پهنهبندی گیاه دارویی Teucrium polium L. در رویشگاههای مختلف حوضه آبخیز مهارلو استان فارس

محورهای موضوعی : اکولوژی محیطی

قاسم خداحامی ¹ (کارشناس ارشد -مرکز تحقیقات ومنابع طبیعی استان فارس -شیراز)
محمد باقر رضایی ² (استاد -موسسه تحقیقات جنگل ها ومراتع کشور -تهران)

تاریخ دریافت : 1393/10/07 تاریخ پذیرش : 1393/11/16 تاریخ انتشار : 1393/12/01

کلید واژه: پهنه‌بندی, ‌ حوضه‌ آبخیز مهارلو استان فارس, کلپوره, واحد اکولوژیکی,

چکیده مقاله :

بسیاری از گونه‌های دارویی که در عرصه‌های طبیعی پراکنش دارند به ‌دلیل بهره‌برداری‌ بی‌رویه در معرض تخریب قرار گرفته و برای جلوگیری از این پدیده، کشت و اهلی‌کردن آنها ضرورت دارد که آن هم بدون اطلاع از عوامل اکولوژیک مؤثر در پراکنش آنها در زیستگاه‌های طبیعی میسر نیست. پس از جمع‌آوری اطلاعات موجود در مورد پراکنش گونه‌ گیاهی Teucrium polium در شرایط مختلف رویشگاهی حوضه آبخیز مهارلو، 3 ناحیه رویشی انتخاب گردید. به‌منظور تعیین نوع و میزان ارتباط این گونه با مؤلفه‌های اکولوژیکی، برداشت‌های صحرایی در هر 3 منطقه پراکنش گیاه انجام شد. عمده خصوصیات گیاهی نشان دهنده ارتباط قوی درصد پوشش، تراکم، فراوانی، تولید، وفور، بنیه گیاهی، چیرگی، اجتماعی بودن و تکمیل چرخه فنولوژی بود. جهت بررسی رفتار پارامترها و همگنی آنها با یکدیگر، از آنالیز مؤلفه‌های اصلی (PCA) استفاده شد. با توجه به ضرایب تجزیه به مؤلفه‌های اصلی، مشخص گردید که متغیرهای اجتماعی بودن و بنیه گیاهی بیشترین ضرایب را در مؤلفه اول و تراکم و تولید، بیشترین ضرایب را در مؤلفه دوم دارند. نمودار ضرایب ‌Pc1 در برابر Pc2 مشخص کرد، سه رویشگاه در سه ناحیه جداگانه قرار دارند. همچنین نتایج نشان می‌دهد که پراکنش و نیاز رویشگاهی گیاه کلپوره، به مقدار زیادی در دو رویشگاه : سروستان و دراک مشابه بوده و در یک گروه قرار می‌گیرند. با در نظر گرفتن شباهت 60 درصد در هر دو مرحله آنالیز خوشه‌ای، نتایج نشان می‌دهد که بین رویشگاه سروستان و چشمه انجیر برای متغیرهای گیاهی، 76/76 درصد شباهت دیده می‌شود و با در نظر گرفتن تمامی متغیرها (اکولوژیکی و گیاهی)، شباهت این دو رویشگاه به 98/47 درصد می‌رسد.

منابع و مأخذ:

- آذرنیوند، ح. 1371. بررسی پوشش گیاهی و خاک در رابطه با واحدهای ژئومرفولوژی در دامغان. مجموعه مقالات سمینار بررسی منتطق بیابانی و کویری ایران، مرکز تحقیقات مناطق کویری و بیابانی ایران. جلد اول 566ص.

2- آذرنیوند، ح.، جعفری، م. مقدم، م.ر.، جلیلی، ع. و زارع چاهوکی، م.ع. 1382. بررسی تأثیرخصوصیات خاک و تغییرات ارتفاع  بر پراکنش دو گونه درمنه. مجله منابع طبیعی ایران. 56، 100-93.

3- آریاوند، ا. 1373. کاربرد برخی از تجزیه و تحلیل‌های چند متغیره در بررسی مراتع اصفهان. مجموعه مقالات اولین سمینار ملی مرتع و مرتعداری در ایران، 387-373.

4- احمدی، ح. 1369. ویژگی‌های محیط طبیعی ایران در رابطه با مرفوپدولوژیک و پوشش گیاهی، مجله منابع طبیعی ایران. شماره 44: 18-1.

5- احمدی، ح.، جوانشیر، ک.، قنبریان، غ.، و حبیبیان، س.ح. 1381. بررسی ویژگی‌های اکولوژیک جوامع گیاهی با توجه به واحدهای ژئومرفولوژی (مطالعه موردی منطقه چنار راهدار استان فارس). مجله منابع طبیعی ایران. شماره (1) 55: 94-81.

6- اسحاقی‌راد، ج.، زاهدی امیری، م.ر.، مروی مهاجر و متاجی، ا. 1388. ارتباط بین پوشش‌های رستنی با خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در جوامع راش. فصلنامه تحقیقات جنگل و صنوبر اران. 17(2): 187-174.

7- بتولی، ح. 1380. بررسی ویژگی‌های اکولوژیک گیاهان اسانس‌دار قمصر کاشان. همایش ملی گیاهان دارویی ایران، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور.

