هویّت «عقل و عشق» در اشعار عرفانی امام خمینی(ره) و علّامه حسن زاده ی آملی.

محورهای موضوعی : زبان و ادب فارسی

جواد عابدی ¹ , حسین پارسایی ² , رضا فرصتی جویباری ³

1 - گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران
2 - استادیار دانشگاه آزاد قایمشهر. گروه زبان وادبیات فارسی
3 - استادیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه آزاد واحد قائمشهر ، ایران

تاریخ دریافت : 1399/09/07 تاریخ پذیرش : 1400/12/14 تاریخ انتشار : 1401/01/01

کلید واژه: عقل, عشق, تقابل, امام خمینی, علّامه حسن زاده,

چکیده مقاله :

هویّت عقل و عشق و مبحث تقابل، تضاد و یا همسویی آن دو به عصرکنونی منحصر نمی شود بلکه سابقه ای طولانی دارد که به عمر عرفان و تصوّف بر می گردد. نزاع عقل و عشق در اکثر آثار عارفان وجود دارد، در ظاهر عقل به پای عشق قربانی می شود امّا با تفکّر بیشتر، می توان دریافت که یک همسویی در آثارشان وجود دارد. امام خمینی(ره) و علّامه حسن زاده ی آملی دو شخصیّت برجسته و آگاه در علوم دینی می باشند که در عرصه ی ادب فارسی گام نهاده اند. این پژوهش که به روش تطبیقی و تحلیلی- توصیفی صورت گرفته است، برآن است تا هویّت مفاهیم عرفانی عقل و عشق در اشعار امام(ره) و علّامه را مشخّص نماید. آنان ویژگی های عشـق حقیقی را بیـان می کنند و به نظریّه ی عقل و عشق و تقابل بین آن دو می پردازند؛ آنان عقل هیولایی را نکوهش می کنند و به ستایش عقل رحمانی می پردازند؛ در بین اشعارشان نمودار عشق حقیقی به آفریدگار و انسان های کامل، به ویژه ائمّه ی معصومین(علیهم السّلام) به عنوان محور اصلی شعر دیده می شود. آنان همه ی معرفت خود را به واسطه ی عشقی می دانند که الهی است؛ این عشق حقیقی در تقابل با عقل و خرد است و در سراسر دیوان اشعارشان مشهود می باشد و از بسامد بسیار بالایی برخوردار است

چکیده انگلیسی:

The identity of reason and love and the issue of opposition, contradiction or alignment between the two is not limited to the present age, but has a long history that goes back to the life of mysticism and Sufism. There is a conflict between reason and love in most of the works of mystics. In appearance, reason is sacrificed at the foot of love, but with more thought, we can see that there is a harmony in their works. Imam Khomeini and Allameh Hassanzadeh Amoli are two prominent and knowledgeable personalities in religious Sciences who have entered the field of Persian literature. This research, which has been done in a comparative and "analytical-descriptive" method, it seeks to identify the mystical concepts of "intellect and love" in the poems of Imam Khomeini and Allameh. They express the characteristics of true love and they pay to the theory of reason and love and the opposition between the two; They denounce the monstrosity intellect and praise the divine intellect; Among their poems, the diagram of true love for the Creator and perfect human beings, especially the Imams of the Infallibles (PBUH) is seen as the main axis of the poem. They know all their cognition through love which is divine; This true love is in opposition to reason and wisdom and is evident throughout their poetry collection and has a very high frequency

منابع و مأخذ:

منابع

 قرآن کریم.

 ابراهیمی دینانی، غلامحسین (۱۳۸۰). دفتر عقل و آیت عشق، تهران: انتشارات طرح نو.

 ـــــــــــــــــــــــــــــ (۱۳۸۱). «عقل و عشق در نظر محقق ترمذی»، مجلّه‌ی «فلسفه»، شماره‌ی ۴ و ۵، صص ۴۳ - ۲۳.

 اسلامی ندوشن، محمدعلی (۱۳۷۷). باغ سبز عشق، تهران: انتشارات یزدان.

 الهی قمشه‌ای، محیی الدّین مهدی (۱۳۶۳). حکمت الهی عام و خاص، جلد اوّل، تهران: انتشارات اسلامی.

