچلی | درجه آزادی | سطح معناداری |
زمان | 932/0 | 2 | 135/0 |
با توجه به جدول(7) و سطح معناداری صفر که کمتر از 05/0 می باشد تفاوت بین ابعاد مورد مطالعه معنادار می باشد.
جدول 7- تحلیل واریانس مکرر مربوط به ابعاد سه گانه
منابع تغییر | عامل گروهی | خطا |
مجموع مجذورات | 86/1940 | 37/15 |
درجه آزادی | 1 | 58 |
میانگین مجذورات | 86/1940 | 265/0 |
F | 89/7322 |
|
سطح معناداری | 0 |
|
تاب آوری دارای ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و کالبدی- محیطی می باشد. تاب آوری اجتماعی به معنای توانایی جامعه انسانی برای تحمل حوادث ناگهانی مانند تغییرات محیطی، تغییر های شدید اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، و همچنین توانایی این جوامع برای بازیابی چنین حوادث می باشد (رضایی و همکاران، 1394). جامعه ای از نظر اقتصادی در برابر سوانح طبیعی تاب آور می باشد که دارای تنوع فعالیت های کسب و کار محلی و اجرای اقداماتی جهت فقر زدایی و همچنین دارای برنامه ریزی یکپارچه و هماهنگ برای تداوم فعالیت و کسب و کار برای جلوگیری از مختل شدن اقتصاد، در صورت بروز بلایا باشد و استانداردهای ایمنی در آن رعایت شده باشد. همچنین سیاست های تشویقی جهت افزایش تاب آوری اقتصادی وجود داشته باشد. به طور خلاصه جامعه ای تاب آوری اقتصادی دارد که میزان خسارات اقتصادی آن محدود و توانایی جبران خسارت بدون کمک از بیرون بالا باشد و مردم خیلی سریع بتوانند بعد از وقوع بحران کسب و کار خود را راه اندازی کنند (رحیمی، 1399). تاب آوری کالبدی_ زیرساختی به ایمنی کالبد ساختمان ها و زیرساخت ها در برابر سوانح تاکید دارد. قبل از وقوع بحران تمام اجزا کالبدی شهر می بایست طبق ضوابط ساخت و ساز طراحی و ساخته شوند و از ایمنی بالایی برخوردار باشند به گونه ای که در برابر وقوع بحران کمترین آسیب فیزیکی شامل شهر شود و بعد از بحران در صورت آسیب دیدگی فیزیکی ساختمان ها، سریناه هایی برای آسیب دیدگان تامین شود، و اقدام به ساخت و مرمت ساختمان ها و زیرساخت های شهر به سرعت انجام گیرد. تاب آوری کالبدی به واکنش جامعه و توانایی بازیابی بعد از مخاطرات همچون یناهگاه ها، واحدهای مسکونی، تسهیلات سلامتی (درمانگاه ها و مراکز درمانی) و زیر ساختی مانند خط لوله، جاده ها و وابستگی آنها به زیرساخت های دیگر اشاره دارد. در بعد کالبدی علاوه بر تأمین سریناه هایی برای آسیب دیدگان ناشی از بحران، به اصول صحیح برای طراحی کالبد بعد از وقوع بحران یرداخته می شود (خالدی و همکاران، 1394).
