ضرورت گسترش سطح افشاء و توسعه گزارش‌های مالی در بستر حسابداری اسلامی

محورهای موضوعی : حسابداری مالی و حسابرسی

محسن حسینی الاصل ¹ (دانشجوی دکتری تخصصی گروه حسابداری، دانشکده اقتصاد و حسابداری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
آزیتا جهانشاد ² (- دانشیار گروه حسابداری، دانشکده اقتصاد و حسابداری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران،)

تاریخ دریافت : 1398/07/27 تاریخ پذیرش : 1398/09/30 تاریخ انتشار : 1398/10/01

کلید واژه: مسئولیت‌های اجتماعی, واژه‌های کلیدی: گزارشگری مالی اسلامی, مسئولیت‌های شرعی, افشای کامل, عقلانیت اقتصادی,

چکیده مقاله :

گزارشگری مالی مرسوم در برگیرنده همه آن چیزی نیست که بتوان بر اساس آن ارزیابی درستی از رعایت آموزه‌های اخلاقی، دینی و ایفای مسئولیت‌های اجتماعی در کسب‌وکار واحد تجاری را به عمل آورد. این پژوهش به بررسی لزوم ارتقای سطح گزارشگری مالی از دیدگاه متخصصین حرفه‌ای و دانشگاهی پرداخته است. روش تحقیق در این مطالعه ترکیبی (کیفی و کمی) می‌باشد. در بخش کیفی به شیوه تحلیل محتوا؛ با توجه به نتایج پژوهش‌های قبلی، ضرورت ارتقای سطح گزارشگری مالی متناسب با اهداف حسابداری اسلامی و اصول شریعت تبیین و در بخش کمی از طریق پرسشنامه نظر 73 نفر از متخصصین علوم مالی در این زمینه دریافت و با نرم‌افزار SPSS تحلیل گردید. سال انجام پژوهش 1397 و جامعه آماری اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌ها، حسابداران رسمی و کارشناسان بورس اوراق بهادار بوده است. نتایج پژوهش نشان داد بین متخصصین حرفه‌ای و دانشگاهی در مورد کافی نبودن سطح افشاء در گزارشگری مرسوم و لزوم ارتقای آن با توجه به اهداف اسلامی موافقت و اجماع وجود دارد. بر این اساس، برخی تغییرات محتوایی و شکلی در صورت‌های مالی واحدهای تجاری که در بستر اقتصاد اسلامی فعالیت می‌کنند، پیشنهاد شده است.

منابع و مأخذ:

 

فهرست منابع

1) بهجت فومنی، محمدتقی، (1378)، "رساله ‌توضیح‌المسائل ‌مطابق‌ با فتاوای ‌حضرت ‌آیت‌الله‌العظمی‌ آقای‌ حاج محمدتقی بهجت «ره» (چاپ ‌سی‌وسوم)"، محل نشر: قم، دفتر حضرت آیت‌الله‌العظمی بهجت.

2) توحیدی، محمد، (1394)، "مروری بر استانداردهای هیئت خدمات مالی اسلامی (IFSB)"، مدیریت پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار، صص 12-3.

3) حسینی، سیدعلی و فاطمه بابایی، (1398)، "ضرورت آموزش اخلاق و ارزش‌های اسلامی در برنامه درسی حسابداری در دانشگاه‌ها"، فصلنامه پژوهش حسابداری و حسابرسی، شماره 1، دوره 9، صص 21-40.

4) حیدرپور، فرزانه و محمد قرنی، (1394)، "تأثیر حسابداری زیست‌محیطی بر شاخص‌های مالی و عملیاتی شرکت‌های تولیدی"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، سال 7، شماره 26، صص 50-39.

5) حمدی، کریم و علی فعال قیومی و محسن برزوزاده زواره و نسترن تقی‌خانی، (1392)، "مربوط بودن ارزش اطلاعات حسابداری و عوامل تأثیرگذار بر آن"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، سال 5، شماره 19، صص 193-173.

6) خواجوی، شکرالله و سمیه حسینی‌نیا و طاهره نصیری، (1397)، "ارتباط بین ساز و کارهای حاکمیت شرکتی و افشای داوطلبانه اطلاعات زیست‌محیطی (مطالعه موردی شرکت‌های صنایع محصولات شیمیایی و مواد و محصولات دارویی)"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، سال 10، شماره 40، صص 20-1.