 اوجاق علی زاده، شهین (۱۳۸۵). «تقابل عقل و عشق از دیدگاه عطّار»، «پژوهش‌نامه‌ی ادب حماسی»، شمار ه ی ۳، صص ۱۷۶ - ۱۳۵.

 پورجوادی، نصرالله (۱۳۸۰). اشراق و عرفان (مقاله‌ها و نقدها)، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

 پور نامداریان، تقی (۱۳۸۰). در سایه‌ی آفتاب، تهران: نشر سخن.

 جوادی آملی، عبدالله (۱۳۸۴). «مصاف عقل و عشق در شخصیت ممتاز امام خمینی (ره)»، نشریه‌ی مکاتبه و اندیشه، شماره‌ی ۲۱، صص ۵۲-35.

 حسن‌زاده، حسن (۱۳۹۱). دیوان اشعار، به کوشش سیّد سعید هاشمی، قم: الف. لام. میم.

 حکیمی، محمّدحسین (۱۳۸۵). مبانی فلسفی عشق از منظر ابن‌سینا و ملّا صدرا، قم: انتشارات بوستان کتاب قم.

 حلبی، علی‌اصغر (۱۳۸۳). جلوه‌های عرفان و چهره‌های عارفان، تهران: نشر قطره.

 خلیلی، محمدرضا (۱۳۸۴). مقام عقل، قم: انتشارات دلیل ما.

خمینی، سیّد روح‌الله (۱۳۷۴). دیوان اشعار، قم: مؤسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

دانش‌پژوه، منوچهر (۱۳۸۶). فرهنگ اصطلاحات عرفانی، تهران: نشر و پژوهش فرزان.

 رازی، نجم الدّین (۱۳۴۵). عشق و عقل (معیار الصدق فی مصداق العشق)، به اهتمام و تصحیح دکتر تقی تفضّلی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

 رحیمیان، سعید (۱۳۸۷). آفرینش از منظر عرفان (سیری در نظریه‌ی تجلّی و ظهور در عرفان نظری ابن عربی)، قم: انتشارات بوستان کتاب قم.

 زرین‌کوب، عبدالحسین (۱۳۶۹). ارزش میراث صوفیه، تهران: انتشارات امیرکبیر.

 شبستری، شیـخ محمود (۱۳۷۱). مجموعه آثـار شیخ محمود شبستری، به اهتمام دکتر صمد موحّد، تهران: چاپ گلشن، کتابخانه‌ی طهوری.

 صدرالدین شیرازی، محمّدبن ابراهیم (۱۳۸۴). اسفار اربعه، جلد سوم، ترجمه‌ی محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.

 صلواتی، عبدالله (۱۳۸۲). «پانوشتی بر دفتر عقل و آیت عشق (غلامحسین ابراهیمی دینانی)»، آیینه‌ی پژوهش، شماره‌ی ۸۲، صص ۸۸ - ۸۲.

 صمدی آملی، داود (۱۳۷۹). شرح دفتر دل، جلد اوّل، قم: نبوغ.

  ــــــــــــــــــــــ (۱۳۸۴). شرح دفتر دل، جلد دوم، قم: نبوغ.

 طباطبایی، فاطمه (۱۳۹۹). «جـایگاه عـقل و عشـق برای نیل به‌غایت انسـانی در اندیشه‌ی عـرفانی امـام خمینی (ره)»، «پژوهشنامه‌ی متین»، شماره‌ی ۸۷، صص ۱۳۰ - ۱۱۵.

 غفار زاده، علی (۱۳۸۳). «جایگاه عشق در عرفان امام خمینی (ره)»، فصلنامه‌ی علمی- پژوهشی «پژوهش‌های فلسفی-کلامی» شماره‌ی ۱۹، صص ۱۵۲ - ۱۲۵.

 قطبی شیرازی، روزبهان (۱۳۶۰). عبهر العاشقین، تصحیح و مقدمه‌ی فارسی و فرانسوی، ترجمه‌ی فصل اوّل به زبان فرانسوی هانری کربن و محمد معین، تهران: انتشارات منوچهری.

 کزازی، میر جلال الدّین (۱۳۹۰). نامه‌ی باستان، جلد اوّل، تهران: سمت.

کلینی، محمّدبن یعقوب (۱۳۵۰). اصول کافی، جلد اوّل، ترجمه و شرح فارسی آیه الله شیخ محمّدباقر کمره ای، قم: انتشارات اسوه.