نتیجه گیری
امروزه در مطالعات بسیاری از پژوهشگران به بحث تاب آوری شهرها در برابر مخاطرات محیطی پرداخته شده است. در این پژوهش نیز تاب آوری شهر فلاورجان در برابر سیلاب های شهری مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج حاصل از این پژوهش نشان دهنده آن است که در بعد اجتماعی با توجه به شرایط متوسط، اهمیت بعد اجتماعی در تاب آوری شهر فلاورجان در برابر سیلاب های شهری در حد قابل قبول می باشد. با توجه به شرایط مطلوب، نتایج نشان داد که از نظر کارشناسان اهمیت بعد اجتماعی در تاب آوری شهر فلاورجان در برابر سیلاب های شهری از حد مطلوب فاصله دارد. در بعد نهادی- مدیریتی با توجه به شرایط متوسط، از نظر کارشناسان اهمیت بعد نهادی مدیریتی در تاب آوری شهرستان فلاورجان در برابر سیلاب های شهری از حد قابل قبول بالاتر می باشد. با توجه به شرایط مطلوب، از نظر کارشناسان اهمیت بعد نهادی- مدیریتی در تاب آوری شهر فلاورجان در برابر سیلاب های شهری از حد مطلوب فاصله دارد. در بعد کالبدی با توجه به شرایط متوسط، از نظر کارشناسان اهمیت بعد کالبدی در تاب آوری شهر فلاورجان در برابر سیلاب های شهری از حد قابل قبول بالاتر می باشد. با توجه به شرایط مطلوب، از نظر کارشناسان اهمیت بعد کالبدی در تاب آوری شهر فلاورجان در برابر سیلاب های شهری با حد مطلوب فاصله دارد. مقایسه بین معیارهای مورد مطالعه توسط آزمون ریپیت میجر نیز نشان دهنده آن است که با وجود اینکه میانگین های به دست آمده از هر سه بعد اجتماعی، نهادی- مدیریتی و کالبدی به یکدیگر نزدیک می باشند ولی این سه بعد با یکدیگر تفاوت معنادار دارند.
با توجه به نتایج حاصل از این پژوهش، پیشنهاداتی در رابطه با افزایش تاب آوری شهر فلاورجان ارائه می گردد:
• تشویق مردم به شرکت در برنامه های آمادگی پیش از بحران و بعد از بحران و ایمن سازی شهر در برابر سیلاب
• افزایش آگاهی مردم از مشکلات و مسائل سیلاب
• هماهنگ کردن سازمانها و ارگانهای مختلف با یکدیگر تا در مواقع بروز سیلاب به صورت متحد عمل نمایند
• افزایش آگاهی و اطلاع رسانی به مردم جهت مقابله با سیلاب از طریق شبکه های مجازی
• ایمن کردن مساکن و ساختمان های عمومی از خطر سیلاب
• حفاظت از پوشش گیاهی موجود و افزایش پوشش گیاهی و درختان به منظور جذب سیلاب و کاهش اثرات مخرب آن و جلوگیری از رواناب شهری
• احداث زیرساختها و خدمات ضروری در نقاط مختلف شهر
• ساخت مساکن با استحکام و ایمنی بالا در مکان هایی که دور از خطر سیلاب هستند
• جلوگیری از ساخت و سازها در حریم رودخانه
• تدوین قوانین به منظور مقابله با رعایت نکردن مسائل زیست محیطی
• به روزرسانی قوانین و مقررات ساخت و ساز و کاهش تراکم ساختمانی در حریم رودخانه
• برنامه ریزی برای تامین پناهگاه برای زمان های وقوع سیلاب
منابع
افسری، رسول، شهسواری، محمد سینا. (1401). تحلیل فضایی تاب آوری در برابر مخاطرات طبیعی با تأکید بر سیل مطالعه موردی: نواحی منطقه یک شهر تهران. پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 10(4)، 133-119،
doi: 10.22059/jurbangeo.2023.351188.1758
ابدالی، یعقوب، حاتمی نژاد، حسین، زنگنه شهرکی، سعید، پوراحمد، احمد، سلیمانی، محمد، 1401، تحلیل شاخص های تاب آوری شهری در برابر مخاطره سیل با رویکرد آینده پژوهی (مورد مطالعه: شهر خرم آباد)، نشریه آینده پژوهی ایران، 7(1)، 1-26.