7) دهخدا، علی اکبر، (1337)، "لغت‌نامه علی اکبر دهخدا (زیر نظر محمد معین و سیدجعفر شهیدی)"، محل نشر: تهران، انتشارات امیرکبیر.

8) دیانتی‌دیلمی، زهرا و سیده پریسا مشهدی، (1395)، "بررسی امکان‌سنجی پیاده‌سازی حسابداری اسلامی در ایران از منظر خبرگان دانشگاهی"، دو فصلنامه تحقیقات مالی اسلامی، شماره (5)10، صص 118-114.

9) ساری، محمدعلی، (1393)، "مبانی تئوری حسابداری محیط زیست در اسلام"، دانش و پژوهش حسابداری، شماره 37، صص 8-3.

10) سرمد، زهره و عباس بازرگان و الهه حجازی، (1380)، "روش‌های تحقیق در علوم رفتاری (چاپ پنجم)"، محل نشر: تهران، موسسه انتشارات آگاه.

11) سیستانی، سیدعلی، (1393)، "رساله توضیح‌المسائل (چاپ سی و یکم)"، محل نشر: مشهد، دفتر حضرت آیت‌الله‌العظمی سیستانی.

12) شریف جدیدی، علی، (1393)، "حسابداری اسلامی؛ ضرورت اقتصاد ایران"، فصلنامه پژوهش‌های علوم انسانی اسلامی (صدرا)، شماره 10، صص 35-38.

13) غلامی جمکرانی، رضا، هاشم نیکومرام، سیدعباس موسویان، فریدون رهنمای رودپشتی، (1394)، "مؤلفه‌های کلیدی مفاهیم نظری گزارشگری مالی با رویکرد اسلامی"، فصلنامه علمی-پژوهشی حسابداری و حسابرسی مدیریت، شماره 13، صص 34-27.

14) قلیچ، وهاب، (1392)، "استانداردهای حسابداری و حسابرسی در مؤسسات مالی اسلامی: گزارش چهارمین روز مدرسه زمستانه بانکداری اسلامی"، پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی جمهوری اسلامی، شماره 5، صص 13-4.

15) کمیته تدوین استانداردهای حسابداری سازمان حسابرسی، (1398)، "استانداردهای حسابداری نشریه ۱۶۰ (چاپ بیست و نهم)"، محل نشر: تهران، سازمان حسابرسی.

16) لله‌گانی، اسماعیل و سجاد عبدالله‌پور، (1394)، "بررسی ادراک مدیران بانکی از کارکردهای بانکداری اسلامی (مطالعه موردی: بانک رفاه کارگران"، مطالعات مالی و بانکداری اسلامی، سال اول، شماره 2، صص 164-141.

17) مهرانی، ساسان و غلامرضا کرمی و سیدعلی حسینی و علیرضا رام‌روز، (1394)، "بررسی ارائه صورت‌های مالی جدید در حسابداری اسلامی"، جستارهای اقتصادی ایران، سال 12 شماره 23، صص 133-109.

18) نجفی، ابراهیم، (1391)، "درآمدی بر دکترین حسابداری اسلام"، مقالات منتخب نخستین همایش ملی حسابداری ارزشی، دانشگاه علوم اقتصادی، صص 17-13.

19) Ahmed M. M, (2018), “Determinants of Implementation of Accounting Utions in Iraq: A Conceptual Framework”, Academy of Accounting and Financial Studies Journal. 22(1), PP. 1-6.

20) Badshah I. Mellemvik F. Timoshenko K, (2013), “Accounting Measurements: Islamic Perspective Versus Financial Accounting Perspective”, Asian Economic and Financial Review, 3(2), PP. 243-258.

21) Eldon S Hendriksen. Michael F Van Breda, (1992), “Accounting Theory (5th edt)”, Published by Irwin Professional Publishing.

22) Holloway Immy & Wheeler Stephanie, (2010), “Qualitative Research in Nursing and Healthcare”, 3rd Edition. Wiley Blackwell Publications.

23) Https://en.wikipedia.org/wiki/WikiShia.

