سنجش تاثیر ابرپروژه‌های شهری بر پایداری زیست محیطی مطالعه موردی: شهر شاندیز

محورهای موضوعی : مقالات تحلیلی جغرافیایی و محيطي

شیلا شیخ ¹ , کتایون علیزاده ² , حمید جعفری ³

1 - گروه جغرافیا، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
2 - استادیار، گروه جغرافیا، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد
3 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد

تاریخ دریافت : 1402/06/30 تاریخ پذیرش : 1402/09/30 تاریخ انتشار : 1403/03/27

کلید واژه:

چکیده مقاله :

رشد روز افزون ساخت‌و‌ساز و غلبه معماری مدرن در جهان باعث گردید در آغاز قرن 21 مشکلات پیچیده‌ای در عرصه محیط‌زیست بوجود آید و وضعیت جهان به توسعه‌ای ناپایدار گواهی ‌دهد. نگاهی گذرا بروضعیت محیط‌زیست جهان در دو دهه گذشته نشان می‌دهد که علی‌رغم حساسیت‌های اخیر در زمینه محیط‌زیست نه تنها اثرات مخرب فعالیت‌های انسانی کاهش نیافته بلکه تغییرات بزرگی شامل حال شهر‌ها شده که وضعیت نامناسب محیط‌زیست را تشدید نموده است که از بارزترین آنها می‌توان به وجود ابرپروژه‌ها اشاره نمود. با توجه به این امر و جلب توجه به این موضوع که پیامدهای ساخت ابرپروژه‌ها بلاواسطه متوجه ساکنان منطقه می‌گردد، سوال اصلی تحقیق حاضر عبارت است از: سنجش اثرات ناشی از ساخت و بهره‌برداری ابرپروژه‌ها بر پایداری زیست‌محیطی شهر از نظر شهروندان شهر شاندیز. هدف اصلی تحقیق نیز بررسی وضعیت موجود در شهر شاندیز و تاثیرات بوجود آمده در آن براساس ساخت ابرپروژه‌ها می‌باشد. اهمیت انتخاب شهر شاندیز به دلیل موقعیت جغرافیایی ارزشمند این شهر در کنار کلان شهر مشهد بوده‌است. روش پژوهش تحقیق حاضر توصیفی- تحلیلی بوده و از تکنیک پیمایش و تکمیل پرسشنامه‌های محقق ساخته در طیف لیکرت برای گردآوری اطلاعات استفاده گردید. با توجه جمعیت بالغ بر 14هزار نفری شهر شاندیز حجم نمونه براساس فرمول کوکران 368 نفر تعیین گردیده است. نتایج حاصل از تحقیق حاکی از آن است که پایداری زیست‌محیطی شهر شاندیز تحت تاثیر شدید ابرپروژه‌های شهری قرار گرفته و باتوجه به تحقیقات مشابه سالیان قبل وضعیت نامناسب‌تری را تجربه می‌نماید. همچنین نتایج تحقیق خاطر نشان می‌سازند که وضعیت موجود در بهره‌برداری از محیط‌زیست باعث فشار بر اکوسیستم بستر شده که خارج از ظرفیت تحمل محیط است و درنتیجه، سبب آلودگی محیط‌زیست شده است.

منابع و مأخذ:

اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌رضوی (1399). پایگاه اطلاع‌رسانی اداره‌کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان‌رضوی. بازیابی از https://khorazavi.frw.ir
اداره‌کل هواشناسی خراسان‌رضوی (1399). آمار وهواشناسی کاربردی، آمار و اطلاعات هواشناسی.
استانداری خراسان رضوی (1395). آخرین تقسیمات کشوری شهرستان بینالود، مشهد استانداری خراسان‌رضوی.
اقلامی، عطیه؛ رضایی‌راد، هادی (1397). سنجش میزان پایداری زیست‌محیطی پروژه‌های بزرگ مقیاس شهر همدان (نمونه موردی: پروژه‌های بزرگ مقیاس همدان). مطالعات محیطی هفت حصار، سال ششم، شماره 24، 79-92.
امیری، خدابخش (1399). بررسی نقش فرهنگ اجتماعی در حمل‌و‌نقل و ترافیک شهری، نشریه معماری شناسی. سال سوم، شماره 17، 7-1.
جمینی، داود؛ ذوالفقاری، امیرعلی؛ نصرآبادی، زهرا و قبادی، شادی. (1395). چالشهای زیست‌محیطی و اثرات آن بر ساکنین روستای بدرآباد با استفاده از روش نظریّة بنیانی. جغرافیا و پایداری محیط، شماره 19، 87-71.
حيدرزاده، محمد‌هادي؛ جعفري‌وراميني، اميرحسن و خوشنام، هاشم (1385). ارزيابي اثرات زيست‌محيطي پروژه‌هاي شهري، رهيافتي به سوي توسعه پايدار شهري. در مجموعه مقالات ششمین همایش ملی دو سالانه انجمن متخصصان محیط‌زیست ایران. تهران، انجمن متخصصان محیط‌زیست ایران.
خدیوی، سمیرا (1391). تدوین مدل مفهومی جهت دستیابی راهبردها و الگوی مصرف انرژی در کلان شهرها (بخش خانگی و تجاری)(مطالعه موردی: شهر تهران). تهران، دانشگاه ازاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.
دوروديان، حميدرضا و دوروديان، عاطفه (1396). پيامدهاي اجتماعي و بوم شناختي تغيير بي‌رويه کاربري اراضي کشاورزي. نشریه مديريت اراضي، سال پنجم، شماره 2، 81-97.
رفیعیان، مجتبی و پهلوان، سمیه (1394). سنجش و ارزیابی تاثیرات ایجاد ابرپروژه شهری الماس شرق مشهد از دیدگاه نواحی سکونتی پیرامون با مدل Electre. نشریه علمی-پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران. 63-51.
رهنما، محمدرحیم؛ طاهری، فروزان (1396). ارزیابی ظرفیت تحمل زیست‌محیطی شهر شاندیز. مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، سال پانزدهم، شماره 2، 20-1.
سپهوند، رضا؛ عارف نژاد، محسن (1392). اولويت‌بندي شاخص‌هاي توسعه پايدار شهري با رويكرد تجزيه و تحليل سلسله مراتبي گروهي (مطالعه موردي: در شهر اصفهان). فصلنامه مطالعات برنامه‌ريزي شهري، 59-43.
شمس‌الدینی، علی؛ دهقانی، امین؛ منوچهری، فاطمه و ابی‌زاده، سامان (1399). ارزیابی پایداری زیست‌محیطی و بررسی توزیع فضایی آن در سکونتگاه‌های روستایی استان کرمانشاه (مورد: شهرستان روانسر). فصلنامه جغرافیا و توسعه، سال هجدهم، شماره 58، 92-75.
شهبازی، طیبه؛ شبیری، سیدمحمد و زندی، بهمن (1394). مطالعه نقش رسانه‏های ارتباط جمعی در آموزش مسایل محیط‏‏زیستی از دیدگاه معلمان مدارس راهنمایی شهرستان سرپل ذهاب. علوم و تکنولوژی محیط زیست، سال دوم، شماره 17، 104-95.
شیعه، اسماعیل؛ وحید، آرش و صارمی، حمیدرضا (1397). عوامل مؤثر در مکانیابی ساختمان‌های بلندمرتبه با تأکید بر پایداری محیطزیست (مطالعۀ موردی: شهر قزوین). نشریه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 50، شماره 4، 890-873.
طاهری، فروزان (1396). تبیین چشم‌انداز شهر شاندیز با تأکید بر نظریه شهر اکولوژیک در افق 1404. استاد راهنما: دکتر محمدرحیم رهنما، رساله دکتری رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی، دانشگاه فردوسی مشهد.
طاهري، فروزان؛ رهنما، محمدرحيم؛ خوارزمي، اميدعلي و خاكپور، براتعلي (1397). بررسي و پيش‌بيني تغييرات كاربري اراضي با استفاده از داده‌هاي ماهواره‌اي چند زمانة شهر شانديز (طي سال‌هاي 1394-1379). فصلنامه جغرافيا و توسعه، سال شانزدهم، شماره 50، 142-127.
عنابستانی، زهرا (1396). آینده‌نگری تأثیرات اجتماعی ناشی از حضور ابرپروژهای شهری مطالعه موردی: مجموعه گردشگری پدیده شاندیز. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال سی‌و‌دوم، شماره 2، 151-129.
كشتكار‌قلاتي، احمدرضا؛ انصاری، مجتبی و نازي‌ديزجي، سجاد. (1389). توسعه سامانه بام سبز بر اساس معيارهاي توسعه پايدار در ایران. نشريه هويت شهر سال چهارم، شماره 6، 28-15.
گرامی، حسن؛ امیری، حمیدرضا (1395). استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و تکنولوژی‌های نوین در ساختمان‌ها در جهت بهینه‌سازی مصرف انرژی و توسعه پایدار. دومین همایش ملی عمران، معماری، شهرسازی و مدیریت انرژی. اردستان، بازیابی از https://civilica.com/doc/633756.
محمدی‌ده‌چشمه، مصطفی؛ فیروزی، محمدعلی و سعیدی، جعفر (1394). ارزیابی شاخص‌های ناپایداری زیست‌محیطی در کلان شهر اهواز. نشریه محیط شناسی، دوره چهل‌و‌یکم، شماره 2، 464-447.
محمدی، زهره؛ بابایی، یاسمن؛ ادیبیان، یاسمن و ساقی، غلامرضا (1388). راهکارهای مناسب کنترل آلودگی و تصفیه پساب‌های ورودی به رودخانه کشف‌رود مشهد با رویکرد استفاده مجدد از آنها. همایش ملی الگوهای توسعه پایداردر مدیریت آب مشهد، بازیابی از https://civilica.com/doc/79379.
مرکز آمار ایران (1395). نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن، شهرستان بینالود. تهران، مرکز آمار ایران.
مرکز پایش آلاینده‌های زیست‌محیطی (1399). محیط‌زیست خراسان‌رضوی. براساس داده‌های ایستگاه ماشین ابزار.
مصوبه هیئت وزیران. (۱۱/۵/۱۳۸۴). شماره تصویب‌نامه ۲۶۹۲۵/ت۳۳۵۵۵.
نجات بخش، یوسف؛ ابراهیمی‌ورکیانی، احسان (1395). طراحی یک مدل مسیریابی حمل‌و‌نقل لجستیک با الگوریتم فرا ابتکاری. چهارمین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در مدیریت، اقتصاد و حسابداری. برلین، آلمان، 18-1، بازیابی از www.sid.ir.