ابدالی، یعقوب، زنگنه شهرکی، سعید، حاتمی نژاد، حسین، پوراحمد، احمد، سلمانی، محمد. (1403). سنجش تاب آوری شهری در برابر مخاطره سیل با استفاده از شاخص های ترکیبی (مورد مطالعه: شهر خرم آباد). فصلنامه مطالعات شهری، 13(50)، 76-61، doi: 10.34785/J011.2022.021
پروری امیررضا، زیاری کرامت اله، یزدانی سعید. تحلیل و ارزیابی ابعاد تابآوری شهری در مواجهه با سیلاب (مورد مطالعه: رودخانه خرم رود شهر خرمآباد). مطالعات جغرافیایی مناطق کوهستانی. ۱۴۰۲; ۴ (۱) :۴۷-۶۸.
جلیلی‌صدرآباد سمانه، ضابطیان طرقی الهام، مرادی پگاه. تابآوری در برابر سیلاب در اثر تغییرات اقلیمی در طرح‌های توسعه. دانش پیشگیری و مدیریت بحران. ۱۴۰۲; ۱۳ (۱) :۳۵-۴۹.
پاشازاده، اصغر، یزدانی، محمدحسن، 1399، شناسایی پیشران های کلیدی در تاب آوری شهر اردبیل، فصلنامه جغرافیا و برنامه ریزی منطقه ای، سال دهم، شماره 2، صص 129-111.
پورحسن زاده، محمدحسین، احمدی، قادر، 1399، سنجش و ارزیابی تاب آوری کلانشهر شیراز با رویکرد کاهش حطرپذیری در برابر مخاطرات طبیعی، جغرافیا و برنامه ریزی منطقه ای، سال دهم، شماره 2، صص 14-1.
پوراحمد احمد، زیاری کرامت اله، صادقی علیرضا. تحلیل شاخصهای ترکیبی تابآوری شهری در برابر سیلاب با رویکرد آینده‌پژوهی (مورد مطالعه: کلانشهر تهران). فصلنامه چشم انداز شهرهای آینده. ۱۴۰۱; ۳ (۴) :۶۵-۸۷.
جلیلی‌صدرآباد سمانه، ضابطیان طرقی الهام، مرادی پگاه. تابآوری در برابر سیلاب در اثر تغییرات اقلیمی در طرح‌های توسعه. دانش پیشگیری و مدیریت بحران. ۱۴۰۲; ۱۳ (۱) :۳۵-۴۹.
خالدی، شهریار، قهرودی، منیژه، فرهمند، قاسم، 1399، سنجش و ارزیابی میزان تاب آوری مناطق شهری در برابر سیلابهای شهری (مطالعه موردی: شهر ارومیه)، فصلنامه توسعه پایدار محیط جغرافیایی، سال اول، شماره دوم، صص 15-1.
رهنما، محمد رحیم، الهی چورن، محمدعلی. (1402). ارزیابی ابعاد تاب آوری شهری در برابر سیلاب در شهرهای غرب استان مازندران. مخاطرات محیط طبیعی، 12(38)، 22-1، doi: 10.22111/jneh.2023.41127.1866
زارع، م. 1398. سیل های فروردین و اردیبهشت 1398 و تغییرات اقلیمی در ایران، نگاه ویژه به سیلاب در استان خوزستان. http://www.ias.ac.ir/index.php.
زیاری، کرامت الله، پوراحمد، احمد، فرهودی، رحمت اله، معمارزاده، محمدرضا، 1399، سنجش و ارزیابی میزان تاب آوری کالبدی مناطق شهری در برابر سوانح )مطالعة موردی: جزیرة کیش(، پژوهش های جغرافیای برنامه ریزی شهری، دورة 8، شمارة 2، صص 278-259.