24) International Financial Reporting Standard (IFRS) No. 13. (2013), “Financial Instrument”. Available at: http://IFRS.org

25) Kamla R. Alsoufi R, (2015), “Critical Muslim Intellectuals’ Discourse and the Issue of ‘Interest’ (rib a): Implications for Islamic Accounting”, Accounting Forum. Elsevier Ltd.

26) Meek G K. Roberts C B. & Gray S J, (1995), “Factors Influencing Voluntary Annual Report Disclosures by US, UK and Continental European Multinational Corporations”, Journal of International Business Studies, 26(3), PP. 555-572.

27) Nazim U, (2019), “Comparative Analysis of Reporting Practices of Islamic Financial Institutions (IFIs)”, https://www.researchgate.net/publication.

28) Shibly A, (2018), “Conventional and Islamic Perspective in Accounting: Potential for Alternative Reporting Framework”, International Journal of Economics and Management Engineering, 12 (2), PP. 244-247.

29) Shaukat A, (2017), “Development of Islamic Accounting Theory: Principle of Shahadat (Testimony)-Second Principle”, International Review of Business Research Papers Vol. 3, No. 3, PP. 56-68.

30) Zulkarnain M S, (2017), “Accounting Conceptual Frameworks-MASB vs AAOIFI”, SSRN Electronic Journal.  https://ssrn.com/abstract=2900666.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

پیوست 1: صورت‌های مالی پیشنهادی برای مؤسسات انتفاعی اسلامی

 

1-1) ترازنامه

شرکت تجاری/بانک/موسسه مالی و اعتباری نمونه ترازنامه مبتنی بر ارزش‌های جاری (منصفانه)

29/12/xx

دارایی‌های جاری:				بدهی‌های جاری:
وجوه نقد *	××			حساب‌ها و اسناد پرداختنی کوتاه‌مدت *	××
سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت *	××			پیش‌دریافت‌ها *	××
سود سهام و سود مشارکت دریافتنی *	××			سود سهام پرداختنی *	××
حساب‌ها و اسناد دریافتنی تجاری *	××			وام‌های کوتاه‌مدت **	××
پیش‌پرداخت هزینه‌ها *	××			هزینه‌های پرداختنی *	××
موجودی مواد، کالای درجریان‌ساخت‌وکالای‌ساخته‌شده **	××			مالیات پرداختنی *	××
مطالبات از بانک مرکزی ***	××			سپرده‌های قرض‌الحسنه (جاری/پس‌انداز) ***	××
مطالبات از بانک‌ها و سایر مؤسسات اعتباری ***	××			سایر سپرده‌های دیداری ***	××
وام و تسهیلات‌اعطایی‌کوتاه‌مدت در قالب عقوداسلامی ***	××			بدهی به بانک مرکزی ***	××
حساب‌ها و اسناد دریافتنی غیرتجاری *	××			بدهی به بانک‌ها و سایر مؤسسات اعتباری ***	××
جمع دارایی‌های جاری		××		وجوه شرعیه پرداختنی *	××
دارایی‌های غیرجاری:				جمع بدهی‌های جاری		××
سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت محدودشده ***	××			بدهی‌های بلندمدت: *
سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت محدودنشده ***	××			حساب‌ها و اسناد پرداختنی بلندمدت *	××
دارایی‌های ثابت مشهود *	××			اوراق مشارکت *	××
دارایی‌های ثابت نامشهود *	××			وام‌ها و اعتبارات بلندمدت *	××
سایر حساب‌ها و اسناد دریافتنی *	××			ذخیره مزایای پایان خدمت کارکنان *	××
جمع دارایی‌های غیرجاری		××		سپرده‌های بلندمدت محدودشده اشخاص***	××
				سپرده‌های بلندمدت محدودنشده اشخاص***	××
				جمع بدهی‌های بلندمدت		××
				جمع کل بدهی‌ها		××
				حقوق صاحبان سهام: *
				سهام و صرف سهام عادی *	××
				اندوخته قانونی *	××
				اندوخته‌های اختیاری *	××
				سود (زیان) انباشته *	××
				مازاد تجدید ارزیابی دارایی‌ها *	××
				جمع حقوق صاحبان سهام		××
جمع دارایی‌ها		××		جمع بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام		××