8- بیات موحد، ف. 1378. بررسی رابطه بین پوشش گیاهی و برخی عوامل محیطی. مجله پژوهش و سازندگی. شماره 45: 27-24.

9- حیدری،م.، و ع. مهدوی. بررسی تنوع گیاهی در بین گروه گونه‌های بوم شناختی گیاهی (مطالعه موردی منطقه حفاظت شده قلارنگ ایلام). مجموعه مقالات سومین همایش ملی جنگل، اردیبهشت 1388. دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران.

10- خداقلی، م.، جوانشیر، ک.، احمدی، ح. و فیض‌نیا س. 1378. بررسی پوشش گیاهی و خاک در واحدهای ژئومرفولوژی مطالعه موردی جنوب دریاچه نمک. مجله پژوهش و سازندگی، شماره 45: 57-51.

11- صالحی، ع. 1383. بررسی تغییرات خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در ارتباط با ترکیب پوشش درختی و عوامل توپوگرافی در بخش نم‌خانه جنگل خیرود‌کنار. پایان نامه دکتری،‌دانشکده منابع طبیعی. دانشگاه نهران.

12- عبداللهی، ج. 1377. بررسی چگونگی پراکنش گونه‌های گیاهی تحت تاثیر عوامل محیطی با استفاده از دورسنجی و GIS در منطقه شیرکوه یزد. مجموعه مقالات پنجمین همایش سامانه‌های اطلاعات جغرافیایی، سازمان نقشه‌برداری کشور. 97-91.

13- قدیمی، ف.، پورمتین، ا. و قدوسی، ج. 1378. بررسی امکان طبقه‌بندی مارن ها بر اساس خصوصیات فیزیکی و شیمیایی در منطقه تفرش. مجله پژوهش و سازندگی. شماره 40: 37-30.

14- محمدی لیمایی، س. 1380. طبقه‌بندی گروه‌های اکولوژیک گیاهی و رابطه آنها با خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در قطعه بررسی دایمی جنگل‌های میان‌بند نکا. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران. 92ص.

15- مصداقی، م. 1380. توصیف و تحلیل پوشش گیاهی. انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد. 287 صفحه.

29- میرزایی، ج.، اکبری‌نیا، حسینی، م.، سهرابی، ه. و حسین‌زاده، ج. 1386. تنوع گونه‌ای گیاهان علفی در رابطه با عوامل فیزیوگرافیک در اکوسیستم‌های جنگلی زاگرس میانی. مجله زیست شناسی ایران. 20(42): 375-382.

16- نجف‌پور، م. 1379. بررسی اکولوژیک گیاهان اسانس‌دار، تحقیقات گیاهان دارویی و معطر، مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع.

17.Allen, R.B., Hewit, A.E., and Partridge, T.R. 1995. Predicting and use suitability vegetation and landform in depleted semi-arid grassland, New Zealand, Landscape and urban planning, 130 pp.

18.Azarnivand, H., Jafari, M., Moghadam, M.R., Jalili, A., and Zarehchahooki, M.A. 2003. The effect of soil charachteristics and elevation on distribution of two Artemisia species (Casestudy: Vardavard, Garmsar and Semnan Rangelands). Iranian Journal of Natur. Resour., 56(1): 93-100.

19.Cole, M.M., Huntley, B.J., and Walker, B.H. 1982. The influencing of soils, geomorphology and geology on the distribution of plant communities in savanna ecosystems, Ecology of Tropical Savanna, 8:147-174.

20.Englisch, T. 2000. Ecological indicator and correlations with soil chemistry, Vienna, Austria, 40 pp.

21.Gauch, H.G. 1982. Multivariate analysis in community Ecological. Cambridge University Press. New York.

22.Gils H.A., and Van, M.J. 1993. Vegetation classification: a review for homogenizations of maps, Reprinted from workshop on vegetation classification held in Charlotte Seville, Virginia, USA, pp.3.

23.Gower, J.E. 1966. Some distance properties of latent root and vector methods used in multivariate analysis. Biometrika. 53: 325-338.

24.Karrer, G. 1992. An application of multivariate methods of vegetation ecology for forest soil classification, Austria, 35 pp.

25.Lameire, S. 2000. Two decades of change in the ground vegetation of a mixed deciduous forest in an agricultural landscape’s. Veg. Sci.,11:695-704.

26.Monier, M. 2006. Vegetation associates of the endangered Randonia africana and its soil characteristics in an arid desert ecosystem of western Egypt. J. Acta Bot. Croat. 65: 1:83–99.

27.Orloci, L. 1978. Multivariate analysis in vegetation research, 2^nd, W. junk, The Hugue.

28.Yaghmaei, L., Soltani, S., and Khodagholi, M. 2009. Bioclimatic classification of Isfahan province using multivariate statistical methods. Intl. J. Climatol. 29:1850-1861.

29.Zareh Chahooki, M.A., Jafari, M., Azarnivand, H., Baghestani Meibodi, N. and Tavili, A. 2002. Ordination of vegetation cover in poshtkouh region of yazd province and investigation of its relationship with physical and chemical soil characteristics. 17^th world congress of soil science.14-21 August, Bangkok, Thailand.