بررسی ارتباط توسعه‌یافتگی و تخصیص منابع در ایجاد سکونتگاههای انسانی جدید در طی سالهای 1390 تا 1400 (نمونه موردی: ایران)
محورهای موضوعی : برنامه ریزی شهری
نیما بایرام زاده
1
(دستیار پژوهشی، گروه جغرافیا، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران)
میرنجف موسوی
2
(استاد، گروه جغرافیا، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران)
کلید واژه: نابرابری منطقهای, سکونتگاههای انسانی, تخصیص منابع, ایران.,
چکیده مقاله :
هدف اصلی این پژوهش بررسی ارتباط توسعه‌یافتگی و تخصیص منابع در ایجاد سکونتگاههای انسانی جدید در طی سالهای 1390 تا 1400 و در ایران می‌باشد. روش پژوهش حاضر به لحاظ ماهیت کاربردی و به لحاظ نوع توصیفی-تحلیلی می‌باشد که داده‌های آن به‌صورت کتابخانه‌ای گردآوری شده است. تجزیه‌وتحلیل داده‌های گردآوری‌شده به‌صورت کمی صورت گرفته است. برای بررسی داده‌های گردآوری‌شده از روش‌های متعددی استفاده‌شده است به‌طوری‌که برای وزن دهی به شاخص‌ها از روش آنتروپی شانون، برای ارزیابی وضعیت توسعه‌یافتگی استانهای کشور از روش تصمیم‌گیری چند شاخصه ویکور، برای ارتباط‌یابی میان متغیر سکونتگاههای انسانی (شهر و دهستان) به‌عنوان متغیر وابسته و متغیرهای تخصیص منابع (بودجه تملک دارایی) و توسعه‌یافتگی به‌عنوان متغیر مستقل از روش رگرسیون وزن‌دار جغرافیایی و برای ارزیابی توزیع سکونتگاه‌ها از روش توزیع جهت‌دار استفاده شده است. نتایج نشانگر این است که بیشتر سکونتگاههای انسانی در سال 1390 در موقعیت جغرافیایی شمال غربی کشور پراکنده شده‌اند که با طی روند زمانی و افزایش تعداد سکونتگاههای انسانی این روند تغییریافته و پراکندگی سکونتگاههای انسانی بیشتر به سمت مرکز کشور کشیده شده است. همچنین ارتباط متغیر سکونتگاههای انسانی (شهر و دهستان) و متغیرهای تخصیص منابع (بودجه تملک دارایی) و توسعه‌یافتگی نشانگر این است که میزان تأثیرگذاری توسعه‌یافتگی استان‌ها و سهم تخصیص منابع در ایجاد سکونتگاههای انسانی از مقدار 28 درصد در سال 1390 به مقدار 58 درصد در سال 1400 رسیده است که دلیل اصلی این موضوع انباشت سرمایه و امکانات در مناطق با توسعه‌یافتگی بالا می‌باشد که دلیل ایجاد آن، بازتولید نابرابری منطقهای در کشور می‌باشد.
The main goal of this research is to investigate the relationship between development and resource allocation in the creation of new human settlements during the years 2011 to 2021 and in Iran. The present research method is applied in terms of its nature and descriptive-analytical in terms of the data collected in a library. The analysis of the collected data has been carried out quantitatively. Several methods have been used to examine the collected data, so Shannon's entropy method is used to weigh the indicators, To evaluate the state of development of the country's provinces using the VIKOR multi-indicator decision-making method, To find the relationship between the variable of human settlements (city and village) as a dependent variable and the variables of resource allocation (property acquisition budget) and development as an independent variable using the Geographical Weighted Regression method and to evaluate the distribution of settlements, the directional distribution method has been used. The results show that most of the human settlements in 2011 were scattered in the northwestern geographical location of the country, and with the passage of time and the increase in the number of human settlements, this trend has changed and the dispersion of human settlements has been more towards the center of