در کلیه صورت‌های مالی:

* مشترک در کلیه مؤسسات انتفاعی اسلامی (شرکت‌های تجاری و بانک‌ها و مؤسسات اسلامی)

** خاص شرکت‌های تجاری اسلامی

*** خاص بانک‌ها و مؤسسات مالی اسلامی

1-2) صورت عملکرد (سود و زیان) دوره

شرکت تجاری/بانک/موسسه مالی و اعتباری نمونه صورت عملکرد (سود و زیان) دوره

 برای سال مالی منتهی به 29/12/xx

درآمد فروش خالص کالا یا ارائه خدمات **			××
درآمد حاصل از سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت ***			××
درآمد حاصل از خرید و فروش سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت (سبدگردانی)***			××
درآمد حاصل از سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت محدودشده ***			××
درآمد حاصل از سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت محدودشده ***			××
جمع درآمدهای عملیاتی ***			××
بهای تمام‌شده کالای فروش‌رفته یا خدمات ارائه‌شده **			(××)
سود ناخالص			××
هزینه‌های توزیع و فروش **	(××)
هزینه‌های اداری و عمومی *	(××)
خالص سایر درآمدها و هزینه‌های عملیاتی *	××
			(××)
سود عملیاتی			××
هزینه‌های مالی **	(××)
خالص سایر درآمدها و هزینه‌های غیرعملیاتی *	××
			(××)
سود ناشی از فعالیت‌های عادی قبل از مالیات *			××
مالیات سود فعالیت‌های عادی *			(××)
سود خالص ناشی از فعالیت‌های عادی *			××
اقلام غیرمترقبه *	(××)
آثار مالیاتی اقلام غیرمترقبه *	××
			(××)
سود خالص			××

 

 

1-3) صورت سود و زیان جامع

شرکت تجاری/بانک/موسسه مالی و اعتباری نمونه

صورت سود و زیان جامع

 برای سال مالی منتهی به 29/12/xx

سود خالص دوره			××
مازاد تجدید ارزیابی دارایی‌ها			××
سود جامع سال مالی			××
تعدیلات سنواتی			(××)
سود جامع شناسایی‌شده از تاریخ گزارشگری دوره قبل			××

 

 

1-4) صورت جریان‌های نقدی

شرکت تجاری/بانک/موسسه مالی و اعتباری نمونه صورت جریان‌های نقدی

 برای سال مالی منتهی به 29/12/xx

فعالیت‌های عملیاتی:
جریان خالص ورود (خروج) وجه نقد ناشی از فعالیت‌های عملیاتی *			××
بازده سرمایه‌گذاری‌ها و توزیع مجدد منافع کسب‌شده:
سود سهام دریافتی (از محل سرمایه‌گذاری در سهام سایر شرکت‌ها) *	××
سود مشارکت دریافتی از محل سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت سایر شرکت‌ها یا دولت *­	××
سود دریافتی از محل سرمایه‌گذاری‌های مشترک محدودشده (شامل سود سپرده‌های بانکی) *	××
سود دریافتی از محل سرمایه‌گذاری‌های مشترک محدودنشده (شامل سود سپرده‌های بانکی) *	××
سود سهام پرداختی *	(××)
سود پرداختی بابت اوراق مشارکت صادره **	(××)
سود پرداختی بابت سرمایه‌گذاری‌های مشترک محدودشده اشخاص ***	(××)
سود پرداختی بابت سرمایه‌گذاری‌های مشترک محدودنشده اشخاص ***	(××)
سود پرداختی بابت تسهیلات مالی **	(××)
سهم دولت اسلامی (مالیات)	(××)
جریان خالص ورود (خروج) وجه نقد ناشی از بازده سرمایه‌گذاری‌ها و توزیع مجدد سود کسب شده			××
فعالیت‌های شرعی و عام‌المنفعه:
جریان خالص خروج (ورود) وجه نقد ناشی از وجوه قرض‌الحسنه و انفاق *	(××)
جریان خالص خروج (ورود) وجه نقد ناشی از وجوه خمس و زکات *	(××)
جریان خالص خروج (ورود) وجه نقد ناشی از سایر فعالیت‌های عام‌المنفعه *	(××)
جریان خالص خروج (ورود) وجه نقد ناشی از سایر فعالیت‌های شرعی و عام‌المنفعه			(××)
فعالیت‌های سرمایه‌گذاری:
وجوه پرداختی بابت خرید دارایی‌های ثابت مشهود *	(××)
وجوه پرداختی بابت تحصیل سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت *	(××)
وجوه پرداختی بابت تحصیل سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت محدودشده *	(××)
وجوه پرداختی بابت تحصیل سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت محدودنشده *	(××)
وجوه دریافتی حاصل از فروش دارایی‌های ثابت مشهود *	××
وجوه دریافتی حاصل از فروش سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت *	××
وجوه دریافتی حاصل از فروش سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت محدودشده *	××
وجوه دریافتی حاصل از فروش سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت محدودنشده *	××
وجوه نقدی غیرمترقبه (خسارت‌های دریافتی) *	××
جریان خالص خروج (ورود) وجه نقد ناشی فعالیت‌های سرمایه‌گذاری			(××)
فعالیت‌های تأمین مالی:
وجوه حاصل از افزایش سرمایه *	××
تسهیلات مالی دریافتی *	××
انتشار اوراق مشارکت **	××
بازپرداخت اصل تسهیلات مالی دریافتی *	(××)
بازخرید اوراق مشارکت منتشره قبلی **	(××)
جریان خالص ورود (خروج) وجه نقد ناشی از فعالیت‌های تأمین مالی			××
خالص افزایش (کاهش) در وجه نقد			××
مانده وجه نقد در آغاز سال			××
مانده وجه نقد در پایان سال			××
مبادلات غیرنقدی *			××

