تحلیل جامعه‌شناختی تئوری‌های حسابداری

محورهای موضوعی : حسابداری مالی و حسابرسی

زهرا مداحی ¹ , رضا غلامی جمکرانی ² , مجید زنجیردار ³ , حسن خیری ⁴

1 - گروه حسابداری، دانشکده علوم انسانی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران
2 - گروه حسابداری، دانشکده علوم انسانی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران
3 - گروه مدیریت مالی، دانشکده مدیریت، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک ، ایران
4 - گروه جامعه‌شناسی، دانشکده علوم انسانی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

تاریخ دریافت : 1402/01/20 تاریخ پذیرش : 1402/03/25 تاریخ انتشار : 1402/04/01

کلید واژه: انتقادی, تفسیرگرایی, اثباتگرایی, واژه‌های کلیدی: تئوری‌های حسابداری, پارادایم‌های جامعه‌شناسی,

چکیده مقاله :

چکیده با توجه به وجود پارادایم‌ها و تئوری‌های متنوع در حسابداری و فقدان دسته‌بندی مشخص نظریه‌های حسابداری و از آنجایی که حسابداری دانش اجتماعی است، بر آن شدیم تا نظریه‌های حسابداری را به بافت وسیع‌تر جامعه‌شناختی آنها ارتباط دهیم. جهت نیل به این هدف از روش تحلیل مضمون استفاده کردیم. به این گونه که ابتدا با بررسی مکاتب و نظریه‌های جامعه‌شناسی سه پارادایم اصلی اثباتگرایی، تفسیرگرایی و انتقادی، شناسایی و مؤلفه‌هایی که معرف و شاخصه‌های این پارادایم‌ها بود از مضامین استخراج و دسته‌بندی شده سپس خروجی‌ها به تأیید اساتید جامعه‌شناسی رسانده و پس از آن تئوری‌های مختلف حسابداری با استفاده از روش فیش‌برداری از کتب و متون و مقالات استخراج و مؤلفه‌های جامعه‌شناسی در مضامین تئوری‌های حسابداری جستجو و تجزیه و تحلیل شده و در پایان تئوری‌های حسابداری با توجه به مضامین استخراج شده و کدهای تحلیلی آن دسته‌بندی و بر اساس نتایج بدست آمده تحلیل و تفسیر شده است. نتایج تجزیه و تحلیل مضامین، تئوری‌های حسابداری را در سه دسته پارادایم‌های اصلی جامعه‌شناسی، اثبات‌گرا، تفسیرگرا و انتقادی قرار داد و با توجه به نتایج بدست آمده تحقیق، اکثر تئوری‌های حسابداری در دسته تئوری‌های تفسیرگرایی قرار گرفته‌اند که این نشان‌دهنده نقش مؤثر افراد مرتبط با این تئوری‌ها از جمله حسابداران، مدیران و سرمایه‌گذاران و ... می‌باشد و همچنین موضوع اختلاط پارادایمی در بین برخی تئوری‌های حسابداری به چشم می‌خورد

چکیده انگلیسی:

Abstract Due to the existence of various paradigms and theories in accounting and the lack of a clear classification of accounting theories, as well as the lack of a complete and well-defined framework of accounting theories in terms of sociological paradigms, we decided to take accounting theories into a broader sociological context. Communicate them. To achieve this goal, we used the content analysis method. In this way, first, by examining sociological schools and theories, the three main paradigms of positivism, interpretative and criticism were identified and the components that were the characteristics of these paradigms were extracted and categorized from the themes, and then the outputs were approved by professors. Sociology and then accounting theories and various theories using the method of extracting books and texts and articles extracted and sociological components in the context of accounting theories are searched and analyzed and at the end of accounting theories according to The extracted themes and their analytical codes are classified and analyzed and interpreted based on the obtained results.The results of thematic analysis placed accounting theories in three main categories of sociological, positivist, interpretive and critical paradigms. According to the research results, most accounting theories are in the category of interpretive theories. This shows the effective role of people related to these theories, including accountants, managers and investors, etc. There is also the issue of paradigmatic sputum among some accounting theories.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع

• آزاد ارمکی، تقی، (۱۳۷۶)، "نظریه‌های جامعه‌شناسی"، انتشارات سروش


• ابولحسن تنهایی، حسین، (1379)، "درآمدی بر مکاتب و نظریه‌های جامعه‌شناسی"، نشر مرندیز: نی نگار، چاپ چهارم


• ابوالحسن تنهایی، حسین، (1392)، "جامعه‌شناسی نظری"، انتشارات بهمن برنا، چاپ چهارم


• اسکات، ویلیام، (۱۳۸۸)، "تئوری حسابداری مالی"، ترجمه پارسائیان، علی، جلد اول، انتشارات ترمه، چاپ دوم.


• اسکات، ویلیام، (۱۳۸۸)، "تئوری حسابداری مالی"، ترجمه پارسائیان، علی، جلد دوم، انتشارات ترمه، چاپ اول.