صالحی، حسین، خادم الحسینی، احمد، گندمکار، امیر، عباسی، علیرضا. (1401). واکاوی تاب آوری مادی های شهر اصفهان در برابر سیلاب های شهری. فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)، 12(48)، 306-278،
doi: 10.22034/jgeoq.2022.151569
غضنفرپور، حسين , صداقت کيش، مرضيه, سليماني دامنه، مجتبي, صباحي گراغاني، ياسر، 1398، سنجش واکنش مديران شهري در رويارويي با مخاطره محيطي سيل با تأکيد بر تاب آوري (مطالعه موردي: شهر جيرفت)، جغرافيا و پايداري محيط (پژوهشنامه جغرافيايي)، 9(30)، 127-107.
فتاحی، محمد هادی، بهروزی، محمد. (1402). پهنه‌بندی تابآوری شهر شیراز در برابر سیل با استفاده مدلVIKOR_AHP، فصلنامه علمی مهندسی منابع آب، 16(58)، 20-1،
doi: 10.30495/wej.2023.31164.2369
میراسدالهی، شمسی سادات، متولی، صدرالدین، جانباز قبادی، غلامرضا، 1399، تحلیل تاب آوری سکونتگاه های شهری در برابر سیلاب با تاکید بر شاخص های اقتصادی و اجتماعی(مطالعه موردی : شهر گرگان(، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، سال بیستم، شماره 59 ، صص 155-137.
Aka,F.T, Buh, W. Y,issa,zouh,I.T,Djomou,S.L.B,Ghogomu, R.T,Gibson,T,Marmol del,M.A,Sigha,L.N,Ohba,T,Kusakabe,M, Yoshida, Y, Tanyileke,G,Nnange,J.M,Hell,J. V.(2017) Disaster prevention, disaster preparedness and local community resilience within the context of disaster risk management in Cameroon,Natural Hazards, Volume 86, Issue 1, pp 57-88.
Adger, W.N., 2000. ‘Social and ecological resilience; are they related?’ Progress in Human Geography, 24(3), p. 347-364. https://cpb-use1.wpmucdn.com/blogs.cornell.edu/dist/8/1294/ files/2008/01/prghumangeog2000-reslience.pdf
Bertilsson, L. & Wiklund, K. & de Moura Tebaldi, I. & Rezende, O.M. & Veról, A.P. & Miguez, M.G., (2018) Urban flood resilience – a multi-criteria index to integrate flood resilience into urban planning, Journal of Hydrology, Vol.573, No.76, pp.970-982.
DasGupta, R, & Shaw, R. (2015). An Indicator based approach to assess coastal communities’ resilience against climate related disasters in Indian Sundarbans. Journal of coastal conservation, 19(1), 85-101.
Fastenrath, Sebastian, Lars Coenen, and Kathryn Davidson. 2019. "Urban Resilience in Action: the Resilient Melbourne Strategy as Transformative Urban Innovation Policy?" Sustainability , vol. 11(3), pages 1-10,. https://doi.org/10.3390/su11030693
Li, Guijun, Kou, Chenhuan, Wang, Yongsheng, Yang, Hongtao, 2020, System dynamics modelling for improving urban resilience in Beijing, China, Resources, Conservation and Recycling, Volume 161, 104954,, https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2020.104954.
León‚ J. and Ainuddin, S., Routray, J. K. (2012) Earthquake hazards and community resilience in Baluchistan, Natural Hazards, 63 (2), pp. 909-937.
Marom.W.A.CMAY. (2014). Mapping and measuring social vulnerabilities of coastal areas of Bangkok and periphery. Proceedings of the resilient cities 2014 congress. Bonn.Germany pp. 29-31. http://resilient-cities.lcle.org/
Marin, Giovanni, Modica, Marco, 2019, Socio-economic exposure to natural disasters, Environmental Impact Assessment Review, Volume 64, 57-66, ISSN 0195-9255, https://doi.org/10.1016/j.eiar.2017.03.002.
NOAA/ NWS, 2009. Flood losses: complication of flood loss statistics [Online], NOAA gov climate research Center. Available: http://www.weather.gov/oh/hic/flood stats/Flood Loss time series, shtml [Accessed25.08.2009].