1-5) صورت ارزش‌افزوده

بانک/موسسه مالی و اعتباری نمونه صورت ارزش‌افزوده

 برای سال مالی منتهی به 29/12/xx

جمع درآمدهای عملیاتی ***			××
بهای تمام‌شده مواد و خدمات خریداری‌شده از خارج واحد تجاری *			(××)
تغییرات در بهای تمام‌شده کالای در جریان ساخت ابتدا و پایان دوره			(××)
تغییرات در بهای تمام‌شده موجودی کالای ساخته‌شده ابتدا و پایان دوره			(××)
ارزش‌افزوده			××
نحوه توزیع ثروت ناشی از ارزش‌افزوده:
1) سهم کارکنان واحد تجاری:
1-1) خالص دستمزد مستقیم و غیرمستقیم تولیدی	××
1-2) خالص حقوق و مزایای کارکنان اداری و فروش	××		××
2) سهم تامین‌کنندگان منابع مالی برای واحد تجاری:
2-1) هزینه‌های تأمین مالی	××
2-2) سود سهام پرداختی به سهامداران	××		××
3) سهم حاکمیت (دولت):
3-1) مالیات بر عملکرد واحد تجاری	××
3-2) مالیات‌های تکلیفی	××		××
4) سهم شرکت‌های بیمه و بازنشستگی:
4-1) بازنشستگی (مجموع سهم کارکنان و واحد تجاری)	××
4-2) خدمات درمانی (مجموع سهم کارکنان و واحد تجاری)	××
4-3) بیمه عمر و حوادث (مجموع سهم کارکنان و واحد تجاری)	××		××
5) وجوه شرعیه و امور عام‌المنفعه:
5-1) وجوه اختصاص‌یافته به عنوان خمس، زکات و انفاق	××
5-2) هزینه‌های زیست‌محیطی	××
5-3) وجوه اختصاص‌یافته به سایر امور عام‌المنفعه	××		××
6) اقلام باقی‌مانده در واحد تجاری:
6-1) هزینه استهلاک (تولیدی و غیرتولیدی)	××
5-2) سود توزیع‌نشده دوره	××		××
ارزش‌افزوده			××

 

* مجموع بهای تمام‌شده کالای ساخته‌شده و هزینه‌های اداری، عمومی و توزیع و فروش پس از کسر دستمزد تولیدی و غیرتولیدی، هزینه حقوق کارکنان اداری و فروش و هزینه استهلاک دارایی‌های ثابت (تولیدی و غیرتولیدی)

 

 

 

 

 

 

یادداشت‌ها