• ایمان، محمد تقی و محمدرضا نوشادی، (1392)، "ارزیابی پارادایمی برنامه‌های توسعه اقتصادی – اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران"، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.


• ایمانی خوشخو و امید امینیان، (۱۳۹)، "نقش تئوری حسابداری در توسعه اصول حسابداری"، اولین همایش ملی پژوهش‌های کاربردی حسابداری، مدیریت اقتصاد، دامغان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دامغان، باشگاه پژوهشگران و نخبگان واحد دامغان


• بستان (نجفی)، حسین، (1388)، "جامعه‌شناسی اسلامی؛ به سوی یک پارادایم"، روش‌شناسی علوم انسانی، س15 شماره 61، صص 7-28


• بوریل، گیبسون و مورگان گارت، (1383)، "نظریه‌های کلان جامعه‌شناختی و تجزیه تحلیل سازمان"، ترجمه محمد تقی نوروزی، انتشارات سمت


• پناهیان، حسین و مژگان صفا، "مبانی جامعه شناختی و سازمان حسابداری مدیریت"، انتشارات موجک، چاپ اول


• توسلی، غلامعباس، (۱۳۸۲)، "نظریه‌های جامعه‌شناسی"، انتشارات سمت


• دولانی، عباس، نجلا حریری، محمد حسن زاده اسفنجانی حافظ و علی ولی نژادی، (1391)، "مروری بر پژوهش کیفی و نرم‌افزارهای تحلیل داده‌های کیفی"، فصلنامه مدیریت سلامت. ۱۵ (۴۷) ، صص ۹۰-۷۷


• رضا زاده، جواد، (1392)، "حسابداری علم است یا فن؟" نشریه حسابرس آذر و دی 1392، سال پانزدهم، شماره 68 ، صص 88 - 92


• ریاحی بلکویی، احمد، (۱۳۸۱)، "تئوری‌های حسابداری"، ترجمه پارسائیان، علی، انتشارات دفتر پژوهش‌های فرهنگی، چاپ اول


• ریاحی نژاد، محدثه و افسانه توانگر، (1400)، "تأثیر فرهنگ سازمانی بر رابطه مدیریت سود و خوانایی گزارش‌های مالی"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، (52)13، صص 87-114. doi: 10.30495/faar.2021.687681


• ریتزر، جورج، (۱۳۷۴)، "نظریه‌های جامعه‌شناسی در دوران معاصر"، ترجمه محسن ثلاثی، انتشارات علمی


• ریتزر، جورج، (1392)، "مبانی نظریه جامعه‌شناختی معاصر و ریشه‌های کلاسیک آن"، ترجمه شهناز مسمی پرست، نشر ثالث، چاپ دوم


• سووه، توماس، (1354)، "فرهنگ اصطلاحات اجتماعی و اقتصادی"، ترجمه آزاده، تهران، مازیار، چاپ اول، صص 346


• شباهنگ، رضا، (۱۳۸۴)، "تئوری حسابداری"، جلد اول، انتشارات سازمان حسابرسی چاپ چهارم


• شباهنگ، رضا، (۱۳۸۲)، "تئوری حسابداری"، جلد دوم، انتشارات سازمان حسابرسی، چاپ اول.


• شعبانی، شکوه و کاوه مهرانی،(1398)، "نوع‌شناسی چارچوب‌های سیر تکامل حسابداری از قرن ۱۵ تا ۱۹ (دوران گذار) در اندیشه مفسران تئوری مارکس"، مجله علمی دانش حسابداری مالی، دوره ۶ ،شماره (۳) ، پیایی ۲۲، صص ۱-۲۶


• شیخی، محمد تقی، (1391)، "حسابداری اجتماعی بعنوان ضامن نظم و توسعه اجتماعی: ارتباط بین جامعه‌شناسی و حسابداری"، دهمین همایش ملی حسابداری ایران


• عابدی جعفری، حسن، محمدسعید تسلیمی، ابوالحسن فقیهی و محمد شیخ زاده، (1390)، "تحلیل مضمون و شبکه مضامین: روشی ساده و کارآمد برای تبیین الگوهای موجود در داده‌های کیفی"، اندیشه مدیریت راهبردی (اندیشه مدیریت)، دوره 5، شماره 2 پیاپی10، صص 151 – 198


• علی اصفهانی، یاسمن، زهرا دیانتی دیلمی و فاطمه صراف، (1401)، "بررسی میزان آشنایی دانشجویان دکتری حسابداری با روش‌شناسی تحقیق در ایران"، پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، 14(53)، صص 163-190 doi: 10.30495/faar.2022.691691.


