تأثیر سوگیری‌های‌رفتاری بر تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران با نقش میانجی ادراک ریسک و نقش تعدیل گر سوادمالی، ثبات عاطفی و ترجیحات بخش‌بندی بازار
محورهای موضوعی : پژوهش های مالی و رفتاری در حسابداریمحمدرضا رادفر 1 * , الهه توکلی 2
1 - گروه مدیریت مالی و حسابداری، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - گروه مدیریت مالی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
کلید واژه: سوگیری‌های رفتاری, تصمیم‌گیری سرمایه گذاری, سوادمالی, ثبت عاطفی, ادراک ریسک,
چکیده مقاله :
در حالی‌که دیدگاه مالی سنتی، رفتار سرمایه‌گذاران را عقلانی می‌داند، مالی رفتاری معتقد است که تصمیم‌گیری‌های‌سرمایه‌گذاران نه‌تنها بر مبنای منطق نمی‌باشد، بلکه تحت‌تأثیر عوامل احساسی و سوگیری‌های رفتاری نیز شکل می‌گیرد . این سوگیری‌ها می‌توانند موجب انحراف در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران شده و زمینه‌ساز بروز ناهنجاری‌هایی در بازارهای مالی گردند. در این پژوهش به تأثیر سوگیری‌های‌رفتاری بر تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران با نقش میانجی ادراک ریسک و نقش تعدیل گر سوادمالی، ثبات عاطفی و ترجیحات بخش‌بندی بازار پرداخته شده است. این پژوهش از نظر روش‌شناسی از نوع توصیفی–پیمایشی و از نظر هدف، در زمره تحقیقات کاربردی بوده و همچنین جامعه آماری پژوهش حاضر، سرمایه گذاران فعال بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد. داده‌های پژوهش با استفاده از اطلاعات گردآوری‌شده از 384 نمونه آماری تحلیل گردید. به منظور جمع‌آوری داده‌ها از ابزار پرسشنامه و برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش مدلسازی معادلات ساختاری با بهره‌گیری از نرم افزار smart pls استفاده شده است. نتایج حاصل از تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد که سوگیری‌های رفتاری تأثیر مستقیم و معناداری بر تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران دارند. علاوه بر این، ادراک ریسک در این رابطه نقش میانجی ایفا می‌کند و متغیرهای سواد مالی و ثبات عاطفی نیز اثر تعدیل‌گر معناداری دارند. با این حال، نقش تعدیل‌گر ترجیحات بخش‌بندی بازار در ارتباط میان تأثیر سوگیری‌های رفتاری بر تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران معنادار تشخیص داده نشد. یافته‌های این تحقیق می‌تواند به سیاست‌گذاران مالی، مشاوران سرمایه‌گذاری و نهادهای آموزشی کمک کند تا با شناخت بهتر عوامل مؤثر بر تصمیم‌گیری، کیفیت تصمیمات سرمایه‌گذاری را بهبود بخشند.
While the traditional financial perspective assumes that investors’ behavior is rational, behavioral finance argues that investors’ decisions are not solely based on logic but are also influenced by emotional factors and behavioral biases. These biases can lead to deviations in investors’ decision-making and cause anomalies in financial markets. This study examines the impact of behavioral biases on investors’ decision-making, considering the mediating role of risk perception and the moderating roles of financial literacy, emotional stability, and market segmentation preferences. The research is descriptive-survey in nature and categorized as applied research. The statistical population includes active investors in the Tehran Stock Exchange. Data were collected from 384 respondents using a questionnaire and analyzed through structural equation modeling with SmartPLS software. The results indicate that behavioral biases have a significant direct effect on investors’ decision-making. Furthermore, risk perception serves as a mediator in this relationship, while financial literacy and emotional stability act as significant moderators. However, the moderating role of market segmentation preferences in the relationship between behavioral biases and investors’ decision-making was not found to be significant. The findings of this study can assist financial policymakers, investment advisors, and educational institutions in better understanding the factors influencing decision-making and improving the quality of investment decisions.
• ابزری، رضا؛ فتحی، سعید. (1394). بررسی عوامل مؤثر بر ریسک و بازده سرمایه‌گذاری در محصولات مالی. پژوهش در حسابداری، 5(9)، 4-16.