 گوهرین، سیّدصادق (۱۳۸۲). شرح اصطلاحات تصوّف، جلد هشتم، تهران: نشر زوّار.

ـــــــــــــــــــــــ (۱۳۸۳). شرح اصطلاحات تصوّف، جلد نهم، تهران: نشر زوّار.

 ماری شیمل، آنه (۱۳۷۱). «عقل و عشق از دیدگاه اقبال لاهوری»، ترجمه‌ی خسرو ناقد، مجلّه‌ی «کلک»، شماره‌ی ۲۵ و ۲۶، صص ۷۲-۶۸.

 مالملی، پری؛ یلمه ها، احمدرضا؛ داوری، پریسا (۱۴۰۰). «مضامین اخلاقی در مثنوی تازه یافت شده‌ی ظهیر کرمانی»، فصلنامه‌ی علمی- پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج «زبان و ادب فارسی»، شماره‌ی ۴۷، صص ۱۱۲ - ۹۱.

 موحّدی، محمدرضا (۱۳۸۸). «عقل در کوی عشق (دیدگاه شیخ نجم الدّین رازی درباره‌ی عقل و عشق)»، فصلنامه‌ی علمی- پژوهشی دانشگاه قم «پژوهش‌های فلسفی- کلامی»، سال یازدهم، شماره‌ی ۴۱، صص ۱۹۴ - ۱۶۷.

 مولوی، جلال الدّین محمّدبن محمد بلخی (۱۳۹۰). مثنوی مولوی، تصحیح و بازبینی کاظم مطلق، تهران: خانه‌ی هنرمندان.

 میری رستمی، سیّدهایم (۱۳۹۴). عقل و عشق در عرفان و فلسفه (از منظر ابن عربی، میرحیدر آملی و ملّا صدر)، جلد اوّل، تهران: انتشارات گیوا.

 نسفی، عزیزالدّین (۱۳۵۰). الانسان الکامل، تصحیح ماریژان موله، تهران: کتابخانه‌ی طهوری.

 همدانی، عین القضات (۱۳۷۰). تمهیدات، تصحیح دکتر عفیف عسیران، تهران: انتشارات طهوری.

 یثربی، سیّد یحیی (۱۳۷۰). فلسفه‌ی عرفان، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.

 ــــــــــــــــــــ (۱۳۸۵). آب طربناک، تهران: علم.

References

 The Holy Quran.

 Ebrahimi Dinani, Gholam Hossein (2001). Office of Wisdom and Ayatollah Eshgh, Tehran: New Plan Publications.

 _______________ (2002). "Reason and Love in the View of Mohaghegh Tirmidhi", "Philosophy" Magazine, No. 4 and 5, pp. 43-23.

 Islami Nodooshan, Mohammad Ali (1998). Green Garden of Love, Tehran: Yazdan Publications.

 Elahi Ghomshei, Mohiuddin Mahdi (1363). General and Special Divine Wisdom, Volume One, Tehran: Islamic Publications.

 Ojaq Alizadeh, Shahin (2006). "The opposition of reason and love from Attar's point of view", "Research Journal of Epic Literature", No. 3, pp. 176-135.

 Pourjavadi, Nasrullah (2001). Enlightenment and Mysticism (Articles and Criticisms), Tehran: University Publishing Center.

 Poor Namdarian, Taghi (2001). In the Shadow of the Sun, Tehran: Sokhan Publishing.

 Javadi Amoli, Abdullah (2005). "The struggle between reason and love in the distinguished personality of Imam Khomeini (RA)", Journal of Correspondence and Thought, No. 21, pp. 52-35.

 Hassanzadeh, Hassan (2012). Poetry Divan, by the effort of Seyyed Saeed Hashemi, Qom: a. Lam. میم.

 Hakimi, Mohammad Hussein (2006). Philosophical Foundations of Love from the Perspective of Ibn Sina and Mullah Sadra, Qom: Qom Book Garden Publications.

 Halabi, Ali Asghar (2004). The effects of mysticism and the faces of mystics, Tehran: Qatreh Publishing.

 Khalili, Mohammad Reza (2005). Maqam Aql, Qom: Dalil Ma Publications.

Khomeini, Sayyid Ruhollah (1374). Poetry Divan, Qom: Imam Khomeini Publishing House.