the country, Also, the relationship between the variable of human settlements (city and village) and the variables of resource allocation (property acquisition budget) and development shows that the influence of the development of provinces and the share of resource allocation in the creation of human settlements increased from 28% in 2011 to 58% in 2021, The main reason for this is the accumulation of capital and facilities in highly developed areas, which is the reproduction of regional inequality in the country
ابراهیم‌زاده، عیسی؛ موسوی، میرنجف؛ کاظمی‌زاد، شمس‌اله (1391). تحلیل فضایی نابرابری‌های منطقهای میان مناطق مرزی و مرکزی ایران. فصلنامه بین المللی ژئوپلیتیک. 8 (25)، 214-235. https://journal.iag.ir/article_56080.html?lang=fa
احمدی، مرضیه؛ فلاحتی، علی؛ دل انگیزان، سهراب (1398). بررسی پویای انتقال نابرابری منطقه ای در ایران (مطالعه موردی:استانهای ایران). فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد مقداری. 17 (1)، 119-85. doi: 10.22055/jqe.2019.27789.1984
امان پور، سعید؛ محمدی، چنور (1400). تحلیلی بر پراکنش فضایی توسعه و نابرابری‌های منطقهای در استان ایلام. فصلنامه علمی برنامه ریزی منطقهای. 11 (42)، 102-117. doi: 10.30495/jzpm.2021.4210
امینی، آزاده؛ رفیعی، معصومه (1398). موانع شکل گیری پیوندهای روستایی-شهری در کلانشهر تهران مورد: بخش مرکزی شهرستان شهریار. توسعه فضاهای پیراشهری. 1 (1)، 95-110. https://www.jpusd.ir/article_113868.html
برادران، زینب؛ آذری، زهرا؛ پناهی، حسین. (1400). شناسایی و اولویت‌بندی هسته های کلیدی بخش زیربنایی استان آذربایجان شرقی: رویکرد تحلیل چندبخشی (MSA). اقتصاد و توسعه منطقهای، 28 (21)، 102-75. doi: 10.22067/erd.2022.68749.1011
تیموری، رحیم (1398). بررسی تاثیر قطب های رشد بر توسعه اقتصادی اجتماعیِ منطقهای با رویکرد کاهش فعالیت‌های اقتصادی غیررسمی. فصلنامه اقتصاد پنهان. 4 (15)، 79-101. https://hem.epe.ir/article_101843.html?lang=en
جمشیدی، رضا و ديگران (1396). درجه تأثیرگذاری سهم بخش کشاورزی بر توزیع بودجه عمرانی استانی: کاربرد رگرسیون فضایی. اقتصاد و توسعه کشاورزی. 31 (2)، 136-148. doi: 10.22067/jead2.v31i2.59482
حافظ‌نیا، محمد رضا؛ قادری حاجت، مصطفی (1398). بنیادهای بی‌عدالتی فضایی در ایران. آمايش سیاسی فضا. ۱ (۲)، ۱۱۷-۱۲۷. http://psp.modares.ac.ir/article-42-29141-fa.html
داداش‌پور، هاشم؛ الوندی پور، نینا. (1397). واکاوی رویکرد فضاییِ عدالت در پژوهش‌های نابرابری منطقهای؛ مروری نظام‌مند در حوزه میان‌رشته‌ای. فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی. 10 (3)، 79-112. doi: 10.22035/isih.2018.284
داداش‌پور، هاشم؛ شجاعی، دلارام (1401). نابرابری فضایی و رابطة مرکزـ پیرامون در ایران: ارائة یک مدل نظری با استفاده از روش نظریه‌پردازی لینهام. مجله علمی آمایش سرزمین. 14 (1)، 25-59. doi: 10.22059/jtcp.2022.334526.670279
داداش‌پور، هاشم؛ احمدی، فرانک (1389). رقابت پذیری منطقهای به مثابه رویکردی نوین در توسعه منطقهای. فصلنامه راهبرد یاس. 22، 80-51. https://www.sid.ir/paper/480024/fa
دهقان شبانی، زهرا؛ هادیان، ابراهیم؛ نگهداری، جمال (1398). تحلیل رابطه نابرابری منطقهای و توسعه اقتصادی در ایران: رویکرد داده‌های تابلویی فضایی. فصلنامه تحقیقات اقتصادی. 54 (4)، 875-890. doi: 10.22059/jte.2019.74169
رحمانی فضلی، هادی؛ نیکبخت، سعید؛ ملابهرامی، احمد (1398). بررسی اثر بودجه بر نابرابری منطقهای ایران با استفاده از مدل اقتصاد سنجی فضایی تابلویی. فصلنامه پژوهش‌ها وسیاست‌های اقتصادی. ۲۷ (۸۹)،۳۹۹-۴۳۰. http://qjerp.ir/article-1-1835-fa.html