• ترازودار، میترا؛ قاسمی، مصطفی و محسنی، عبدالرضا. (1402). ارائه مدلی به منظور شناسایی تأثیر تورش‌های رفتاری و سواد مالی و نقش آنها بر تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران (مبتنی بر رویکرد گراندد تئوری). مجله دانش حسابداری، 14(4)، 159-179.
• حقیقی نسب، منیژه؛ نیاکان لاهیجی، نازیلا. (1399). بخش‌بندی بازار مشتریان بیمه‌های عمر با استفاده از شبکه عصبی. مطالعات رفتار مصرف‌کننده، 7(2)، 74-88.
• حسین زاده، زهرا؛ فتحی، زادالله و شفیعی، حسین. (1401). شناسایی و اولویت‌بندی مؤلفه‌های مؤثر بر تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران: مدلی مبتنی بر نگرش و رفتار سرمایه‌گذاران. راهبرد مدیریت مالی، 10(4)، 197-216.
• روشنگرزاده، امین؛ دستگیر، محسن و ساعدی، رحمان. (1402). تأثیر سواد مالی بر سوگیری‌های رفتاری فرااعتمادی و رفتار جمعی و تحلیل اثر آنها بر عملکرد سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران با استفاده از مدلسازی معادلات ساختاری. تحلیل بازار سرمایه، 2(3)، 1-30.
• صمدی، فاطمه، و ابوذر، عاطفه(1403). بررسی نقش واسطه‌ای ادراک ریسک در تأثیر عوامل مالی-رفتاری بر تصمیمات سرمایه‌گذاری. پژوهش‌های مالی و رفتاری در حسابداری،2(4)،61-41
• فلاح‌پور، سعید و عبداللهی، غلامرضا. (1390). شناسایی و وزن‌دهی تورش‌های رفتاری سرمایه‌گذاران در بازار بورس اوراق بهادار تهران: رویکرد AHP فازی. تحقیقات مالی، 99-120.
• فیلسرائی، مهدی. (1403). تأثیر ویژگی‌های جمعیتی بر درک ریسک و تصمیم‌گیری در مورد سرمایه‌گذاری. حسابداری، حسابرسی و تأمین مالی در محیط‌های اسلامی، 2(4)، 3-30.
• کاویانی، میثم؛ گوارا، مریم و نعمتی، مهدی. (2024). تصمیمات سرمایه‌گذاری مبتنی بر اثر تمایلی، رفتار توده‌وار و سهام بلوچیپ در بازار سرمایه تهران. مطالعات اخلاق و رفتار در حسابداری و حسابرسی، 2(4)، 115-140.
• ماستری فراهانی، محمد؛ بختیاری، حسین؛ رضوی، سید محمد فؤاد و ملایری آشتیانی، محمد حسین. (1401). بخش‌بندی بازار مشتریان بالقوه میوه‌های ارگانیک با رویکرد داده‌کاوی (مطالعه موردی: شهر تهران). چشم‌انداز مدیریت بازرگانی، 21(51)، 101-124.
• مقصودپور، محمدعلی و کرمشاهی، بهنام. (1403). بررسی تأثیر تورش‌های رفتاری و سواد مالی بر تصمیم‌های سرمایه‌گذاری با استفاده از مدل معادلات ساختاری: مطالعه موردی خانوار‌های شهر کرمان. اقتصاد شهری، 9(2)، 47-68.
• Abdel-Fattah, H. (2020). Emotional intelligence and emotional stability in crises. Journal of Psychiatry and Psychiatric Disorders, 4(2), 56–62.
• Abzari, R., & Fathi, S. (2015). Examining the factors affecting risk and return in financial product investment. Research in Accounting, 5(9), 4–16. (In Persian)
• Anklesaria, M. K., Pandit, S., Ramnani, A., & Atre, D. (n.d.). Managerial overconfidence and financial decisions—A literature review.
• Armstrong, G., & Kotler, P. (2000). Marketing. Englewood Cliffs: Prentice Hall.
• Fallahpour, S., & Abdollahi, G. (2011). Identifying and weighting behavioral biases of investors in the Tehran Stock Exchange: A fuzzy AHP approach. Financial Research. (In Persian)
• Filsaraei, M. (2024). The impact of demographic characteristics on risk perception and investment decision-making. Accounting, Auditing, and Financing in Islamic Environments, 2(4), 3–30. (In Persian)
• Gamal, L., & Wahba, H. (2025). The impact of behavioural biases on the behaviours of informed and uninformed individual stock investors: Case of the Egyptian Stock Exchange. Afro-Asian Journal of Finance and Accounting, 15(1), 117–141.