Daneshpajooh, Manouchehr (2007). Dictionary of Mystical Terms, Tehran: Farzan Publishing and Research.

 Razi, Najmuddin (1345). Love and Wisdom (the standard of truth in the example of love), edited and corrected by Dr. Taghi Tafazli, Tehran: Book Translation and Publishing Company.

 Rahimian, Saeed (2008). Creation from the perspective of mysticism (A look at the theory of manifestation and emergence in Ibn Arabi's theoretical mysticism), Qom: Qom Book Garden Publications.

 abdolhosain. zarrinkoob (1369). The value of Sofia heritage, Tehran: Amirkabir Publications.

 Shabestari, Sheikh Mahmoud (1992). Collection of works of Sheikh Mahmoud Shabestari, by Dr. Samad Movahed, Tehran: Golshan Press, Tahoori Library.

 Sadruddin Shirazi, Mohammad Ibn Ibrahim (2005). Asfar Arbaeh, Volume 3, translated by Mohammad Khajavi, Tehran: Molly Publications.

 Salavati, Abdullah (2003). "A Footnote on the Book of Wisdom and the Ayatollah of Love (Gholam Hossein Ebrahimi Dinani)", Research Mirror, No. 82, pp. 88-82.

 Samadi Amoli, Davood (2000). Description of Daftar Del, Volume One, Qom: Genius.

  (2005). Description of Daftar Del, Volume II, Qom: Genius.

 Tabatabai, Fatemeh (1399). "The place of reason and love to achieve human end in the mystical thought of Imam Khomeini (ra)", "Matin Research Journal", No. 87, pp. 130-115.

 Ghaffarzadeh, Ali (2004). "The place of love in the mysticism of Imam Khomeini (RA)", Scientific-Research Quarterly "Philosophical-Theological Research" No. 19, pp. 152-125.

 Ghotbi Shirazi, Roozbehan (1981). Abhar Al-Ashqin, Persian and French correction and introduction, translation of the first chapter into French by Henry Carbon and Mohammad Moin, Tehran: Manouchehri Publications.

 Kazazi, Mir Jalaluddin (2011). Ancient Letter, Volume One, Tehran: Samat.

Klini, Mohammad Ibn Yaqub (1350). Sufficient Principles, Volume One, Persian translation and explanation of Ayatollah Sheikh Mohammad Baqir Kamraei, Qom: Aswa Publications.

 Goharin, Seyed Sadegh (2003). Description of Sufism terms, Volume 8, Tehran: Zavar Publishing.

(2004). Description of Sufism terms, Volume 9, Tehran: Zavar Publishing.

 Marie Schimmel, Anne (1992). "Wisdom and Love from the Perspective of Iqbal Lahori", translated by Khosrow Naqed, "Kalak" Magazine, Nos. 25 and 26, pp. 72-68.

 Malmely, Perry; Yalmaha, Ahmad Reza; Judge, Parisa (1400). "Ethical themes in the newly discovered Masnavi of Zahir Kermani", Scientific-Research Quarterly of the Islamic Azad University, Sanandaj Branch, "Persian Language and Literature", No. 47, pp. 112-91.

 Movahedi, Mohammad Reza (2009). "Reason in the Alley of Love (Sheikh Najmuddin Razi's view on reason and love)", Scientific-Research Quarterly of Qom University "Philosophical-Theological Research", Eleventh Year, No. 41, pp. 194-167.

 Rumi, Jalaluddin Mohammad Ibn Mohammad Balkhi (2011). Rumi's Masnavi, edited and revised by Kazem Motlagh, Tehran: House of Artists.

 Miri Rostami, Seyedheim (2015). Reason and Love in Mysticism and Philosophy (from the perspective of Ibn Arabi, Mir Haidar Amoli and Mullah Sadr), Volume One, Tehran: Giva Publications.

 Nasfi, Aziz al-Din (1350). Al-Ansan Al-Kamil, edited by Marijan Moleh, Tehran: Tahoori Library.

 Hamedani, Ein Al-Qodat (1370). Arrangements, edited by Dr. Afif Asiran, Tehran: Tahoori Publications.

 Yathribi, Seyed Yahya (1370). Philosophy of Mysticism, Qom: Islamic Propaganda Office.

 ــــــــــــــــ (2006 Tarbnak Water, Tehran: Alam.