بررسی ترکیبهای شیمیایی اسانس سرشاخههای گلدار گیاه Zataria multiflora Boiss. در چهار استان مختلف

محورهای موضوعی : اکولوژی محیطی

مهردخت نجف پور نوایی ¹ , مهدی میرزا ²

1 - استاد یار -موسسه تحقیقات جنگل ها ومراتع کشور -تهران
2 - دانشیار -موسسه تحقیقات جنگل ها ومراتع کشور -تهران

تاریخ دریافت : 1393/07/29 تاریخ پذیرش : 1393/10/09 تاریخ انتشار : 1393/12/01

کلید واژه: اسانس, تیمول, کارواکرول, آویشن شیراز, استان‌های جنوبی, Boiss. Zataria multiflora,

چکیده مقاله :

آویشن شیرازیZataria multifloraBoiss. یکی از گونه‌های دارویی تیره نعناییان (Lamiaceae) می‌‌باشد که فقط در مناطق جنوب ایران افغانستان و پاکستان به‌صورت خودرو رویش دارد. در این تحقیق به‌منظور بررسی کمیت و کیفیت ترکیب‌های شیمیایی روغن اسانسی جمعیت‌های مختلف این گونه، سرشاخه‌های گلدار چهار جمعیت از استان‌های اصفهان، فارس،یزد و هرمزگان جمع‌آوری گردید. اسانس سرشاخه‌های گلدار گیاه به روش تقطیر با آب (طرح کلونجر) استخراج و سپس اجزای شیمیایی آن‌ به روش‌های گاز کروماتوگرافی (GC) و گازکروماتوگرافی-طیفسنجی‌جرمی (GC-MS) شناسایی شدند. محتوای اسانس در محدوده 5/1 تا 3/3 درصد برآورد شدند. تعداد 27 ترکیب در تمامی نمونه‌ها شناسایی شدند که مجموع مقادیر آن‌ها از 1/96 تا 9/99 درصد کل اسانس هر یک از نمونه‌ها متغیر بود. دو ترکیب کاروا کرول و تیمول از مهم‌ترین اجزای اسانس سرشاخه‌های گلدار مورد مطالعه بودند. بیشترین میزان کارواکرول به‌ترتیب در اسانس مربوط به جمعیت‌های: اصفهان (1/75 درصد)، یزد (2/62 درصد) و هرمزگان (4/52 درصد) و بیشترین میزان ترکیب تیمول مربوط به اسانس جمعیت یزد گزارش گردید.

منابع و مأخذ:

- جم‌زاد، ز. 1373. آویشن، مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، 91.

2- جم‌زاد، ز. 1388. آویشن‌ها و مرزه‌های ایران، مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، 415.

3-خانوی، م.، نوروزی، م.، طباطبایی، ح.، صالحی‌نوده، ع.، برزگر‌صفوی، س.‌، شفیعی، ع. 1388. شناسایی ترکیبات شیمیایی روغن فرار دو گیاه آویشن شیرازی (Zataria multiflora Boiss.) و مرزنگوش (Origaunum majorana L.) ‌و بررسی اثرات ضد‌ویروسی آنها گیاهان دارویی. 9(33):  128-137.   

4- شهسواری ن.، برزگر م.، سحری م. 1387. بررسی اثر انتی اکسیدانی گیاه آویشن شیرازی (Zataria multiflora Boiss.) وزیره کوهی (Bunium persicum Boiss.) هیجدهمین کنگره علوم و صنایع غذایی در روغن سویا.

5- صفائی، ل.، شریفی عاشورآبادی، ا.، زینلی، ح.، افیونی، د.، میرزا، م. 1392. بررسی عملکرد، میزان و ترکیب‌های اصلی اسانس آویشن کرمانی (Thymus caramanicus Jalas) در زمان‌های مختلف برداشت. 29(2): 313-324.

6-زندی اصفهان، س.،  سقایی، ف.، قاسمی پیربلوطی، ع.، زندی اصفهان، ا. 1393. اثر ضددردی و ضدالتهابی عصاره الکلی بخش‌های هوایی گیاه آویشن دنایی (Thymus daenensis Celak) بر موش سوری. 30(6): 977-984.

7- زارعی م.، افتخاری ح.، و آقا بابا ح. 1392 سی تأثیر عصاره آبی- الکلی گیاه آویشن شیرازی (Zataria multiflora Bioss.) بر سطح لیپیدهای سرم خون در موش‌های صحرایی نربالغ نژاد ویستار با کلسترول بالا فصلنامه افق دانش. 19(4): 218-223.

