بررسی اندیشه‌های پارادوکسیکال (متناقض) در شعرنظامی

محورهای موضوعی : زبان و ادب فارسی

بتول کرباسی عامل ¹

1 - عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمینی شهر

تاریخ دریافت : 1389/04/12 تاریخ پذیرش : 1389/06/27 تاریخ انتشار : 1389/09/01

کلید واژه: شعر, نظامی, تناقض, پارادوکس, اندیشه, نقد ادب,

چکیده مقاله :

نظامی، شاعری‌ است که جوهر شعر و شاعری در وی قوی‌تر، پرمایه‌تر و پر‌رنگ‌تر از جنبه‌های فکری‌ـ‌ فلسفی، و پویایی اندیشه در مسیر چون و چرا‌ها و حیرت‌ها و دگرگونی‌ها است. سیر تفکّر و اعتقاد و اندیشه‌ی او بیش‌تر جریان ثابت و مستمرّی را می‌پوید که همانند شیوه‌ی زندگی‌اش، نسبتاً آرام و بی‌افت و خیز است. دیدگاه‌های اعتقادی‌- مذهبی وی نیز که بر مسلک اشاعره است، با کاربری ناچیز و ناقابل عقل با پای چوبینش ! بیش‌تر بر این یک‌دستی و یکسانی مدد‌رسان می‌باشد. چون اساساً اعتراض بر هر چیز و هر جریانی، از تفکّر و مقایسه خیزد و ابزار لازم آن هم عقل و خرد است. در تفکّری که عقل، گرچه گاه ستایش شده و حتّی اثری به نام خرد‌نامه تألیف می‌گردد، لیکن به کر‌ّات به ناکارآمدی و ناتوانی آن تأکید می‌شود، کمتر چیزی مورد اعتراض و انتقاد واقع می‌گردد. کلّ هستی با جریانی بسامان و مقد‌ّر به آن چه باید باشد، جاری است و این نگرش، جهان‌بینی یک‌دست و ثابتی را می‌نماید که در آن جای تضاد و تناقض خالی است و یا کمتر دیده می‌شود. از طرفی برتری و غلبه‌ی قوه‌ی شاعری و جوهره‌ی شعری نیز در شاعر، مزید بر علّت است. و این مجموع از نظامی شاعری ساخته داستان‌پرداز که بیش از هر چیز قدرت تخیّل و وصف و ایجاد هیجان و جاذبه‌های ذوقی و عاطفی و حسّی در او خودنمایی می‌کند تا تخیّل و تفکّر و چون و چراهای برخاسته از حیرت و چالش‌های عقلی. لذا، در حوزه‌ی تناقض‌های فکری او بیشتر با کلیّت‌ها مواجهیم تا با جزئیّات فکری و اندیشه‌های دقیق موردی.

منابع و مأخذ:

 

 1  ـ زرّین کوب، عبدالحسین، (1374)، پیر گنجه در جستجوی ناکجا آباد، چاپ دوم، تهران،  انتشارات سخن.

2   ـ فردوسی، حکیم ابوالقاسم، (1363)، شاهنامه،‍‍‍‍ تصحیح ژول مول، چاپ سوم، تهران، شرکت کتاب های جیبی.

3ـ نظامی گنجه ای، الیاس، (1376)، اقبال نامه، تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش دکتر سعید حمیدیان ، چاپ دوم، تهران، نشر قطره.

4ـ نظامی گنجه‌ای، الیاس، (1376)، خسرو و شیرین، تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش دکتر سعید حمیدیان ، چاپ دوم، تهران، نشر قطره.

5ـ نظامی‌گنجه‌ای، الیاس، (1376)، شرف‌نامه، تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش دکتر سعید حمیدیان، چاپ دوم، تهران، نشر قطره.

6ـ نظامی گنجه‌ای، الیاس، (1376)، گنجینه، تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش دکتر سعید حمیدیان، چاپ دوم، تهران، نشر قطره.

7ـ نظامی گنجه‌ای،الیاس، (1376)، لیلی و مجنون، تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش دکتر سعید حمیدیان، چاپ دوم، تهران، نشر قطره.

8ـ نظامی گنجه‌ای، الیاس، (1376)، مخزن‌الاسرار، تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش دکتر‌سعید حمیدیان، چاپ دوم، تهران، نشر قطره.

9ـ نظامی گنجه‌ای، الیاس، (1376)، هفت‌پیکر، تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش دکتر سعید حمیدیان، چاپ دوم، تهران، نشر قطره.