• فرید، داریوش و مریم قدک فروشان، (1398)، "مدیریت دارایی و مربوط بودن اطلاعات حسابداری"،پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی (44) 11، صص 79-100


• کرایب، یان، (۱۳۹۱)، "نظریه اجتماعی کلاسیک"، ترجمه شهناز مسمی پرست، انتشارات آگه


• گایینی، ابوالفضل و امیر حسین زاده، (1391)، "پارادایم‌های سه‌گانه اثبات‌گرایی، تفسیری و هرمنوتیک در مطالعات مدیریت و سازمان"، مجله راهبرد فرهنگ، شماره نوزدهم


• مهرانی، ساسان، غلامرضا کرمی و سیدمصطفی سید حسینی، (1397)، "تئوری حسابداری جلد اول"، انتشارات نگاه دانش


• مهرانی، ساسان، غلامرضا کرمی، سیدمصطفی سید حسینی و مهتاب جهرومی، (1397)، "تئوری حسابداری جلد دوم"، انتشارات نگاه دانش


• واتز و زیمرمن، (۱۳۸۵)، "تئوری اثباتی حسابداری"، ترجمه علی پارسائیان، انتشارات ترمه.


• نوروزی، محمد جواد، (1382)، "نظریه‌سازی در علوم اجتماعی با تأکید بر نقش پیش‌فرض و پارادایم"، معرفت، شماره 72، صص 95-100


• نیومن، لارنس، (1395)، "روش‌های پژوهش اجتماعی- جلد اول:رویکردهای کیفی و کمی جلد اول"، ابوالحسن فقیهی (مترجم)، عسل آغاز، انتشارات ترمه.


• نیومن، لارنس، (1395)، "روش‌های پژوهش اجتماعی- جلد اول: رویکردهای کیفی و کمی جلد دوم"، ابوالحسن فقیهی (مترجم)، عسل آغاز، انتشارات ترمه.


• وطن پرست، محمدرضا، (1395)، "بررسی تحلیلی اثبات‌گرایی و رئالیسم انتقادی در پژوهش‌های حسابداری"، پژوهش حسابداری، شماره ۲


• ولک، هری أی، داد، جیمز ال، ترنی، مایکل جی، (۱۳۸۷)، "تئوری حسابداری جلد دوم"، ترجمه پارسائیان، على، انتشارات ترمه، چاپ اول.


• ولک، هری ای، داد، جیمز ال، ترنی، مایکل جی، (۱۳۸۷)، "تئوری حسابداری"، ترجمه کرمی، غلامرضا و تاجیک، کامران۔ انتشارات نگاه دانش، چاپ اول.


• همایونی راد، راحله، فریدون رهنمای رودپشتی، هاشم نیکومرام و مهرداد نوابخش، (1400)، "تبیین نقش پارادیم‌های حسابداری در ارتقاء خصوصیات کیفی جامعه: جامعه‌شناسی گزارشگری مالی"، نشریـه علمـی حسابداری مدیریت، سال چهاردهم، شماره چهل و نهم


• هندریکسان، ال دان اس و ون بردا، میکل اف، (۱۳۸۴)، "تئوری‌های حسابداری جلد اول"، ترجمه پارسائیان، علی، جلد اول، انتشارات ترمه، چاپ اول.

هندریکسان، ال دان اس و ون بردا، میکل اف، (۱۳۸۴)، "تئوری‌های حسابداری، جلد دوم"، ترجمه پارسائیان، علی، جلد دوم، انتشارات ترمه، چاپ اول

• Braun, V, Clarke, V. (2006), “Using Thematic Analysis in Psychology”, Qualitative Research in Psychology, Vol. 3, No. 2, PP. 77-101


• Deegan, Craig Micheal. (2009), “Financial Accounting Theory”, McGraw-Hill.


• Godfrey, J, Hodgson, A, Holmes, S, Tarca, A. (2006), “Accounting Theory”, Sixth Edition. Geoff Frost.


• Hassard, J. Wolfram, J. (2013), “Can Sociological Paradigms Still Inform Organizational Analysis? A Paradigm Model for Post-Paradigm Times”, journals.sagepub.com


• Hopper, T. and Powell, A. (1985), “Making Sense of Research into the Organizational and Social Aspects of Management Accounting: A Review of its Underlying Assumptions”, Journal of Management Studies, Vol. 22, No. 5, PP. 429 -465


• Joannides, V., And Berland, N. (2013), “Constructing a Research Network: Acounting Knowledge in Production”, Accounting, Auditing & Accountability Journal, 26(4), PP. 512-538.


• model, S. P. (2010), “Revisiting the Roles of Accounting in Society”, Accounting, Organizations and Society, 49, PP. 41–50.


• Neuman, W. Lawrence (1997), “Social Research Methods: Qualitative and Quantitative Approaches”, Boston and London, Allyn and Baco


• Richardson, I. (2011), “But Does Sustainability Need Capitalism or an Integrated Report’ a Commentary on ‘The International Integrated Reporting Council: A Story of Failure”, Critical Perspectives on Accounting, 27, PP. 18–22


• Robin Roslender, “Sociological Perspectives on Modern Accountancy”, First Published in 1992 by Routledge


• Schiehll, E., Borba, J. A., Murcia, F. D., (2007), “Financial Accounting: An Epistemological Research Note”, Revista Contabilidade & Finanças, USP, São Paulo,  18 , No. 45, PP. 83 - 90 • set. /dez. 2007. DOI:10.1590/S1519-70772007000400008


• Tweedie, D, (2018), “Critical Perspectives on Accounting”, Available online 4 February 2018.