زبردست، اسفندیار؛ حق روستا، سمیه. (1396). گونه‌شناسی رویکردهای نظری و تجربی نابرابری‌های منطقهای. نامه معماری و شهرسازی. 10 (19)، 169- 153. https://www.sid.ir/paper/215865/fa
سرور، رحیم؛ عشقی چهاربرج، علی؛ علوی، سعیده (1395). اقتصاد فضا و نابرابری‌های منطقهای؛ نمونه موردی: استان اردبیل. فصلنامه علمی برنامه‌ریزی منطقهای. 6 (24)، 59-72. https://dorl.net/dor/20.1001.1.22516735.1395.6.24.5.9
عباسی تقی دیزج، رسول؛ پاشازاده، اصغر (1400). شناسایی عوامل مؤثر بر نابرابری منطقهای در ایران. جغرافیا و آمایش شهری منطقهای. 11 (41)، 25-50. doi: 10.22111/gaij.2021.6573
غفاری‌فرد، محمد؛ شجاعی، محمد رضا (1398). بررسی عملکرد توزیع بودجه بین استانهای مختلف ایران بر اساس ظرفیت و نیاز آنها طی سالهای اول و آخر دولت دهم و یازدهم. فصلنامه سیاست‌های مالی واقتصادی. ۷ (۲۸)، ۱۱۱-۱۴۳. http://qjfep.ir/article-1-1045-fa.html
فطرس، محمدحسن؛ فاطمی زردان، یعقوب (1399). مقایسه تطبیقی روند توسعه و میزان نابرابری استانهای کشور طی سه مقطع 1385، 1390 و 1395: رویکرد مرکز-پیرامون. فصلنامه مطالعات اقتصادی کاربردی ایران. 9 (35)، 63-89.
doi: 10.22084/aes.2020.20138.2942
قادری حاجت، مصطفی؛ حافظ نیا، محمد رضا (1397). راهکارهای دستیابی به عدالت فضایی در ایران. پژوهش‌های جغرافیای سیاسی. 3 (3)، 57-25. doi: 10.22067/pg.v4i9.75411
قادری حاجت، مصطفی؛ مختاری هشی، حسین (1397) عدالت فضایی در ایران و سامان‌دهی سیاسی-فضایی شهر تهران. آمایش سیاسی فضا. 1 (1)، 31-38. http://dorl.net/dor/20.1001.1.26455145.2018.1.1.5.0
قاسمی، محمدرضا و ديگران (1394). نحوه توزیع بودجه تملک دارایی‌های سرمایه‌ای در بین استانهای ایران (۱۳۹۰-۱۳۷۹). فصلنامه برنامه ریزی و بودجه. ۲۰ (۱)، 37-66. http://jpbud.ir/article-1-1078-fa.html
کریم زاده، مجید؛ کریم زاده، بهزاد (1398). ارزیابی میزان توسعه یافتگی شهرستان‌های استان سیستان و بلوچستان به لحاظ برخورداری از خدمات رفاه اجتماعی. برنامه ریزی منطقهای، 9 (34)، 81-94. https://jzpm.marvdasht.iau.ir/article_3553.html
کریمی موغاری، زهرا؛ براتی، جواد (1396). تعیین سطح نابرابری منطقهای استانهای ایران: تحلیل شاخص ترکیبی چند بُعدی. پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی. 7 (26)، 49-70. https://egdr.journals.pnu.ac.ir/article_2592.html?lang=fa
مرکز آمار ایران. (1401). سالنامه آماری کشور 1401. https://amar.org.ir/sign-in?returnurl=%2fsimilar-yearbooks-and-brief-collections#28523
مرکز آمار ایران. (1402). جایگاه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استانهای کشور 1401- 1397. https://amar.org.ir/Portals/0/Articles/jayegah.ostan.1401.pdf?ver=4whblISExDFlY9KVm9cE2Q%3d%3d
مصیب زاده، علی؛ مظفری نیا، اسما؛ شبستر، محسن (1400). تحلیلی بر نابرابری‌های فضایی و سنجش وضعیت توسعه‌ی منطقهای در استانهای ایران. جغرافیا و مطالعات محیطی. 10 (40)، 71-84. https://ges.iaun.iau.ir/article_684741.html
موسوی، میرنجف و ديگران (1401). تحلیل عدالت فضایی در توزیع کاربری‌های خدماتی در مناطق شهری (نمونه موردی: مناطق 5 گانه- ارومیه). جغرافیا و مطالعات شهری و منطقهای. 11 (43)، 177-162. https://ges.iaun.iau.ir/article_691454.html
موسوی، میرنجف و ديگران (1401). ارزیابی آسیب‌خیزی و سطح امنیت اجتماعی در سکونتگاههای غیررسمی (نمونه موردی: محله کشتارگاه-ارومیه). فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات امنیت اجتماعی. 13 (72)، 176-151. Doi: 10.22034/SSS.2023.1266753.1825
موسوی، میرنجف؛ مدیری، مهدی (1394). اولویت سنجی شاخص‌های عدالت اسلامی - ایرانی در تحقق آمایش سرزمین و توسعه متعادل در ایران. فصلنامه علمی- پژوهشی اطلاعات جغرافیایی «سپهر». 24 (95)، 17-35.