8-مصحفی، م. منصوری، ش. شریفی‌فر، ف. خشنودی، م. 1385. اثرات ضدمیکروبی و آنتی‌اکسیدانی اسانس و عصاره گیاه آویشن شیرازی در برون‌تن. مجله دانشگاه علوم پزشکی کرمان. 14: 1.

9-مظفریان 1375.فرهنگ نامهای گیاهان ایران انتشارات فرهنگ معاصر‌، 750 صفحه.

10- محمدیان ؛ ع.  کرمیان؛ ر. میرزا؛ م.  سپهوند ع. 1393 اثر ارتفاع از سطح دریا و خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک بر مواد مؤثره گیاه آویشن (Thymus fallax Fisch.et C.A. Mey). در رویشگاه‌های طبیعی لرستان. دوره 30، شماره 4،  صفحه 519-528.

11.Adams R.P.. Identification of essential oil components by gas chromatography and mass spectroscopy, (1995(Allured Publishing Crop., Carol Stream, USA

 12.Azizkhani, M., Misaghi, A., Akhondzadeh Basti, A., Gandomi, H. and Hosseini, H., 2013. Effects of Zataria multiflora Boiss. Essential oil on growth and gene expression of enterotoxins A, C and E in Staphylococcus aureus ATCC 29213.  International Journal of Food Microbiology, 163(2–3):159-165.

13.Chami N., Chami F., Bennis S., Trouillas J., Remmal A. 2004. Antifungal treatment with carvacrol and eugenol of oral candidiasis inimmunosuppressed rats. Braz. J. Infect Dis. 8: 217-226.

14.Davies, N.W. 1990. Gas chromatographic retention indices of monoterpenes and sesquiterpenes on methyl silicone and Carbowax 20M phases. J. Chromatogr., 503:1-24.

15.Ebrahimzadeh H., Yamini Y., Sefidkon F., Chaloosi M. and Pourmortazavi, SM. 2003. Chemical composition of the essential oil and supercritical CO₂ extracts of Zataria multiflora Bioss. Food Chemistry, 83:357-361.

16.Eftekhar, F., Zamani, S., Yusefzadi, M., Hadian, J., and Nejad Ebrahimi, S. 2011. Antibacterial activity of Zataria multiflora Boiss essential oil against extended spectrum β lactamase produced by urinary isolates of Klebsiella pneumonia. Jundishapur Journal of Microbiology, 4(2):43-49.

17.Hadian, J.,Ebrahimi, S.N., Mirjalili, M.H., Azizi, A., Ranjbar, H. and Friedt, W. 2011. Chemical and genetic diversity of Zataria multiflora Boiss. Accessions growing wild in Iran. Chem Biodivers, 8(1):176-88

18.Kavoosi, G.R., and Mahammadipurfard, A. 2013. Scolicidal effectiveness of essential oil from Zataria multiflora and Ferula assafoetida: disparity between phenolic monoterpenes and disulphide compounds Comparative Clinical Pathology, 22(5):999-1005.

19.Martinez-Vazquez M., Ramirez Apan T.O., Aguilar H., and Bye R. 1996. Analgesic and antipyretic activities of an aqueous extract and of the flavon linarin of Buddleia cordata. Planta Medicine. 62:137-140.

20.Mohagheghzadeh, A., Shams-Ardekani, M., and Ghannadi, A. 2000. Volatile constituents of callusand flower-bearing tops of Zataria multiflora Bioss. (Lamiaceae). Flavour. Fragr. Journal. 15:373-376.

21.Sajed, H^.., Sahebkar, A., and Iranshahi, M.2013. Zataria multiflora Boiss. (Shirazi thyme)-an ancient condiment with modern pharmaceutical uses. Journal Ethnopharmacol, 145(3): 686-98.

22.Shafiee A., and Javidnia K. 1997. Composition of essential oil of Zataria multiflora. Planta Medicine. 63:371-372.

23.Shaiq Ali M., Saleem M., Ali Z., and Ahmad V.U. 2000. Chemistry of Zataria multiflora (Lamiaceae). Phytochemistry. 55(8):933-936.

24.Shibomoto, T. 1987. Retention indices in essential oil analysis: 259-274. In: Sandra, P. and Bicchi, C., (Eds.). Capillary Gas Chromatography in Essential Oil Analysis. Alfred Heuthig Verlag, New York, 435p.

25.Zangiabadi, M., Sahari, M.A., Barzegar, M., and Naghdi Badi, H. 2012. Zataria multiflora and Bunium persicum Essential Oils as Two Natural Antioxidants. Journal of Medicinal Plants, 11(41): 8-21