بررسی وراثت‌پذیری و تنوع ژنتیکی جمعیت‎های مختلف گیاه دارویی Oliveria decumbens Vent. ایران با استفاده از خصوصیات مورفوفیزیولوژیکی و میزان اسانس

محورهای موضوعی : گیاهان دارویی

سید محمد حسین آل عمرانی نژاد ¹ (دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، گروه باغبانی، تهران، ایران.)
حسنعلی نقدی بادی ² (مرکز تحقیقات گیاهان دارویی، پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی، کرج، ایران)
علی مهرآفرین ³ (مدیر گروه پژوهشی کشت و توسعه گیاهان دارویی / مرکز تحقیقات گیاهان دارویی، پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی، کرج، ایران)
وحید عبدوسی ⁴ (دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران. گروه علوم باغبانی. تهران ایران.)
فرحناز خلیقی سیگارودی ⁵ (دانشیار، گروه فارماکوگنوزی و داروسازی مرکز تحقیقات گیاهان دارویی، پژوهشکده گیاهان دارویی جهاددانشگاهی، کرج، ایران.)

تاریخ دریافت : 1397/06/25 تاریخ پذیرش : 1397/08/20 تاریخ انتشار : 1397/09/01

کلید واژه: توارث‎پذیری, تنوع‎ژنتیکی, تجزیه خوشه‎ای, لعل‎کوهستان, خصوصیات مورفوفیزیولوژیکی, مقدار اسانس,

چکیده مقاله :

لعل کوهستان (Oliveria decumbens Vent.) یکی از گیاهان با ارزش دارویی در مناطق غربی ایران است که برداشت بی‎رویه آن از رویشگاه‎های طبیعی سبب افزایش خطر انقراض این گونه منحصر به فرد شده است. از این روی به‌منظور بررسی تنوع 25 جمعیت لعل کوهستان، آزمایشی با استفاده از 18 صفت مورفوفیزیولوژیکی و درصد اسانس در قالب طرح آماری بلوک کامل تصادفی با سه تکرار در یک مزرعه تحقیقاتی در دزفول اجرا شد. نمونه‎ها در اواسط خرداد ماه 1395 در زمان گلدهی کامل از سطح مزرعه جمع‎آوری شد. سپس صفات مورفوفیزیولوژیکی آنها اندازه‌گیری و استخراج اسانس به روش تقطیر با آب و توسط دستگاه کلونجر انجام شد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد بین جمعیت‎ها از نظر این صفات، تنوع وجود دارد. با محاسبه‎ واریانس ژنتیکی و محیطی مشخص شد که تغییرات اغلب صفات به غیر از طول، عرض و نسبت عرض به طول برگ، قطر چترک، نسبت وزن خشک به تر و نسبت کلروفیل a به b، تحت تاثیر عوامل ژنتیکی بود. سپس توارث‎پذیری عمومی صفات عملکردی لعل کوهستان اندازه‌گیری شد و میزان اسانس، تعداد چترک در بوته و وزن خشک یکصد چترک به‌ترتیب مقادیر 91/0، 50/0 و 77/0 را به خود اختصاص دادند. نتایج همبستگی صفات و رگرسیون گام به گام نشان داد بافت گل و میوه در لعل کوهستان، بیشترین تاثیر مستقیم را در افزایش درصد اسانس و وزن خشک یک صد چترک داشت. براساس نتایج تجزیه عاملی، سه مولفه اصلی که در مجموع 6/78 درصد از کل تنوع بین صفات را توجیه کردند، عبارت بودند از مولفه بیوماس گیاه به عنوان عامل اول و درصد اسانس و وزن گل به‌ترتیب مولفه دوم و سوم. نتایج تجزیه خوشه‎ای (کلاستر) نشان داد که جمعیت‎ها در 5 گروه قرار گرفتند. گروه سوم و پنجم به‌ترتیب با بیشترین میانگین میزان اسانس و حداکثر وزن خشک یکصد چترک در بوته، پتانسیل کشت و کار و تبدیل شدن به رقم را دارا بودند. همچنین جمعیت‎های موجود در کلاسترهای 1 و 4 به‌دلیل وجود بیشترین فاصله ژنتیکی از یکدیگر می‎توانند جهت تلاقی و تولید بذور سینتتیک مورد استفاده قرار گیرند.

چکیده انگلیسی:

In order to investigate the diversity of 25 populations, an experiment was conducted using 18 morphophysiological characteristics and percentage of essential oil.Samples were collected at their full flowering phase and morphophysiological characteristics were recorded.The results showed a variation among populations. By calculating genetic and environmental variances, changes in most traits including: stem leaf length, stem leaf width and stem leaf width/length, umbellule diameter, umbellule 100 dry weight/ umbellule 100 wet weight and a chlorophyll/b chlorophyll were determined by genetic factors. The general heritability showed the percentage of essential oil, umbellule number in plant and umbellule 100 dry weight were 0.91, 0.51 and 0.77, respectively. Study of correlation between characteristics and stepwise regression exhibited the greatest impact of the flower texture on essential oil production and umbellule 100 dry weight. Based on the factor analysis results, the three main factors justified 78.6% of the total variation among the characteristics. The biomass of the plant was the first factor followed by percentage of essential oil and flower weight as the second and third factors, respectively. Based on the cluster analysis results, the populations can be divided into 5 groups; in which third and fifth groups, with the highest average percentage of essential oil and maximum Umbellule 100 dry weight and Umbellule numbers in a plant, exhibited a great potential for cultivation. Moreover, the populations in cluster 1 and 4 alternatively have the greatest genetic distance from each other which can be exploited in cross over and production of synthetic seeds.