Altshuler, A. A., & Luberoff, D. E. (2003). Mega-projects: The changing politics of urban public investment. Brookings Institution Press.
Bearfield, D. & Dubnick, M. (2009). All Mega-Projects are local? Citizen participation lessons from the big dig. Public budgeting, Accounting & Financial management, Vol. 21, No. 3, 393-426.
Beil, L. (2017). "Pollution killed 9 million people in 2015". Retrieved from Sciencenews.org: Retrieved 13 December 2020
Boggia, A., Rocchi, L., Paolotti, L., Musotti, F., & Grec, s. (2014). Assessing Rural Sustainable Development potentialities using a Dominance-based Rough Set Approach. Journal of Environmental Management, No. 144, 160-167.
Douglass, M. (2010). Globalization, Mega-projects and the Environment Urban Form and Water in Jakarta. Environment and Urbanization ASIA, Vol. 1, No. 1, 45-65.
Flyvbjerg, B., Bruzelius, N., & Rothengatter, W. (2003). Megaprojects and Risk: An Anatomy of Ambition. Cambridge University Press.
Marrewijk, A. v., Clegg, S. R., Pitsis, T. S., & Veenswijk, M. (2008). Managing public–private megaprojects: Paradoxes, complexity, and project design. International Journal of Project Management, Vol. 26, No. 6, 591-600.
Mylonas, C., & Xenidis, Y. (2018). Megaproject development in the context of sustainable urban regeneration. Intrnational journal of real estate and land planing, Vol. 1, 377-384.
Oruji, S., Amini, E,. & Mahesh, T. (2015)The future form, sustainable urban design and the effect of urban infrastructures: a case study of the Region One of Tehran municipality. International Journal of the Bioflux Society, 309-323.
Priemus, H., & van Wee, B. (2013). International Handbook on Mega-projects. Massachusetts: Edward Elgar Publishing.
Santamaría, G. d. (2019). Megaprojects, the Environment and Sustainability in New York, London, Paris and Tokyo. Journal of Architecture and Planning Research, Forthcoming.
Wang, G., He, Q., Meng, X., Locatelli, G., Yu, T., & Yan, X. (2017). Exploring the impact of megaproject environmental responsibility on organizational citizenship behaviors for the environment: A social identity perspective. International Journal of Project Management, 1-13.
Yasin, B. (2017). Mega-Projects and Violations of Human Rights:The Case of Mega-dams in Developing Countries. Retrieved may 19, 2019, from https://www.academia.edu/