• Gulzar, T. I., Javed, N., Ali, N., & ul Hasan, S. S. (2024). Influence of behavioral biases on investment decisions: Moderating role of financial literacy and emotional stability in the new normal. Kurdish Studies, 35–43.
• Gupta, S., & Shrivastava, M. (2021). Impact of behavioral biases on investment decisions: Moderating effect of preferred sector of investment. Ramanujan International Journal of Business and Research, 6, 37–48.
• Haghighinasab, M., & Niakan Lahiji, N. (2020). Segmenting the life insurance customer market using neural networks. Consumer Behavior Studies, 7(2), 74–88. (In Persian)
• Hosseinzadeh, Z., Fathi, Z., & Shafiei, H. (2022). Identifying and prioritizing the components affecting investor decision-making: A model based on investor attitudes and behaviors. Financial Management Strategy, 10(4), 197–216. (In Persian)
• Jagongo, A., & Mutswenje, V. S. (2014). Factors influencing investment decisions at the Nairobi Stock Exchange. International Journal of Humanities and Social Science, 4(4)
• Kanapickienė, R., Vasiliauskaitė, D., Keliuotytė-Staniulėnienė, G., Špicas, R., Omeir, A. K., & Kanapickas, T. (2024). A comprehensive review of behavioral biases in financial decision-making: From classical finance to behavioral finance perspectives. Journal of Business Economics and Management, 25(5), 1006–1029.
• Kaviani, M., Govara, M., & Nemati, M. (2024). Investment decisions based on disposition effect, herding behavior, and blue-chip stocks in the Tehran capital market. Ethics and Behavioral Studies in Accounting and Auditing, 2(4), 115–140. (In Persian)
• Lusardi, A., & Messy, F-A. (2023). The importance of financial literacy and its impact on financial wellbeing. Journal Financial Literacy and Wellbeing, 1, 1–11.
• Lyons, A. (2004). A profile of financially at-risk college students. The Journal of Consumer Affairs, 38(1), 56–80.
• Maghsoudpour, M. A., & Kermashahi, B. (2024). Investigating the impact of behavioral biases and financial literacy on investment decisions using structural equation modeling: A case study of urban households in Kerman. Urban Economics, 9(2), 47–68. (In Persian)
• Mahmood, F., Arshad, R., Khan, S., Afzal, A., & Bashir, M. (2024). Impact of behavioral biases on investment decisions and the moderation effect of financial literacy: An evidence from Pakistan. Acta Psychologica, 247, 104303.
• Mastri Farahani, M., Bakhtiari, H., Razavi, S. M. F., & Malayeri Ashtiani, M. H. (2022). Segmenting the potential organic fruit customer market using a data mining approach (Case study: Tehran city). Business Management Perspective, 21(51). (In Persian)
• Pompian, M. M. (2012). Behavioral finance and wealth management: How to build optimal portfolios.
• Ranjan, R. (2025). Behavioural finance in banking and management: A study on the trends and challenges in the banking industry. Asian Journal of Economics, Business and Accounting, 25(1), 374–386.
• Roshanegarzadeh, A., Dastgir, M., & Saeedi, R. (2023). The effect of financial literacy on behavioral biases of overconfidence and herding and their impact on investor performance in the Tehran Stock Exchange using structural equation modeling. Capital Market Analysis, 2(3), 1–30. (In Persian)
• Samadi, F., & Aboozar, A. (2024). Investigating the mediating role of risk perception in the impact of financial-behavioral factors on investment decisions. Financial and Behavioral Research in Accounting, 2(4), 41–61. (In Persian)
• Seraj, A. H. A., Alzain, E., & Alshebami, A. S. (2022). The roles of financial literacy and overconfidence in investment decisions in Saudi Arabia. Frontiers in Psychology
• Soraya, R., Risman, A., & Siswanti, I. (2023). The role of risk tolerance in mediating the effect of overconfidence bias, representativeness bias, and herding on investment decisions. Journal of Economics, Finance and Management Studies, 6(7), 3324–3335.
• Tarazouddar, M., Ghasemi, M., & Mohseni, A. (2023). Presenting a model to identify the impact of behavioral biases and financial literacy and their role in investor decision-making (Based on the grounded theory approach). Accounting Knowledge Journal, 14(4),159-179 (In Persian)