Renald, Andi. & Tjiptoherijanto, Prijono. & Suganda, Emirhadi. & Djakapermana, Ruchyat Deni. (2015) Toward resilient and sustainable city adaptation model for flood disaster prone city: case study of Jakarta Capital Region, CITIES, International, Vol.227, No.43, pp.334- 340.
Ruan, J., Chen, Y., & Yang, Z. (2021). Assessment of temporal and spatial progress of urban resilience in Guangzhou under rainstorm scenarios. International Journal of Disaster Risk Reduction, 66, 102578.
Sun, R., Shi, S., Reheman, Y., & Li, S. (2022). Measurement of urban flood resilience using a quantitative model based on the correlation of vulnerability and resilience. International Journal of Disaster Risk Reduction, 82, 103344.
Taheri, M.B. and Bozorgzade, M., 1996. Urban floods, Publication of Center of Considerations and Researches Urban Instrumental and Architecture, Tehran Iran.
Wehn, Uta, Rusca, Maria, Evers, Jaap, Lanfranchi, Vitavesca (2015). Participation in flood risk management and the potential of citizen observatories: A governance analysis, environmental science & policy, 48: 225 – 236. https://doi.org/10.1016/j.envsci.2014.12.017.
Wu, Y., Yu, G., & Shao, Q. (2022). Resilience benefit assessment for multi-scale urban flood control programs. Journal of Hydrology, 613, 128349.
Wang L, Cui S, Li Y, Huang H, Manandhar B, Nitivattananon V, Fang X, Huang W. A review of the flood management: from flood control to flood resilience. Heliyon. 2022 Nov 25;8(11):e11763. doi: 10.1016/j.heliyon.2022.e11763. PMID: 36468098; PMCID: PMC9713350.
Zhong, Ming, Kairong Lin, Guoping Tang, Qian Zhang, Yang Hong, and Xiaohong Chen. 2020. "A Framework to Evaluate Community Resilience to Urban Floods: A Case Study in Three Communities" Sustainability 12, no. 4: 1521. https://doi.org/10.3390/su12041521
Zhao, Ziyang, Hongrui Wang, Yuanyuan Zhang, Caiyun Deng, Qiong Xie, and Cheng Wang. 2020. "Problems and Countermeasures of River Management in the Process of Rapid Urbanization in China" Water 12, no. 8: 2260. https://doi.org/10.3390/w12082260
Evaluation of dimensions of urban resilience against flood risk
(Case study: Falavarjan city)
Mohamamd Esmaeili1, Pezhman Esmaeili2
1- Master's degree in Environmental Hazards
2- PhD, Department of Geography, Lenjan Branch, Islamic Azad University, Lenjan, Iran
abstract
Flood risk always threatens human life and is one of the most destructive natural hazards. However, its proper management can be a great resource to meet the water needs of a region. Measuring the resilience of cities against this risk helps urban planners to deal with this risk. The purpose of this research is to investigate the dimensions of resilience of Falavarjan city against flood risk. In this regard, a questionnaire was designed and completed by 59 experts. Then, one-sample t-test was used. Finally, in order to compare between the examined criteria, the repeated measure test was used. The results of this research show that in the social dimension, according to the average conditions, the importance of the social dimension in the resilience of Falavarjan city against urban floods is acceptable and according to the optimal conditions, it is far from the optimal level. In the institutional-management dimension as well as the physical dimension, according to the experts and according to the average conditions, the importance of these two dimensions in the resilience of Falavarjan city against urban floods is higher than the acceptable level and according to the optimal conditions, it is far from the optimal level. . The comparison between the studied criteria by the Repeat Major test also shows that although the averages obtained from all three social, institutional-management and physical dimensions are close to each other, these three dimensions have significant differences from each other.
Key words: Resilience, Flood, Falavarjan, Risk