تحلیل دوگانگی فضایی شهری با تأکید بر رویکرد زیست پذیری شهر چابهار

محورهای موضوعی : مقالات تحلیلی جغرافیایی و محيطي

احمد راشکی قلعه نو ¹ , علیرضا استعلاجی ^{2 *} , بهرام آزادبخت ³

1 - دانشجوی دکترای تخصصی رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری ،علوم انسانی، واحد یادگار امام، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استادیار گروه جغرافیا ، علوم انسانی ، واحد یادگار امام، دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران، ایران(نویسنده مسئول)
3 - گروه جغرافیا، علوم انسانی، واحد یادگار امام دانشگاه آزاد اسلامی، تهران ، ایران.

تاریخ دریافت : 1403/05/18 تاریخ پذیرش : 1403/10/13 تاریخ انتشار : 1403/12/07

کلید واژه:

چکیده مقاله :

شهرنشینی شتابان ناهنجاری‌ها و نابسامانی‌های اجتماعی، کمبود مسکن و حاشیه‌نشینی را به همراه آورده و محیط‌زیست را نیز در معرض تهدید قرار داده است. دوگانگی اجتماعی، اقتصادی و به‌تبع آن دوگانگی فضایی حاصل تأثیرات متقابل عوامل مختلفی است که در پی رشد شتابان شهرنشینی به وجود آمده است. دوگانگی فضایی می‌تواند در میزان و سطح زیست پذیری محلات شهری اثر مستقیم داشته باشد. با توجه به این مشکل، سؤال‌ اصلی پژوهش تحلیل عوامل و زمینه‌هایی است که موجب ایجاد دوگانگی در وضعیت زیست پذیری شهرستان چابهار شده است. هدف اصلی پژوهش تحلیل دوگانگی فضایی دهستان‌های شهرستان چابهار مبتنی بر زیست پذیری است. پژوهش از نظر هدف کاربردی، از نظر ماهیت تحلیلی و از نظر روش کیفی- کمی است.روش جمع‌آوری داده‌ها کتابخانه‌ای است.جامعه‌ی آماری تحقیق را 80 نفر از کارشناسان ذی‌ربط دهیاری شهر چابهار و اساتید جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری تشکیل می‌دهند و تکنیکی که در این راستا استفاده‌شده تکنیک دلفی است. روش نمونه‌گیری مورد استفاده در پژوهش حاضر احتمالی و از نوع طبقه‌ای بوده است. ا بزار گردآوری داده‌ها پرسشنامه از نوع بسته است. برای تحلیل داده‌ها از مدل تاپسیس استفاده‌شده است. نتایج یافته‌ها نشان می‌دهد که دوگانگی فضایی در شهرستان چابهار به دو دسته تقسیم می‌شود. 1-دوگانگی فضایی در قسمت شمالی و جنوبی شهرستان 2- دوگانگی فضایی در قسمت شرقی و غربی شهر چابهار. علاوه بر این در تحلیل معیارهای استخراج‌شده، معیار فرصت‌های شغلی، با کسب امتیاز 504/0 توانسته است رتبه اول را به خود اختصاص دهد. معیار درآمد، با کسب امتیاز 484/0 رتبه دوم را به خود اختصاص داده است.

منابع و مأخذ:

1. ایمانی، بهرام، ضارب نیا و کانونی، رضا. (1397). ارزیابی و تحلیل میزان زیست پذیری در بخش مرکزی مناطق کلان‌شهری (مطالعه موردی: منطقه 12 شهر تهران). نشریه جغرافیا و مطالعات محیطی، دوره 7، 26، ص 70-57.
2. بابايي، عباس؛ کرکه آبادي، زينب؛ کاميابي، سعيد. (1399). موانع مديريت شهري در زيست پذيري شهرها، مطالعۀ موردي: شهر سمنان. نشريه تحقيقات کاربردي علوم جغرافيايي، دوره 20 ، شماره 58 ، ص 301 - 318 .
3. باقری، بهنام؛ معصومی، محمدتقی؛ نظام فر، حسین و صمد زاده، رسول. (1400). تحلیل ناهمگونی فضایی شاخص‌های توسعه و رتبه‌بندی استان‌های کشور با تکنیک‌های آماره فضایی و تصمیم‌گیری‌های چندمنظوره، فصلنامه نگرش‌های نو در جغرافیا، دوره 14، شماره 1، ص 22-1.
4. جعفری اسدآبادی، حمزه. (1392). بررسی زیست پذیری شهرها در ‌راستای توسعه پایدار ‌شهری (موردمطالعه کلان‌شهر تهران). ‌پایان‌نامه کارشناسی ارشد به راهنمایی دکتر فرزانه ساسان پور، ‌دانشکده جغرافیا، دانشگاه خوارزمی، تهران.
5. جوان، جعفر؛ عبداللهی، عبدالله. ( 1387). عدالت فضایی در فضاهای دوگانه شهری. فصلنامه ژئوپلیتیک، سال چهارم، دوم : 156-، ص14.
6. جلیلی، معصومه ؛ ساسان پور، فرزانه؛ شماعی، علی ؛ فصیحی، حبیب اله. (‌1400). تحلیل دوگانگی فضایی زیست پذیری در منطقه 7 کلان‌شهر تهران. فصلنامه انجمن جغرافیایی ایران، شماره 71، ص 43-61.
7. حسینی، سید علی عارف؛ پناهی، علی؛ آذر؛ علی و ولی زاده، رضا. (1399). سنجش و ارزیابی بعد ذهنی زیست پذیری در بافت‌های شهری کلان‌شهر تبریز. نشریه علمی جغرافیا و برنامه‌ریزی، سال 23، شماره 74، ص 136.
8. خراسانی، محمدامین. (1395). تأملی در مفهوم زیست پذیری؛ شناخت، سنجش و رویکردها. دوماهنامه پژوهش در هنر و علوم انسانی، سال اول، شماره 2، ص 15-9.
9. خلیلی، احمد. (1390). درس‌نامه روش¬های کمی برنامه¬ریزی شهری و منطقه¬ای. دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر تهران، ایران.
10. ساسان پور، فرزانه؛ تولایی، سیمین؛ و جعفری اسدآبادی، حمزه‌. (1394). سنجش و ارزیابی زیست پذیری شهری در مناطق بیست‌ودو گانه کلان‌شهر تهران. فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای، سال پنجم، شماره 18، ص 42-27.
11. سلیمانی، مهرنجانی، محمد؛ تولایی، سیمین؛ رفیعیان، مجتبی؛ زنگانه ، احمد؛ خزایی نژاد، فروغ. (1395). زیست پذیری شهری: مفهوم، اصول، ابعاد و شاخص‌ها. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، شماره 1، ص27-50.
12. گودرزی، هومان؛ یوسفی بابادی، سعید؛ و لطیفی، امید. (1398). تحلیل زیست پذیری محلات شهری در راستای توسعه پایدار (مطالعه موردی: منطقه 22). فصلنامه جغرافیا و روابط انسانی، دوره 2، شماره ، ص 24.
13. سند توسعه وآمایش شهرستانهای استان سیستان و بلوچستان. (1400). شهرستان چابهار. سازمان مدیریت وبرنامه ریزی استان سیستان وبلوچستان، صص 1-265.
14. قاسملو، حسن؛ حسین زاده، اکبر؛ رومیانی، احمد. (1401). تحلیل اثرات توسعه گردشگری بر زیست پذیری مناطق روستایی (نمونه موردی: شهرستان طارم). نشریه جغرافیا و آمایش شهری منطقه‌ای، شماره 44، ص 89-116.
15. ماجدي، حميد؛ و بندر آباد، عليرضا. ( 1389‌)‌. بررسي معيارهاي جهاني و بومي شهر زيست پذير. نشريه هويت شهر، سال هشتم، شماره 17 ، صص 76 - 65 .
16. موسوی، میرنجف؛ زارع، علیرضا؛ منوچهری میاندوآب، ایوب؛ آهار، حسن‌. (1396). تحلیل اثرات رشد پراکنده رویی شهری بر زیست پذیری محلات شهری مورد: شهر مراغه. نشریه پژوهش و برنامه ریزي شهري، سال هشتم، شماره 31، صص 18-1.
17. مهندسان مشاور، برنامه ر‌یز، شهرساز و معمار. (1400). سند توسعه وآمایش شهرستانهای استان سیستان و بلوچستان (شهرستان چابهار). سازمان مدیریت وبرنامه ریزی استان سیستان وبلوچستان، صص 1-265.
18. میری، غلامرضا. (1398). بررسی نظریه دوگانگی پروفسور آرتور لوئیز در منطقه آزاد تجاری صنعتی چابهار با تاکید بر بعد فیزیکی کالبدی. نخستین کنفرانس ملی علوم انسانی و توسعه، صص 1-12.
19. وارثي، حمیدرضا؛ محمدي، جمال؛ موسوي نور، علي. (‌1397‌). ارزيابي و تحليل مؤلفه‌های زيست پذيري کلان‌شهر تهران.فصلنامه جغرافيا، شماره 51 ، صص 258 – 138.

20. Landry, C., (2000). Urban Vitality: A New source of Urban Competitiveness. Prince Claus fund journal, ARCHIS issue Urban Vitality / Urban Heroes.
21. Farzaneh. Sasanpour. (2017). Livable City One Step Towards Sustainable Development. Journal of Contemporary Urban Affairs, number3, pages 13-17.
22. Oon Khar Ee, Christina and Khoo, Suet Leng. (2014). Issues and challenges of a liveable and creative city: the case of Penang, Malaysia. Geografia: Malaysian Journal of Society and Space, 10 (3). pp. 33-43. ISSN 2180-2491.
23. Southworth, Michael. (2022). Learning to make liveable cities, Journal of Urban Design, ISSN: 1357-4809 (Print) 1469-9664 (Online) Journal homepage: https://doi.org/10.1080/13574809.2022.1220152.
24. Sheikh Taraj, w.; Van Amejideh, J. (2022). Promoting livability through urban planning: A comprehensive framework based on the “theory of human needs”. Journal of Cities, Volume 131, December 2022, pages 6-14.
25. Wong, Alan T L. (2018). Sustainable development (urban transport and mobility) - “sharpening the saw’’ in shaping liveable cities towards quality of life experiences, 10th Malaysian Road Conference & Exhibition 2018, IOP Publishing.
26. Zanella, A.; Camanho, A.S.; Dias, T.G. (2015). The assessment of cities’ livability integrating human wellbeing and environmental impact. Ann. Oper. Res, 226, 695–726.
27. Zhang, w.; Yuan, Q.; Cai, H. (2023). Unravelling urban governance challenges: Objective assessment and expert insights on livability in Longgang District, Shenzhen. Ecological Indicators, Volume 155, November 2023, pages 9-21.