موسوی، میرنجف؛ بایرام‌زاده، نیما (1403). تحلیل فضایی روند نابرابری‌های منطقهای در ایران، فصلنامه علمی- پژوهشی اطلاعات جغرافیایی «سپهر». انتشار آنلاین. https://doi.org/10.22131/sepehr.2024.2017054.3039
وفایی، بکیانی و ديگران (1398). بررسی رابطه بودجه و رشد اقتصادی استانهای کشور با لحاظ توزیع اعتبارات بین استانی. مدلسازی اقتصادسنجی. 4 (2)، 9-32. doi: 10.22075/jem.2019.18337.1352
Çınar, İ. T. (2023). Regional development trap and economic complexity in Turkey: Evidence from provincial data. Regional Science Policy & Practice. 15 (9), 2224–2253. doi: 10.1111/rsp3.12719
Enflo, K.; Alvarez-Palau, E. & Marti-Henneberg, J. (2018). Transportation and regional inequality: The impact of railways in the Nordic countries, 1860–1960. Journal of Historical Geography. 62, 51–70. https://doi.org/10.1016/j.jhg.2018.05.001
He, Y.; Wang, Y. & Chen, X. (2019). Spatial patterns and regional differences of inequality in water resources exploitation in China. Journal of Cleaner Production. 227, 835–848. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2019.04.146
Hernandez, S. & Monzon, A. (2016). Key Factors for Defining an Efficient Urban Transport Interchange: Users' Perceptions. Cities. 50, pp. 158-167. https://doi.org/10.1016/j.cities.2015.09.009
Jiang, Y. & Shi, C. (2023). Estimating sustainability and regional inequalities using an enhanced sustainable development index in China. Sustainable Cities and Society. 99, 104555. doi: 10.1016/j.scs.2023.104555
Martin, R.L. (2004), A Study on the Factors of Regional Competitiveness. Cambridge: University of Cambridge.
Mueller, J. et al (2018). Citizen Design Science: A strategy for crowd-creative urban design. Cities. 72, 181-188. https://doi.org/10.1016/j.cities.2017.08.018.
Rana, I. A.; Routray, J. K. & Younas, Z. I. (2020). Spatiotemporal dynamics of development inequalities in Lahore City Region, Pakistan. Cities. 96, 102418. doi: 10.1016/j.cities.2019.102418
Reinl, A.-K.; Nicoli, F. & Kuhn, T. (2023). Regional inequalities and transnational solidarity in the European Union. Political Geography. 104, 102903. https://doi.org/10.1016/j.polgeo.2023.102903
Sachs, J. D. (2006). The End of Poverty: Economic Possibilities for Our Time. New York: The Penguin Press.
Suparman, S. & Muzakir, M. (2023). Regional inequality, human capital, unemployment, and economic growth in Indonesia: Panel regression approach. Cogent Economics & Finance. doi: 10.1080/23322039.2023.2251803
Wei, Y. D. et al (2020). Regional inequality, spatial polarization and place mobility in provincial China: A case study of Jiangsu province. Applied Geography (Sevenoaks, England). 124, 102296. https://doi.org/10.1016/j.apgeog.2020.102296
Zhang, X. et al (2024). Governing regional inequality through regional cooperation? A case study of the Guangdong-Hong Kong-Macau Greater Bay area. Appl. Geogr. 162, 103135. doi: 10.1016/j.apgeog.2023.103135